Dzień Inwestora Indywidualnego

Czek, czy ta forma płatności odeszła w niepamięć?

Udostępnij

czekJedną z form rozliczeń występującą w gospodarce są różnego rodzaju czeki. Mimo że większość z nas kojarzy je głównie z filmów i nie spotykamy się z nimi w życiu codziennym, to okazuje się, iż pomimo niewielkiej popularności obecnie wciąż się je wykorzystuje. Czym dokładnie jest czek, jak działa i jakie jego rodzaje występują w obrocie gospodarczym? Dowiemy się poniżej.

Czek – co to jest?

Czek to dokument wystawiony w ścisłej, prawnie przewidzianej formie, zawierający polecenie wystawcy, skierowane do banku, wypłacenia oznaczonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub wymienionej osobie, ze środków jakimi w tym banku dysponuje wystawca. Polecenie wypłacenia środków pieniężnych musi być bezwarunkowe. Jest to więc przede wszystkim środek zapłaty wręczany zamiast pieniądza przy zakupie towarów lub usług. Podstawą prawną funkcjonowania czeków w Polsce jest ustawa Prawo czekowe z 28 kwietnia 1936 roku.

Wystawca czeku nosi nazwę trasanta. Może nim być każda osoba fizyczna lub prawna posiadająca rachunek bankowy. Trasatem czeku jest z kolei bank, który prowadzi rachunek trasanta. Bank nie ma obowiązku zrealizować czeku, jeśli na rachunku wystawcy brakuje środków na jego wykup w dniu realizacji. Remitentem czeku jest podmiot, na który czek wystawiono. Można go wystawić na określoną osobę lub na okaziciela. Prawa z czeku mogą być przeniesione przez indos.

Rozliczenia za pomocą czeków są jedną z form płatności bezgotówkowych. Są one nadal stosunkowo popularne w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii czy Francji. W Polsce tak naprawdę nigdy nie były one powszechnie wykorzystywaną formą rozliczeń pieniężnych.

Jak wygląda czek?

Zgodnie z ustawą Prawo czekowe, czek musi zawierać:

  • Nazwę “Czek” w samym tekście dokumentu, w języku w jakim go wystawiono
  • Polecenie bezwarunkowe zapłacenia określonej sumy pieniężnej
  • Nazwisko osoby, która ma zapłacić – trasata (w Polsce można tu wskazać jedynie banki)
  • Oznaczenie miejsca płatności
  • Oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku
  • Podpis wystawcy czeku – trasanta

Jest więc to po prostu dokument (papier wartościowy) zawierający te elementy. Wzór czeku gotówkowego (blankiet) można bez problemu znaleźć w sieci.

Czek – rodzaje

W gospodarce występuje kilka podziałów czeków, zależnie jakie kryteria przyjmiemy.

Czeki według określenia remitenta

Zacznijmy od określenia remitenta. W tym przypadku mamy trzy typy czeków:

  • Na zlecenie – zawiera imię i nazwisko remitenta oraz określenie “Na zlecenie” lub jest bez żadnego określenia tego typu
  • Imienny – zawiera imię i nazwisko remitenta oraz określenie “Nie na zlecenie” lub inne z nim równoznaczne
  • Na okaziciela – zawiera w swojej treści określenie “Wystawić okazicielowi” lub w ogóle nie wskazuje komu należy uiścić zapłatę

W każdym przypadku bank jest zobowiązany wylegitymować osobę, która chce dany czek zrealizować, jednak przy czeku na okaziciela instytucja nie sprawdza czy jest ona jego prawnym właścicielem.

Czeki ze względu na formę obrotu

Drugi to podział ze względu na formę obrotu. Tutaj mamy takie rodzaje, jak:

  • Czek gotówkowy – na jego podstawie bank jest upoważniony do wypłaty gotówki w kwocie, która widnieje na czeku, obciążając przy tym rachunek wystawcy czeku
  • Czek rozrachunkowy – upoważnia bank do obciążenia rachunku wystawcy czeku w wysokości, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Taki czek jest opisany “do rozrachunku”, “przelać na rachunek” lub “przekazać na rachunek”
  • Czek potwierdzony – bank na wniosek wystawcy czeku może dokonać potwierdzenia czeku rezerwując na rachunku bankowym wystawcy odpowiednią kwotę na jego pokrycie
  • Czek zakreślony – na tego rodzaju czeku są zamieszczone dwie równoległe linie ukośne lub poprzeczne na frontowej stronie, co oznacza że ma on ograniczony obieg. Wypłata następuje tylko na rzecz innego banku lub osoby wskazanej przez klienta w umowie z bankiem
  • Czek podróżniczy – emitują go banki w ustalonych nominałach. Czeki podróżnicze kupują osoby w celu zabezpieczenia posiadacza przed kradzieżą lub zgubieniem gotówki. Można łatwo je wymienić na gotówkę, można nimi płacić także za usługi hotelowe, w restauracjach czy w sklepach

