W 53. odcinku emitowanego na kanale Portfel Polaka programu “Po Stronie Konsumenta” adwokaci Karol Wenus i Marcin Lizurek poruszają kwestię testamentu, o którą widzowie często pytali w komentarzach.
Prawnicy wyjaśnili między innymi jak sporządzić ważny testament; kiedy treść sporządzającego testament nie jest brana pod uwagę; jak skutecznie zapisać komuś na wypadek śmierci konkretny składnik majątku oraz co grozi za sfałszowanie, zniszczenie lub ukrycie testamentu. Oto, czego się dowiedzieliśmy:
Jak działa testament?
Jeśli nie chcemy, aby nasz majątek był dziedziczony według ogólnych zasad polskiego ustawodawstwa i wolimy samodzielnie określić sposób dziedziczenia naszym majątkiem, to musimy sporządzić testament.
W pierwszej kolejności należy tutaj zaznaczyć, że spadkobierca musi być osobą żyjącą. Co istotne, w dziedziczeniu ustawowym, jeśli spadkobierca – czyli dziecko spadkodawcy – nie dożyje otwarcia spadku, to na jego miejsce wchodzą jego dzieci – czyli wnuki spadkodawcy. Natomiast, w przypadku dziedziczenia testamentowego, jeżeli dziedzic nie dożyje otwarcia spadku, to jego prawa i obowiązki wynikające z dziedziczenia nie przechodzą na jego dzieci.
W takiej sytuacji, w przypadku tej części spadku znaczenie będzie miało po prostu dziedziczenie ustawowe – o ile w samej treści testamentu nie postanowiono inaczej, czyli nie napisano kogo powołać w przypadku wystąpienia takiego scenariusza.
Jak sporządzić ważny testament? – najczęstsze błędy
Aby uniknąć nieważności testamentu, w pierwszej kolejności należy pamiętać, że testament stanowi rozporządzenie na wypadek śmierci jednej osoby. Małżonkowie nie mogą zatem sporządzić jednego, wspólnego testamentu.
Co również bardzo istotne, osoba sporządzająca testament musi być pełnoletnia oraz nie może być ubezwłasnowolniona. Ponadto, nie można sporządzić ani odwołać testamentu przez swojego opiekuna prawnego lub pełnomocnika.
Jednocześnie, co ważne, w testamencie można powoływać do spadku osoby niepełnoletnie i ubezwłasnowolnione, lecz trzeba przy tym mieć świadomość, że nie będą one rozporządzać swoim majątkiem samodzielnie.
Należy również mieć świadomość, że w przypadku tradycyjnych testamentów ręcznych, cały testament musi w całości zostać napisany odręcznie, a nie przy pomocy komputera. Co więcej, testament powinien mieć datę.
Trzeba również wiedzieć, że nie można powołać kogoś do dziedziczenia pod pewnym warunkiem lub zastrzeżeniem – na przykład takim, jak wzięcie ślubu. Wtedy taka osoba w ogóle nie jest brana pod uwagę w testamencie. W takiej sytuacji, z reguły następuje zatem dziedziczenie ustawowe.
Kiedy można podważyć testament?
Okazuje się, że jeśli testament był sporządzony pod wpływem środków wpływających na zdolność postrzegania rzeczywistości – takich jak narkotyki i inne środki odurzające, alkohol czy silne leki – jest podstawa do tego, aby go podważyć.
Ponadto, testament można podważyć, gdy osoba go sporządzająca znajdowała się w danym momencie w stanie silnego uzależnienia lub jest mierzy się ze schorzeniem psychicznym albo neurologicznym.
Co więcej, podważyć można również testament, który został sporządzony pod wpływem błędu mają istotne znaczenie dla faktu jego sporządzenia. Warto również wiedzieć, że podważyć można także testament sporządzony w obawie przed realizacją kierowanej do spadkodawcy groźby.
Zapis zwykły w testamencie – czyli rozporządzenie konkretnym składnikiem majątku
Klasycznym rozporządzeniem testamentowym jest powołanie kogoś do spadku. Do spadku powołuje się osoby w części ułamkowej, która oznacza udział w całości praw i obowiązków w całym majątku – również w długach.
