W specjalnym odcinku emitowanego na YouTube na kanale Portfel Polaka programu “Po Stronie Konsumenta” adwokaci Marcin Lizurek i Karol Wenus wyjaśniają, jakie są obowiązki każdego obywatela polskiego w ramach tzw. powszechnego obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej:
Po stronie konsumenta – odcinek specjalny dotyczący obowiązku obrony Polski
Jakie są konstytucyjne prawa i obowiązki obywateli Polski związane z kwestią obronności?
Prawa
Zaczynając od praw, przede wszystkim na naszym państwie ciąży obowiązek zapewnienia każdemu polskiemu obywatelowi opieki kiedy jest za granicą – a warto dodać, że kilkaset tysięcy Polaków mieszka na Ukrainie. Ponadto, wprowadzane stany wyjątkowe w Polsce nie mogą ograniczać naszych podstawowych konstytucyjnych praw. Co więcej, wszystkie ograniczenia w zakresie życia gospodarczego także muszą być uregulowane ustawowo i nie mogą być wprowadzane poza trybem konstytucyjnym i ustawowym.
Obowiązki
Natomiast naszym najważniejszym obowiązkiem jest wierność Rzeczypospolitej oraz troska o dobro wspólne. Ponadto, każdy z nas jest obowiązany do obrony ojczyzny. Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z 1967 roku zaczyna się od stwierdzenia, że obowiązkiem każdego obywatela jest umacnianie obronności Rzeczypospolitej Polskiej oraz przygotowanie mienia narodowego i ludności na wypadek wojny. W praktyce, kwestiami obronności zajmuje się każdy wojewoda.
Obywatele natomiast mają obowiązki w zakresie obrony cywilnej. Może ona polegać na odbywaniu służby w obronie cywilnej, edukacji dla bezpieczeństwa lub szkolenia szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony ludności. W czasie pokoju dotyczy to zasadniczej służby wojskowej – której w Polsce w chwili obecnej nie ma; lub również ćwiczeń. Kto podlega obowiązkowi ćwiczeń? Obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat i nie ukończyli 55 lat – a w przypadku osób o stopniu oficerskim do 63. roku życia.
Istnieje także przydział mobilizacyjny. Polega on na tym, że pracownicy (niemal wszyscy bez pewnych wyłączeń) mogą zostać przydzieleni do pracy w zakładzie istotnym z punktu widzenia obronności.
Jakie świadczenia dodatkowe przysługują żołnierzom powołanym do czynnej służby wojskowej?
Przede wszystkim ochrona ekonomiczna. Jeżeli żołnierz jest jedynym żywicielem rodziny lub jest samotny, może na swój udokumentowany wniosek, ma on możliwość wnoszenia o pokrycie czynszu lokalu mieszkalnego. Dodatkowo, z mocy prawa, na wniosek żołnierza, zawieszeniu ulegają spłaty rat pożyczek uzyskanych z zakładowego funduszu mieszkaniowego oraz wszelkich kredytów i pożyczek zaciągniętych we wszelkiego rodzaju instytucjach – o ile nie pojawiło się w umowie odpowiednie wyłączenie. Co ważne, w okresie zawieszenia nie nalicza się oprocentowanie.
Jakie świadczenia ciążą na obywatelach na rzecz wojska i państwa w czasach pokoju?
Świadczenia osobowe
Na każdego z obywateli od 16. do 60. roku życia może zostać nałożony obowiązek różnego rodzaju pracy na rzecz państwa celem przygotowania obrony państwa lub zwalczania klęsk żywiołowych lub likwidacji ich skutków. Poza tymi pracami, obywatelom można zlecić dostarczanie różnego typu dokumentacji przez wojsko. Dotyczy to przede wszystkim powołania do czynnej służby wojskowej czy wezwań do wykonania tych świadczeń. Te osoby są zwane kurierami.