Czeki ze względu na kryterium zupełności

Trzeci to podział ze względu na kryterium zupełności. W tym przypadku mamy dwa rodzaje: czek zupełny oraz in blanco.

Pierwszy zawiera wszystkie wyżej wskazane niezbędne elementy. Natomiast czek in blanco zaopatrzony jest w podpis wystawcy, a pozostałe dane nie muszą być wypełnione lub wypełniona jest tylko część z nich.

Czeki ze względu na miejsce wystawienia i płatności czeku

Czwarty podział tyczy się miejsca wystawienia i płatności czeku. Mamy tutaj takie rodzaje, jak:

  • Czek miejscowy – płatny w miejscowości jego wystawienia
  • Czek zamiejscowy – można go realizować w innych miejscowościach
  • Czek krajowy – wystawiony w Polsce
  • Czek zagraniczny – wystawiony poza granicami Polski

Czek bez pokrycia

Istnieje jeszcze jeden szczególny rodzaj czeku. Jest to czek bez pokrycia. Występuje on w dwóch przypadkach:

  • Jeżeli na rachunku bankowym wystawcy już w chwili wystawiania czeku nie ma środków pieniężnych na jego pokrycie
  • Jeżeli po wystawieniu czeku, a jeszcze przed jego realizacją doszło do rozporządzenia środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym w wyniku czego czek stracił pokrycie

Wystawienie czeku bez pokrycia rodzi odpowiedzialność zarówno cywilną, jak i karną jego wystawcy. Według ustawy Prawo czekowe za takie działanie grozi nawet pozbawienie wolności do 2 lat albo kara ograniczenia wolności lub grzywna przy działaniu nieumyślnym.

Jak zrealizować czek?

Czek można zrealizować na dwa sposoby. Są nimi inkaso czeku oraz skup czeku. W pierwszym przypadku bank bierze czek niejako w depozyt, sprawdza czy bank wystawcy pokryje deklarowaną wartość i dopiero wtedy realizuje polecenie wypłaty. Natomiast w formie skupu jest realizowane od ręki, czyli okaziciel od razu otrzymuję zamianę czeku na gotówkę.

W Polsce w zdecydowanej większości przypadków obowiązuje inkaso czeku. Skup realizuje tylko PKO BP, dodatkowo ta procedura może zostać zastosowana wyłącznie w sytuacji, gdy czek jest zgodny ze wzorcem, czyli wystawca ma konto w banku partnerskim, a stan czeku nie budzi żadnych wątpliwości kasjera. W zasadzie to także jedyna możliwość, jeśli interesuje nas realizacja czeku bez konta, jeśli takiego nie posiadamy. Jednak zdarza się ona niezwykle rzadko. W każdym innym przypadku należy liczyć się z opcją realizacji czeku w inkaso. Co gorsza, taka realizacja trwa z reguły od 3 tygodni nawet do 3 miesięcy, a banki pobierają za nią niewielką prowizję.

Ten niezbyt dogodny sposób realizacji czeku wynika z faktu, iż ryzyko zapłaty za czek sfałszowany obciąża bank. Co więcej, takie dokonywanie fałszerstw wydaje się stosunkowo łatwe, dlatego polskie banki już w pierwszej dekadzie XXI wieku zrezygnowały z wydawania czeków do rachunków klienckich, ich miejsce zajęły karty płatnicze. Podobnie wygląda sytuacja w większości krajów Europy. Jedynie w Wielkiej Brytanii i Francji znalazły one szerokie uznanie, a na całym świecie największą popularnością cieszą się w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych.

Ważność czeku

Zgodnie z ustawą Prawo czekowe, czek wystawiony i płatny w Polsce, powinien być przedstawiony do zapłaty w ciągu 10 dni od jego daty wystawienia. Natomiast czek zagraniczny powinien być przedstawiony do zapłaty w ciągu 20 lub 70 dni od jego daty wystawienia, zależnie od tego czy miejsca wystawienia i płatności znajdują się w tej samej czy różnych częściach świata.