Jeżeli zaś chcemy zapisać konkretną ruchomość lub nieruchomość danej osobie w testamencie, to musimy dokonać zapisu zwykłego lub windykacyjnego. Zapis zwykły najczęściej sporządza się w testamentach zwykłych. Polega on na tym, że zapisujemy komuś dany przedmiot, a ta osoba ma go po naszej śmierci uzyskać.
Zapis zwykły ma taki skutek, że dana osoba nie staje się automatycznie właścicielem danego przedmiotu po naszej śmierci. Okazuje się, że to na spadkobiercy ciąży obowiązek przeniesienia własności danego przedmiotu na rzecz osoby, której zapisaliśmy przedmiot.
W praktyce, zapis zwykły rodzi problemy w zakresie jego wykonanie – nie zawsze bowiem spadkobierca czuje się w obowiązku spełnić wolę spadkodawcy. Jeśli spadkobierca się na to nie zdecyduje, zapisobierca będzie musiał dochodzić swoich roszczeń o wykonanie zapisu przed sądem.
Co ciekawe, w zapisie zwykłym może zastrzec termin lub warunek. Oznacza to, że stosując zapis zwykły możemy danej osobie zapisać daną nieruchomość lub ruchomość, pod warunkiem, że weźmie ona ślub.
Zapis windykacyjny w testamencie
Zapis windykacyjny w testamencie, umieszczony w odpowiedniej formie, polega na tym, że zapisobierca staje się już z chwilą śmierci spadkodawcy właścicielem zapisanego przedmiotu z mocy samego testamentu – bez konieczności dokonywania jakichkolwiek czynności ze strony spadkobiercy.
Co istotne, w zapisie zwykłym nie można zastrzec terminu lub warunku. Jeśli pewien warunek w testamencie będzie istniał, kwestia zapisania danej osobie przedmiotu w ogóle nie będzie brana pod uwagę w testamencie, zapis ten będzie nieważny.
Ponadto, okazuje się, że zapis windykacyjny może dotyczyć tylko rzeczy zbywalnych oznaczonych co do tożsamości. Za pomocą zapisu windykacyjnego nie można zatem zapisać na przykład niemajątkowych praw autorskich.
Należy przy tym mieć również świadomość, że zapis windykacyjny można ustanowić wyłącznie w testamencie w formie aktu notarialnego. W testamencie ręcznym taki zapis jest zatem niemożliwy.
Praktyczne skutki zapisów i rozrządzeń testamentowych
W sytuacji, gdy w testamencie nie mamy powołania spadkobiercy i składa się on wyłącznie z zapisów, musimy zbadać czy nieruchomości i ruchomości zapisane przez zmarłego wyczerpują cały lub prawie cały spadek.
Okazuje się ,że jeśli nie wyczerpały one spadku, to wciąż będziemy mieli do czynienia z dziedziczeniem ustawowym, a powyższe zapisy zostaną potraktowane jako zapisy zwykłe.
Jeżeli jednak wyczerpały one spadek trzeba ustalić jaka była wartość całego spadku na datę sporządzenia testamentu. Następnie musimy zaś określić czy w testamencie są przedmioty, które nie były faktycznie własnością spadkodawcy.
Po tym wszystkim należy zaś określić jaki udział mają konkretne przedmioty w całej wartości masy spadkowej. To właśnie ten udział będzie bowiem stanowił część, w jakiej dana osoba jest spadkobiercą spadkowym. W efekcie, postępowanie sądowe w takiej sytuacji trwa lata.
Co grozi za sfałszowanie, zniszczenie lub podrobienie testamentu?
Sfałszowanie testamentu oznacza dokonywanie przestępstwa oznaczonego w Kodeksie postępowania karnego jako art. 270. Takie przestępstwo grozi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Ponadto, identyczna kara grozi osobie, która używa (przedkłada go jako testament rzeczywisty) podrobionego testamentu.
Z kolei ukrywanie, uszkodzenie lub zniszczenie testamentu oznacza dokonywanie przestępstwa oznaczonego w Kodeksie postępowania karnego jako art. 276. Takie przestępstwo grozi karą grzywny oraz pozbawienia wolności do lat dwóch.
Zapraszam do samodzielnego zapoznania się z całą rozmową, znajduje się ona poniżej: