Finanse osobiste są tą częścią dyscypliny nauk finansowych, która współcześnie nabiera coraz większego znaczenia i staje się przedmiotem zainteresowania nie tylko teoretyków tworzących nowe koncepcje i teorie zachowań konsumentów na rynku usług finansowych, ale również praktyków, a szczególnie instytucji finansowych, bankowych i pozabankowych, świadczących usługi finansowe klientom indywidualnym. Okazuje się, że obecnie Polacy uważają zarządzanie finansami osobistymi i budżetem domowym za drugą najważniejszą sferę swojego życia, po relacjach z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi, a nawet przed dbaniem o zdrowie. Jednak większość z nas uważa, że wystarcza stabilna praca i nie podejmuje dodatkowych działań, aby lepiej nimi zarządzać.
Jak więc należy świadomie planować finanse osobiste, aby skutecznie realizować swoje cele i zwiększyć komfort swojego życia? Dowiemy się w dalszej części tekstu. Zacznijmy jednak od wyjaśnienia czym w ogóle są finanse osobiste:
Na czym polegają finanse osobiste?
Wielu osobom wydaje się, że finanse osobiste to nauka o tym, jak oszczędzać pieniądze. Prawda wygląda jednak inaczej. Chociaż miło jest mieć dużo pieniędzy, to jednak samo ich gromadzenie docelowo szczęścia nie daje. Finanse osobiste są więc nauką o zarządzaniu, ochronie i wykorzystywaniu pieniędzy i majątku w taki sposób, który da nam najwięcej szczęścia. Ich celem jest więc działanie w taki sposób, by żyć odczuwając satysfakcję.
Geneza i rozwój finansów osobistych
Finanse osobiste to obszar interdyscyplinarny, czerpiący głównie z finansów, ale również z ekonomii, psychologii, zarządzania, pedagogiki oraz socjologii. Początki finansów osobistych sięgają lat dwudziestych XX wieku, rozwój zaczął się w latach siedemdziesiątych; głównymi ośrodkami naukowymi jest kilkanaście uniwersytetów w USA, które kształcą specjalistów kontynuujących swoją karierę w branży doradztwa i poradnictwa finansowego.
Świadome planowanie finansów osobistych – od czego zacząć? 
Podstawą finansów osobistych jest planowanie – zarówno w długim, jak i krótkim okresie. Plan długookresowy polega na ustaleniu celów całej kariery zawodowej oraz życia prywatnego. W tym miejscu dobrze widać interdyscyplinarność finansów osobistych. By zacząć zajmować się finansami osobistymi, najpierw trzeba ustalić własne cele w życiu i karierze. Zajmuje się tym obszar będący na styku zarządzania i psychologii, zwany rozwojem osobistym. Następnie, na podstawie planu życia i kariery, można skonstruować główny plan finansowy.
Określenie obecnej sytuacji
Pierwszym krokiem w świadomym planowaniu finansów osobistych jest więc określenie obecnej sytuacji. W tym celu należy wykonać osobiste sprawozdanie finansowe, które składa się z bilansu majątkowego oraz budżetu naszego gospodarstwa domowego (uwzględniający dochody i wszystkie stałe wydatki).
Określenie celów
Następnie określamy nasze cele dotyczące finansów osobistych. Może nimi być zgromadzenie środków na zakup samochodu, mieszkania czy budowę domu, ale także wymarzone wakacje. Każdy może mieć inne cele, inne podejście do finansów, inne możliwości – inaczej będzie więc planował i inaczej zarządzał swoimi finansami. Cele dzielimy na krótkoterminowe (mniej więcej do roku), średnioterminowe (do kilku lat) oraz długoterminowe (do kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu lat).
