W 2022 roku mija dokładnie 30 lat od momentu, w którym instytucje z Federacji Rosyjskiej dołączyły do sieci SWIFT. O zablokowaniu dostępu dla rosyjskich banków dyskutowano już kilka lat temu, gdy rozpoczęła się aneksja Krymu. Wówczas nie zdecydowano się na powtórzenie sankcji, które kilka lat wcześniej dotknęły Iran. Dziś, po kilku dniach zażartych dyskusji w Unii Europejskiej, odłączenie rosyjskich banków zostało już przesądzone.
Które rosyjskie banki zostaną wykluczone z sieci SWIFT? Jakie będą konsekwencje tej sankcji, uznawanej za jedną z najcięższych ze wszystkich możliwych? Przekonamy się w dalszej części tekstu. Zacznijmy od wyjaśnienia czym w ogóle jest system SWIFT:
SWIFT – co to jest? 
Historia stowarzyszenia SWIFT
SWIFT to akronim od Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication, czyli Stowarzyszenia Na Rzecz Światowej Międzybankowej Telekomunikacji Finansowej. Powstało ono 3 maja 1973 roku w Brukseli i było owocem wspólnych prac 239 banków z 15 krajów, które postawiły sobie za cel ustandaryzowanie i przyspieszenie komunikacji związanej z obsługą płatności. Dziś siedziba SWIFT znajduje się w La Hulpe w Belgii.
Do lat siedemdziesiątych obsługa transakcji międzybankowych bazowała przede wszystkim na wiadomościach przesyłanych telexem. Komunikaty wymieniane pomiędzy bankami nie miały sztywnej ustandaryzowanej formy. Wymagało to olbrzymich nakładów ręcznej pracy przy przenoszeniu i weryfikowaniu danych.
Organizacja SWIFT zbudowała nie tylko własną, niezależną od usług pocztowych infrastrukturę łączącą banki, ale także standard komunikatów finansowych podzielonych na kilkadziesiąt hierarchicznie uporządkowanych klas. Umożliwił on narzucenie “jednego języka” dla danych przepływających pomiędzy instytucjami finansowymi i proces nazywany STP (straight through processing), czyli przetwarzanie danych maszynowo, bez angażowania ludzkiej pracy.
System płatności SWIFT
Tak oto powstał system płatności SWIFT używany do rozliczania transakcji finansowych poprzez transfer wartości pieniężnych. Obejmuje to instytucje, instrumenty, zasady, procedury, standardy i technologie, które umożliwiają transfer. Pośredniczy w transakcjach między bankami, domami maklerskimi, giełdami i innymi instytucjami finansowymi.
System SWIFT zajmuje się wyłącznie przekazywaniem informacji pomiędzy instytucjami finansowymi, co oznacza, że pełni rolę “listonosza” w pierwszym etapie płatności. Stowarzyszenie nie bierze udziału w rozrachunku, czyli przekazywaniu środków pomiędzy bankami. Za ten etap odpowiadają systemy rozliczeń międzybankowych (krajowe, regionalne jak np. w strefie euro), a także system bankowości korespondenckiej opierający się na rachunkach, które prowadzą dla siebie nawzajem banki z różnych krajów.
SWIFT jednak to nie tylko płatności. Na komunikatach przepływających przez tę sieć opiera się wiele procesów związanych z funkcjonowaniem rynków finansowych. Rozrachunek transakcji papierami wartościowymi, operacje finansowe prowadzone przez duże korporacje, interfejsy systemów rozliczeń międzybankowych – to tylko niektóre przykłady.
Które rosyjskie banki zostaną odłączone od SWIFT?
Ambasadorzy Unii Europejskiej zgodzili się we wtorek na wyłączenie siedmiu rosyjskich banków z systemu wiadomości finansowych SWIFT. Na liście wykluczonych znajdują się poniższe instytucje:
- VTB Bank PJSC
- Bank Rossiya
- Bank Otkritie
- Novikombank
- Promsvyazbank PJSC
- Sovcombank PJSC
- VEB.RF.
Sbierbank i Gazprom PJSC nieobjęte sankcją
Z powyższego wynika, że wykluczony nie zostanie największy rosyjski pożyczkodawca – Sbierbank, a także bank należący częściowo do rosyjskiego giganta gazowego – Gazprom PJSC. Niektóre państwa, w tym kraje bałtyckie, nadal naciskają, aby Unia Europejska wyłączyła z międzynarodowego systemu rozliczeń SWIFT także te dwa banki.
Konsekwencje odcięcia rosyjskich banków od SWIFT 
Odłączenie rosyjskich banków to mocny cios dla gospodarki. Co prawda, przekazanie środków pieniężnych nadal będzie możliwe, ale wymaga ono sięgnięcia po inne narzędzia komunikacji z partnerami. Stanie się to zatem bardzo uciążliwe, skomplikowane i kosztowne – w grę wchodzą transakcje manualne, przez telefon lub faks. Wykluczenie zatem drastycznie ograniczy zdolność banków do obsługi i przeprowadzania transakcji międzynarodowych, czyli płacenia lub otrzymywania środków z tytułu wymiany handlowej i usług.
Międzynarodowe transakcje płatnicze z udziałem rosyjskich instytucji finansowych zostaną więc w zasadzie zawieszone, a transakcje na zagranicznych rynkach długu i udział w międzynarodowej wymianie pieniężnej staną się niemalże niemożliwe. Klienci rosyjskich banków stracą także możliwość dokonywania międzynarodowych transakcji elektronicznych. W rezultacie nie będą mogli wysyłać ani odbierać pieniędzy. Wykluczenie rosyjskich banków ze SWIFT uderzy więc przede wszystkim w bogatszą część społeczeństwa, w szczególności przedsiębiorców i oligarchów.
Czy rosyjskie banki mają alternatywę dla SWIFT?
Rosja już od lat przygotowywała swój system finansowy na taką sytuację, czyli przejścia na własną alternatywę wobec zagranicznych usług. Na potrzeby komunikacji pomiędzy lokalnymi instytucjami stworzono SFPS – system oferujący część funkcji SWIFT i bazujący na tym samym standardzie komunikatów. Pracowano także nad pozyskaniem zewnętrznych uczestników takiego rozwiązania. Podobne kroki podjęły Chiny, budując schemat CIPS, a w styczniu bieżącego roku oba kraje nawiązały współpracę w zakresie stworzenia “mostu” łączącego systemy.
Analitycy Polskiego Instytutu Ekonomicznego zwrócili jednak uwagę, że SFPS obsługuje zaledwie około 20% płatności w Rosji, działa tylko w systemie krajowym i nie jest gotowy do obsługi płatności międzynarodowych. W efekcie brak dostępu do SWIFT powinien skłonić Moskwę do rozbudowy systemu SPFS lub całkowitego przejścia na rosyjsko-chiński systemu płatności CIPS.