Tryb powoływania następuje w drodze administracyjnej. Musi być ono dostarczone z datą zlecenia 14 dni przed datą zlecenia, które otrzymujemy. A czas wykonywania świadczeń osobistych nie może przekraczać 12 godzin (lub 48 godzin w przypadku kurierów) i taki obowiązek pełnienia świadczenia nie może nastąpić częściej niż 3 razy w roku. Jakie wynagrodzenie przysługuje takiej osobie? Albo w formie zryczałtowanej odwołując się do minimalnego wynagrodzenia w roku ubiegłym (w przypadku osób, które nie są nigdzie zatrudnione), albo rekompensata w wysokości nieotrzymanego wynagrodzenia z racji nieobecności w pracy. Zrekompensowane mogą być również koszty przejazdu.
Świadczenia rzeczowe
Poza świadczeniami osobowymi, istnieją również świadczenia rzeczowe. Polegają one na tym, że każdy obywatel Polski jest zobowiązany do świadczenia rzeczowego – czyli oddania do używania posiadanych przez siebie nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele obrony państwa. W praktyce, państwo może zażądać od każdego obywatela jego samochodu nawet w czasie pokoju. W trzech przypadkach:
- W czasie sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej sił zbrojnych
- W czasie ćwiczeń wojskowych lub ćwiczeń w jednostkach przewidzianych do militaryzacji
- W czasie ćwiczeń w obronie cywilnej.
Na jak długo państwo może zabrać nam samochód lub nieruchomość? Zależy od powodu:
- W przypadku ćwiczeń w obronie cywilnej – maksymalnie na 24 godziny
- W przypadku sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej sił zbrojnych – maksymalnie na 48 godzin
- W przypadku ćwiczeń wojskowych lub ćwiczeń w jednostkach przewidzianych do militaryzacji – maksymalnie na 7 dni.
Co ważne, najpierw ten konkretny samochód czy nieruchomość muszą być wpisane do wojskowej ewidencji. Wpisuje go wójt/burmistrz/prezydent na wniosek Wojskowej Komendy Uzupełnień. Czyli przed zarekwirowaniem samochodu, będziemy musieli otrzymać decyzję o wpisaniu samochodu do wojskowego rejestru. Od tej decyzji przysługuje odwołanie. Jeżeli nasze auto dozna szkody, to państwo jest za nie odpowiedzialne, a oprócz tego przysługuje wynagrodzenie – stawka za każdy przejechany kilometr dopasowana do danego rodzaju samochodu oraz zwrot za zużyte paliwo.
Co, gdy nie zastosujemy się do poleceń?
Jeśli nie zastosujemy się do powyższych poleceń, jest możliwość zastosowania sankcji poprzez nasze przymusowe doprowadzenie do miejsca zbornego – lub przymusowe odebranie samochodu i innej ruchomości lub nieruchomości. Grozi za to także kara aresztu do 30 dni lub kara grzywny.
Jakie świadczenia szczególne ciążą na obywatelach w czasach pokoju?
Zarówno instytucje państwowe i rządowe, ale także przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne są zobowiązane do odpłatnego:
- Stosowania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa w sposób niezmieniający ich właściwości i przeznaczenia
- Przystosowania budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych oraz wytwarzanych rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa
- Gromadzenia, przechowywania i konserwacji przedmiotów niezbędnych do wykonywania czynności obronnych państwa.
Przedsiębiorca może być więc obowiązany do dostosowania swojego budynku w taki sposób, by piwnice pełniły funkcję schronu. W przypadku zakładów produkcyjnych istnieje również możliwość takiego ich przystosowania, aby zakład mógł wytwarzać przedmioty potrzebne dla armii. Przedsiębiorca może być także obowiązany do tego, by jego obiekt pełnił funkcję magazynu na potrzeby armii.
Ten obowiązek jest nakładany w ramach decyzji administracyjnej, od której można się odwołać, a samo wykonywanie tych obowiązków następuje w drodze umowy między jednostką państwa a przedsiębiorcą.
Jakie kary grożą za uchylanie się od obowiązków?
Za uchylanie się od obowiązku służby wojskowej przewiduje się karę pozbawienia wolności do lat 2. Uchylanie się od powszechnej samoobrony ludności grozi kara grzywny.
Zapraszam do samodzielnego zapoznania się z całą rozmową, znajduje się ona poniżej.
