Wstęp
Co zrobić w sytuacji, kiedy wystąpi potrzeba poniesienia kosztów za postępowanie sądowe, a nasze możliwości finansowe nie pozwalają na poniesienie tych kosztów? Artykuł ten przybliży jak wystąpić o zwolnienie od kosztów sądowych, w tym jak wnieść wniosek i oświadczenie o stanie majątkowym, a także czym jest dochodzenie sądu w razie powzięcia przez niego wątpliwości co do wniesionego wniosku o zwolnieniu od kosztów sądowych i jego oświadczenia.
Informacje ogólne
W artykule „Zwolnienie osób fizycznych od kosztów sądowych w sprawach cywilnych” zostało przedstawione, czym jest takie zwolnienie, zaś poniżej zawarte jest rozszerzenie tematu w kwestii sposobu wystąpienia o takie zwolnienie.
Jak i gdzie wystąpić o zwolnienie osoby fizycznej od kosztów sądowych
Osoba fizyczna może się ubiegać zwolnienia od kosztów sądowych, jeżeli do sądu, w którym sprawa już się toczy lub ma być wytoczona zgłosi wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych:
- na piśmie, lub:
- ustnie do protokołu.
Jednakże, w razie złożenia wniosku ustnie do protokołu, oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania także może być złożone do protokołu.
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych kierujemy do sądu, przed którym toczy się postępowanie lub przed którym ma być wytoczone postępowanie.
Do takiego wniosku należy dołożyć oświadczenie ze szczegółowymi danymi o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby, która ubiega się o zwolnienie od kosztów sądowych.
Można też do wniosku dołączyć wszystkie dokumenty, które potwierdzają trudną sytuację osoby, która ubiega się o zwolnienie od kosztów sądowych.
Osoba fizyczna występująca o zwolnienie od kosztów sądowych, nie mająca miejsca zamieszkania w miejscowości siedziby sądu, w którym sprawa już się toczy lub ma być wytoczona, może złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce jej zamieszkania. W takiej sytuacji sąd, do którego został złożony wniosek, przesyła niezwłocznie ten wniosek właściwemu sądowi, celem jego rozpoznania.
Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania
Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania sporządza się według określonego wzoru, który stanowi załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2014 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, przy czym należy zwrócić uwagę na aktualny wzór oświadczenia, który może ulegać zmianom.
Oświadczenie zostało sporządzone w formie tabeli, która zawiera szczegółowe pouczenia i pouczenia mające na celu pomóc prawidłowo ją wypełnić.
W oświadczeniu tym należy wskazać m.in.:
- sąd, do którego jest składane oświadczenie,
- sygnaturę sprawy (tylko, kiedy oświadczenie jest składane w toku postępowania),
- dane osoby składającej wniosek,
- stan rodzinny,
- majątek,
- dochody i źródła utrzymania wnioskodawcy i osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym,
- zobowiązania i stałe wydatki,
- inne dane, które wnioskodawca uważa za istotne,
a następnie należy wskazać miejscowość i datę sporządzenia oświadczenia i opatrzyć je własnoręcznym podpisem osoby, której to oświadczenie dotyczy.
Wzór takiego oświadczenia można pobrać w sądzie lub ze strony www.gov.pl.
Możliwość uzupełnienia braków wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach cywilnych
W sytuacji, gdy oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania nie zostało złożone, lub nie zawiera wszystkich wymaganych danych, strona jest wzywana – pod rygorem zwrotu wniosku, którego załącznikiem jest to oświadczenie – do poprawienia lub uzupełnienia oświadczenia w terminie tygodniowym.
W razie bezskutecznego upływu terminu wniosek z oświadczeniem zostanie zwrócony stronie, przez co nie wywołuje on żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem tego wniosku do sądu.
Jeżeli wniosek zostanie poprawiony lub uzupełniony we wskazanym terminie, to wywołuje on skutki od chwili jego wniesienia.
Zwrot wniosku z brakami wniesionego przez adwokata lub radcę prawnego
Wyjątkiem od powyższego jest sytuacja, kiedy wniosek taki został złożony przez adwokata lub radcę prawnego, który reprezentuje stronę w postępowaniu sądowym. W razie braku dołączenia przez tego pełnomocnika do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych tego oświadczenia, wniosek jest zwracany bez wzywania do uzupełnienia braków formalnych.
Odebranie przez sąd przyrzeczenia
Dopuszczalna jest też sytuacja, aby sąd odebrał od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne”.
Jednakże sąd przed odebraniem takiego przyrzeczenia powinien pouczyć osobę fizyczną ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych o treści art. 111 k.s.c.u., zgodnie z którym:
„1. Stronę, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności, sąd, cofając zwolnienie, skazuje na grzywnę w wysokości do 1000 złotych. Niezależnie od obowiązku uiszczenia grzywny strona powinna uiścić wszystkie przepisane opłaty i pokryć obciążające ją wydatki.
2. Osobę, która ponownie zgłosiła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, świadomie podając nieprawdziwe okoliczności o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, sąd, odrzucając wniosek, skazuje na grzywnę w wysokości do 2000 złotych.”.
W tej sytuacji, w razie podania nieprawdziwych lub niepełnych informacji w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania można liczyć się z konsekwencjami wskazanymi powyżej w art. 111 k.s.c.u.
Dochodzenie co do rzeczywistego stanu majątkowego osoby zwolnionej lub domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych
Czasem może wystąpić sytuacja, że na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej sąd poweźmie wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony korzystającej już ze zwolnienia od kosztów sądowych lub dochodzącej takiego zwolnienia.
Wówczas sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, by wyjaśnić zasadność tych wątpliwości.
Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego: „Jeśli sąd przy rozpoznawaniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych podejmie wątpliwości co do zgodności z prawdą informacji zawartych w przedstawionym oświadczeniu o stanie majątkowych i dochodach, może zarządzić stosowne dochodzenie lub odebrać od strony przyrzeczenie. Bez przeprowadzenia tych czynności i dokonania stosownych ustaleń należy uznać zwolnienie powoda jedynie w części od kosztów sądowych za rozstrzygniecie przedwczesne i niemające uzasadnienia w zgromadzonym materiale procesowym.” (postanowienie SN z 6.04.2017 r., IV CZ 2/17, LEX nr 2307131.).
Podsumowanie
Okoliczności te pomogą przygotować się do wystąpienia o zwolnienie od kosztów sądowych osoby fizycznej w sprawach cywilnych, co niejednokrotnie otworzy osobom w trudnej sytuacji finansowej możliwość dokonywania określonych czynności przed Sądem bez ponoszenia kosztów z tym związanych lub z poniesieniem tych kosztów w części.