Po upływie powyższych terminów wystawca może swobodnie odwołać swój czek. Oczywiście, jeśli nie skorzysta on z tego prawa, czek nadal jest ważny i można go zrealizować. Odwołanie czeku to po prostu cofnięcie upoważnienia dla banku, na mocy którego wypłaca on sumę czekową.

Przeniesienie praw czeku

W przypadku czeku na okaziciela, przeniesienia praw dokonuje się zwyczajnie poprzez proste wręczenie. Czeki na zlecenie przenosi się z kolei za pomocą indosu. Powinien on być bezwarunkowy. Natomiast, jeśli chodzi o czeki imienne, konieczne jest sporządzenie aktu notarialnego.

Historia czeków

Słowo czek pochodzi od języka arabskiego, gdzie saqq (szakk) oznacza pisemne zobowiązanie do odroczonej płatności. Już w starożytności funkcjonowały dokumenty, które można było wymienić w innym mieście na przykład na złoto. I tak na przykład – w IX wieku arabski biznesmen mógł zrealizować czek wystawiony w banku w Bagdadzie. System był kontynuowany w średniowieczu – jego wadą było stosowanie przez pojedyncze i podatne na bankructwa osoby bądź instytucje. Sytuację zmieniły zakony rycerskie, a później – po ich upadku wielkie rody bankierskie – głównie we Włoszech.

Pomimo, że początkowo czek był traktowany jako rodzaj weksla płatnego za okazaniem, pomimo braku jednolitego prawa czekowego i wreszcie, pomimo różnego rodzaju oszustw, wprowadzenie czeków znacząco przyczyniło się do rozwoju handlu. Były one honorowane nawet w krajach, które akurat prowadziły ze sobą wojnę. Dopiero w XX wieku w Genewie, zostały uchwalone konwencje w przedmiocie wprowadzenia jednolitego prawa czekowego. Na konwencjach tych oparta jest obowiązująca do dnia dzisiejszego w Polsce ustawa Prawo czekowe.

Wspomniane już wyżej oszustwa polegały na tym, że wystawca czeku nazywany trasantem mógł go wystawić, nie mając nań pokrycia w gotówce. Mógł wystawić czek na konto, którego nigdy nie było, lub już po wystawieniu czeku wstrzymać jego płatność. Użycie czeków przy dokonywaniu transakcji spada już nieprzerwanie od 1997 roku, wypierane przez bezpośrednie kredyty i inne metody płatności bezgotówkowych. Ilość płatności dokonanych za pomocą czeków spadła z około 3,7 miliarda w 1990 roku do 2,1 miliarda w 2004 roku.

Czeki współcześnie

Obecnie możemy spotkać się z takimi zagadnieniami jak czek BLIK czy czek GIRO – co to jest? Znacząco różnią się one od papierów wartościowych opisywanych powyżej.

Czek GIRO to typ dokumentu, który potwierdza, że osoba go posiadająca ma uprawnienia do uzyskania pieniędzy przyznanych przez instytucję, która zleciła transakcję. Z reguły na czek GIRO udzielane są błyskawiczne pożyczki, tzw. chwilówki. Sama nazwa pochodzi od słowa włoskiego, gdzie giro oznacza obrót, w tym przypadku oczywiście obrót pieniędzy. Czek GIRO można zrealizować w każdym oddziale Poczty Polskiej i nie wymaga on konta bankowego. Odebranie gotówki w takiej placówce kosztuje 13 złotych.

Czek BLIK to z kolei usługa umożliwiająca szybkie i bezproblemowe wypłacanie pieniędzy z bankomatu lub bezgotówkowe płacenie za zakupy stacjonarnie. Nie używamy w tym celu karty płatniczej, musimy tylko wygenerować czek BLIK w aplikacji bankowości mobilnej na swoim telefonie. Aby to zrobić, należy ustalić do niego hasło, a następnie podać kwotę i datę jego ważności. Środki o tej wartości zostaną zablokowane na koncie do momentu wykorzystania lub wygaśnięcia czeku.

Jakub Bandura
Jakub Bandura
Redaktor portalu PortfelPolaka.pl. Wiedzę z zakresu rynków finansowych i inwestowania zgłębiał na studiach ekonomicznych. Trader rynku OTC i Forex preferujący handel krótkoterminowy. Entuzjasta statystyki oraz analizy technicznej instrumentów finansowych.

Najnowsze

Zobacz również