Zidentyfikowanie przeszkód
Na drodze do realizacji celów może stanąć wiele przeszkód, które trzeba zidentyfikować i podjąć decyzje, w jaki sposób nimi zarządzać. Przeszkody te mogą mieć charakter zewnętrzny lub wewnętrzny. By zidentyfikować zewnętrzne przeszkody, trzeba wziąć pod uwagę zmieniające się uwarunkowania ekonomiczne. Przeszkody wewnętrzne to z kolei nasze własne ograniczenia i wątpliwości, które zaczną się z czasem pojawiać. Aby sobie z nimi radzić, należy umiejętnie zarządzać ryzykiem oraz świadomie i na chłodno podejmować decyzje.
Budowa planu finansowego 
Gdy już wiemy gdzie jesteśmy, gdzie zmierzamy oraz jakie przeszkody mogą się pojawić na naszej drodze, możemy skonstruować swój główny plan finansowy. Zawiera on cykl życia z naniesionymi najważniejszymi wydarzeniami, jakich spodziewamy się w życiu oraz momentami osiągnięcia poszczególnych celów. Uwzględnia on wszystkie obszary finansów osobistych, czyli:
- Bieżące wydatkowanie
- Kredytowanie
- Inwestowanie
- Zarządzanie ryzykiem
- Mieszkalnictwo
- Planowanie podatkowe
- Planowanie emerytalne
- Planowanie spadkowe
Można powiedzieć, że w pewnym sensie przygotowanie planu finansowego kończy etap świadomego planowania finansowego i pozwala na przejście do zarządzania finansami osobistymi. Jednakże planowanie to tak naprawdę proces ciągły, do którego będziemy często wracać. Realizując plan należy dokonywać regularnych przeglądów i w razie potrzeby modyfikować go tak, by zawsze był aktualny.
Krótkoterminowe plany finansowe
By zrealizować długoterminowy plan finansowy, ustala się plany krótkoterminowe – roczne, półroczne, kwartalne i miesięczne, które wspomagają bieżące zarządzanie finansami osobistymi. Podstawowymi do tego narzędziami są osobisty budżet oraz osobisty bilans majątkowy.
Co ważne, przy realizacji planów krótkoterminowych, warto zapisywać wszystkie wydawane sumy. W ten sposób możemy dowiedzieć się, gdzie ponosimy zbędne, zbyt duże wydatki, które na dobrą sprawę możemy zniwelować bez wpływu na swój komfort życia. Bardzo dobrym pomysłem jest tutaj dzielenie tych sum na kategorie, na jakie zostały one wydane. Mowa tutaj choćby o zakupach spożywczych, rozrywce, transporcie czy jedzeniu na mieście.
Planowanie finansów osobistych – ograniczenia
Głównym argumentem przeciwników planowania jest fakt, że życie jest nieprzewidywalne, ciągle coś się dzieje, ciągle coś się zmienia. Nie da się więc przewidzieć przyszłości. Nawet jeśli coś skrupulatnie zaplanujemy, to jedno wydarzenie w ciągu chwili może zmienić absolutnie wszystko.
To oczywiście prawda. Wcale to jednak nie oznacza, że świadome planowanie finansów osobistych jest pozbawione sensu. Otóż, plan finansowy absolutnie nie polega na tym, że jest stały. Jak twierdził Heraklit z Efezu – “Wszystko płynie i nic nie pozostaje takie samo”. Planowanie finansów osobistych jest więc ciągłym procesem, polegającym na nieustannej aktualizacji i modyfikacji. Trzeba uwzględnić każdą istotną zmianę. Nasz główny plan finansowy musi być w każdym momencie aktualny.
Podsumowanie
Świadome, rzetelne planowanie finansów osobistych to absolutnie niezbędny krok do tego, aby w przyszłości móc realizować swoje cele i marzenia lub po prostu cieszyć się komfortowym, dostatnim życiem w miarę możliwości pozbawionym stresu czy zmartwień, w szczególności tych finansowych. Aby tego dokonać trzeba będzie sumiennie przejść kilka opisywanych wyżej etapów, skonstruować główny plan finansowy, a następnie go nieustannie aktualizować przy każdej istotnej życiowej zmianie.
