W czwartek przyznano Literacką Nagrodę Nobla 2023. Najważniejsze literackie wyróżnienie na świecie tym razem otrzymał norweski pisarz i dramaturg Jon Fosse. Akademia Szwedzka nagrodziła go za „za nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz temu, co niewypowiedziane”.
Dziś Norweski Komitet Noblowski przyznał natomiast Pokojową Nagrodę Nobla 2023. Laureatką została Narges Mohammadi, za jej walkę z uciskiem kobiet w Iranie oraz walkę na rzecz promowania praw człowieka. Swoje wystąpienie przewodnicząca Komitetu Berit Reiss-Andersen rozpoczęła hasłem „kobiety, życie, wolność”.
Jon Fosse laureatem Literackiej Nagrody Nobla 2023 
Laudację na cześć tegorocznego noblisty wygłosił pisarz i profesor Anders Olsson. Podkreślił on, że Jon Fosse “łączy zakorzenienie w języku i naturze swojego norweskiego pochodzenia a jego twórczość, pisana w języku nynorsk obejmuje bogactwo sztuk teatralnych, powieści, tomików poezji, esejów, książek dla dzieci i tłumaczeń. Chociaż jest dziś jednym z najczęściej wystawianych dramaturgów na świecie, zyskuje coraz większe uznanie dzięki swojej prozie”.
Kim jest Jon Fosse?
Jon Fosse urodził się w 1959 roku w norweskim mieście Haugesund. Wychował się na zachodnim wybrzeżu Norwegii – i to tam właśnie rozgrywa się większość jego utworów. W 1983 roku Fosse zadebiutował powieścią “Raudt, svart” (Czerwone, czarne).
Dwa lata później wydał książkę “Stengd gitar” (Zamknięta gitara), a w 1986 roku wypuścił tomik poezji “Engel med vatn i augene” (Anioł z wodą w oczach). Rozgłos przyniosły mu przede wszystkim dramaty.
Książki Fossego przetłumaczono na ponad 40 języków, w tym na polski, a dramaty wystawiono na ponad 120 scenach świata. Po polsku jego dramaty drukowano na łamach “Dialogu”, ukazały się także “Sztuki teatralne”.
W 2019 roku ukazały się pierwsze dwa tomy “Septologii”, prozatorskiego opus magnum Fossego. Kolejne trzy części (3-5) ukazały się w 2020 roku, a dwie ostatnie (6-7) rok później. “Septologia” to historia dwóch mężczyzn noszących to samo imię: Asle.
Warto dodać, że Jon Fosse pisze w języku nynorsk („nowonorweskim”) – jednym z dwóch oficjalnych standardów piśmienniczych języka norweskiego. Nynorsk, używany przez około 10% Norwegów. Język ten wywodzi się z gwar ludowych zachodniej części Norwegii i jest uważany za bardziej „prawdziwy” (pozbawiony wpływów duńskich) wariant języka norweskiego.
Fosse znajdował się w gronie kandydatów do Nobla od 22 lat 
Co ciekawe nazwisko Fosse w kontekście potencjalnych kandydatów do Literackiej Nagrody Nobla po raz pierwszy pojawiło się już w 2001 roku za sprawą norweskiej gazety “Aftenposten”.
Cztery lata później dziennik “Berhens Tidende” był zaś przekonany, że Jon Fosse otrzyma Literacką Nagrodę Nobla. Następnie w 2013 roku pisarz był zaś najpoważniejszym kandydatem do otrzymania tego wyróżnienia według list zakładów bukmacherskich.
W kolejnych latach Fosse był już pomijany w typowaniach bukmacherów – aż do tego roku, gdzie znów uznawany był za jednego z faworytów.
Narges Mohammadi laureatką Pokojowej Nagrody Nobla
Dziś z kolei Norweski Komitet Noblowski podjął decyzję o przyznaniu Narges Mohammadi Pokojowej Nagrody Nobla, za walkę z uciskiem w Iranie i jej walkę na rzecz promowania praw człowieka dla wszystkich.
Przewodnicząca Komitetu Berit Reiss-Andersen stwierdziła , że “Laureatka Pokoju 2023 Narges Mohammadi jest kobietą, obrończynią praw człowieka i bojowniczką o wolność. Tegoroczna Pokojowa Nagroda Nobla jest także wyrazem uznania dla setek tysięcy ludzi, którzy demonstrowali przeciwko polityce reżimu teokratycznego polegającej na dyskryminacji i ucisku wymierzonej w kobiety”.
Berit Reiss-Andersen przypomniała, że “odważna walka Narges Mohammadi wiązała się z ogromnymi kosztami osobistymi. Irański reżim aresztował ją 13 razy, skazał pięciokrotnie i skazał łącznie na 31 lat więzienia i 154 baty. Mohammadi wciąż przebywa w więzieniu”.
Okazuje się bowiem, że Narges Mohammadi odsiaduje obecnie dziesięcioletni wyrok w okrytym złą sławą więzieniu Evin w Teheranie za „szerzenie propagandy”. W tym zakładzie karnym dysydentka przygotowała raport na temat torturowania więźniarek. Mohammadi była typowana jako jedna faworytek tegorocznego pokojowego Nobla.
Przewodnicząca Norweskiego Komitetu Noblowskiego wyraziła również nadzieję, że noblistka zostanie zwolniona z więzienia i będzie mogła przybyć 10 grudnia do Oslo na ceremonię wręczenia Pokojowej Nagrody Nobla.
Kim jest Narges Mohammadi? 
Narges Mohammadi to bliska współpracowniczka pokojowej noblistki Szirin Ebadi z 2003 roku, która założyła teherańskie Centrum Obrońców Praw Człowieka. Tegoroczna laureatka jest wiceprezeską tej organizacji.
W 2016 roku Mohammadi została skazana przez irański sąd na karę 16 lat więzienia za utworzenie i prowadzenie „ruchu na rzecz praw człowieka, który prowadzi kampanię na rzecz zniesienia kary śmierci”. 51-letnia Mohammadi jest z wykształcenia fizykiem, ale pracowała głównie jako dziennikarka.
