Czas trwania obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci

Niejednokrotnie przyjmujemy, że ustanie obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dziecka wygasa z chwilą uzyskania przez dziecko 18-go roku życia lub z chwilą ukończenia 26-go roku życia. Czy faktycznie przekonania te polegają na prawdzie?

Dalsza treść tego artykułu pozwoli wyjaśnić te kwestie z przytoczeniem przepisów prawa i orzecznictwa Sądu Najwyższego w tej kwestii, a także zakreśli ograniczenia wiekowe zawarte w przepisach dotyczących świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Informacje ogólne

Obowiązek alimentacyjny rodzica wobec jego dziecka (uprawnionego) trwa od urodzenia się dziecka do chwili, kiedy dziecko będzie mogło samodzielnie się utrzymać (art. 133 § 1 k.r.o.) lub do chwili śmierci dziecka.

Wiek 18 lat dziecka

Błędne jest przekonanie, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego wobec uprawnionego wygasa z chwilą uzyskania przez dziecko pełnoletności, tj. 18. roku życia.

Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego:

• „Rodzice pełnoletniego dziecka, które kontynuuje naukę, obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem niego.” (wyrok SN z 27.01.1999 r., II CKN 828/97, LEX nr 110587),
• „V. Osiągnięcie pełnoletności przez uprawnionego samo przez się nie wyłącza obowiązku alimentacyjnego.” (uchwała SN(CI) z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, OSNC 1988, nr 4, poz. 42),
• „To szczególne unormowanie obowiązku alimentacyjnego polega na tym, że obowiązek rodziców dostarczania środków utrzymania i wychowania trwa dopóty, dopóki dziecko nie zdobędzie, stosownie do swoich uzdolnień i predyspozycji, kwalifikacji zawodowych, czyli do chwili usamodzielnienia się, i to niezależnie od osiągniętego wieku (art. 133 § 1 k.r.o.). Uzyskanie pełnoletności nie zmienia sytuacji prawnej dziecka w zakresie alimentów, jeżeli dziecko pobiera naukę w szkole lub na uczelni i czas na nią przeznaczony wykorzystuje rzeczywiście na zdobywanie kwalifikacji zawodowych.” (uchwała SN(CI) z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, OSNC 1988, nr 4, poz. 42).

Wiek 25 lat dziecka lub ukończenie przez dziecko edukacji

Często też błędnie się przyjmuje, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego wobec uprawnionego obowiązuje do chwili ukończenia edukacji przez dziecko (najczęściej studiów) lub do 25 roku życia, lecz nie jest to trafne.

Jeżeli dziecko chce podjąć kolejne studia – na innym kierunku, a nauka ta uniemożliwia mu podjęcie pracy zawodowej, to rodzice mają obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, do czasu, kiedy dziecko będzie w stanie samodzielnie się utrzymać, np. wobec podjęcia zatrudnienia.

Inaczej wygląda sytuacja, kiedy uprawniony do alimentów, mimo studiowania podejmuje zatrudnienie, nawet w niepełnym wymiarze czasu pracy i uzyskuje z tego tytułu wynagrodzenie, które przynajmniej w części wystarcza na poniesienie usprawiedliwionych kosztów uprawnionego. Wówczas wysokość alimentów należnych dziecku może zostać pomniejszona o środki otrzymywane przez dziecko z wynagrodzenia za pracę.

Zgodnie z utrwalonym poglądem Sądu Najwyższego:

• „1. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka – stanowiący uszczegółowienie ogólnego obowiązku „troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka” i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej – nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego czy średniego wykształcenia.
  2. W sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko, mając wyuczony zawód, zamierza kontynuować naukę na wyższej uczelni prywatnej, z którą to nauką – obok kosztów utrzymania – łączy się czesne, trzeba uwzględniać okoliczność, czy pozwala na to stopa życiowa rodziców.” (wyrok SN z 30.06.1999 r., III CKN 199/99, LEX nr 503217),
• „Dziecko, które osiągnęło nie tylko pełnoletność, ale zdobyło także wykształcenie umożliwiające podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej na samodzielne utrzymanie, nie traci uprawnień do alimentów, jeżeli np. chce kontynuować naukę i zamiar ten znajduje uzasadnienie w dotychczas osiąganych wynikach.” (wyrok SN z 24.03.2000 r., I CKN 1538/99, LEX nr 51629),
• „Przy orzekaniu o obowiązku alimentacyjnym rodziców wobec dzieci, które osiągnęły pełnoletność, brać należy także pod uwagę, czy wykazują one chęć dalszej nauki oraz czy ich osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie przez nie nauki.” (wyrok SN z 14.11.1997 r., III CKN 257/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 70. M.Prawn. 1998/4/3. LEX nr 32211),
• „Rodzice pełnoletniego dziecka, które kontynuuje naukę, obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem niego.” (wyrok SN z 27.01.1999 r., II CKN 828/97, LEX nr 110587),
• „Z niekwestionowanych ustaleń, opartych na treści pisma Policealnego Studium, wynika, że pozwana zamierza – i będzie mieć taką możliwość – ukończywszy to Studium podjąć dalsze studia wyższe na drugim ich roku. Zmierza więc do podniesienia swoich kwalifikacji w stosunku do wynikających z uzyskania samego świadectwa dojrzałości. Oznacza to bezpodstawność powołania się przez powoda na przesłanki uznania, iż jego obowiązek alimentacyjny wygasł.” (wyrok SN z 24.02.1998 r., I CKN 545/97, LEX nr 1225352),
• „W odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, należy brać pod rozwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy ich zdolności oraz cechy charakteru pozwalają na kontynuowanie nauki. Rodzice nie mogą zatem uchylić się od obowiązku alimentowania studiującego dziecka przez powoływanie się na to, że mogłoby ono już „utrzymać się samodzielnie”, gdyby podjęło pracę z chwilą osiągnięcia średniego wykształcenia. Jedynie brak pozytywnych wyników w nauce uzasadniałby ustanie obowiązku alimentacyjnego rodziców.” (wyrok SN z 16.07.1998 r., I CKN 521/98, LEX nr 1232692),
• „Jeżeli dotychczasowe kwalifikacje dziecka nie zapewniają mu odpowiedniego poziomu życia i w związku z tym zamierza ono podnieść te kwalifikacje, podejmując np. studia wyższe, okoliczność, że przed tymi studiami już pracowało i pobierało wynagrodzenie za pracę, nie zwalnia rodziców od alimentacji na tej podstawie, że dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie (art. 133 § 1 k.r.о.).” (wyrok SN z 11.02.1986 r., II CRN 439/85, OSP 1987, nr 4, poz. 85),
• „Należyte przygotowanie dziecka do przyszłej pracy zawodowej może także obejmować studia wyższe, jeżeli uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, ażeby studia te nie tylko rozpocząć, ale i kontynuować i pomyślnie zakończyć. Zaktualizowany przez podjęcie studiów obowiązek alimentacyjny rodziców może jednakże ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów.” (wyrok SN z 12.02.1998 r., I CKN 499/97, LEX nr 50545),
• „Skoro dziecko bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej kontynuuje naukę w obranym kierunku w szkole wyższej – co nie jest naganne, ale wprost przeciwnie, zasługuje na aprobatę – nie można wymagać, by jednocześnie pracowało zarobkowo osiągając dochody wystarczające na swoje utrzymanie.” (wyrok SN z 11.03.1999 r., III CKN 1175/98, LEX nr 503170),
• „Osiągnięcie samodzielności przez dziecko, w rozumieniu art. 133 § 1 k.r.o., zakłada zdobycie przez nie odpowiadających jego uzdolnieniom i predyspozycjom kwalifikacji zawodowych. Rodzice winni łożyć na utrzymanie i wykształcenia także pełnoletniego dziecka, zdobywającego kwalifikacje zawodowe, odpowiadające jego uzdolnieniom i predyspozycjom, np. uczącego się w szkole pomaturalnej lub studiującego na wyższej uczelni. Warunkiem jest tylko, by był to czas rzeczywistej nauki.” (wyrok SN z 26.11.1998 r., I CKN 898/97, LEX nr 1215599).

Nawet, kiedy uprawniony pracuje zawodowo, lecz wynagrodzenie za pracę nie wystarcza w pełni do jego utrzymania, to zobowiązani powinni ponosić koszt utrzymania dziecka w pozostałym zakresie, tj. w kwocie, której uprawnionemu brakuje do zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb w całości.

Dziecko niepełnosprawne

Występują też sytuacje, kiedy obowiązek alimentacyjny będzie obciążał rodziców dożywotnio.

Według art. 133 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych wobec dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Przykładem takiej sytuacji jest, kiedy dorosłe dziecko nie ma i co do zasady nie będzie miało możliwości podjęcia zatrudnienia i samodzielnego utrzymania się, co może występować u osoby niepełnosprawnej (umysłowo lub fizycznie).

Wówczas, kiedy niepełnosprawność ta rokuje, że nawet w przyszłości nie będzie szans, by dziecko mogło się usamodzielnić i podjąć zatrudnienie, by nawet w części ponieść swoje koszty, rodzice mogą ponosić alimenty na rzecz dziecka przez całe ich życie.

Warto zaznaczyć, że m.in. dokumentem poświadczającym niepełnosprawność jest:

• do 16. roku życia dziecka – orzeczenie o niepełnosprawności. Zgodnie z art. 4a § 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych: „Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.”,
• po 16. roku życia – orzeczenie o niepełnosprawności, w którym dodatkowo wskazywany jest stopień tej niepełnosprawności, a który może być: lekki, umiarkowany lub znaczny (zgodnie z art. 3 ust. 1. ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych: „Ustala się trzy stopnie niepełnosprawności, które stosuje się do realizacji celów określonych ustawą: 1) znaczny; 2) umiarkowany; 3) lekki.”).

Ograniczenia wiekowe – świadczenie z funduszu alimentacyjnego

W niektórych sytuacjach świadczenie alimentacyjne jest wypłacane z funduszu alimentacyjnego. Przykładem może być sytuacja, kiedy osoba zobowiązana do alimentacji nie ma możliwości ponoszenia alimentów na rzecz dziecka (np. wobec bardzo trudnej sytuacji materialnej czy chwilowej niezdolności do pracy zawodowej wynikającej z choroby).

Jednakże świadczenie z funduszu alimentacyjnego – zgodnie z art. 9 ust. 1. ustawy z 7.09.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów – przysługuje uprawnionemu:

• do ukończenia przez niego 18. roku życia,
• do ukończenia przez niego 25. roku życia – w przypadku, gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej,
• bezterminowo – w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zapewne te ograniczenia wiekowe dotyczące funduszu alimentacyjnego (18. i 25. rok życia uprawnionego) niezasadnie uważane są za chwilę ustania obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego (rodzica) wobec uprawnionego (dziecka).

Więcej na temat Obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec ich dzieci przeczytasz tutaj.