Dziedziczenie to proces, który prowadzi do nabycia po zmarłej osobie jej majątku, co z kolei oznacza również konieczność przejęcia jej zobowiązań. Nierzadko wysokość tych zobowiązań jest na tyle duża, że spadek zamiast stanowić wartość dodaną, może prowadzić do problemów finansowych spadkobiercy. Tym bardziej warto mieć świadomość, że w polskim prawie istnieją mechanizmy pozwalające na uniknięcie dziedziczenia długów.
Odrzucenie spadku
Podstawowym rozwiązaniem jakie warto rozważyć jest odrzucenie spadku, które następuje w formie oświadczenia. Odrzucenie spadku można ująć inaczej jako formalne zrzeczenie się przez spadkobiercę praw do spadku, a co za tym idzie – także odpowiedzialności za długi zmarłego. Oświadczenie to jest czynnością prawną jednostronną, co oznacza, że nie wymaga zgody innych spadkobierców, ale trzeba przy tym pamiętać, że oświadczenie musi zostać złożone przed sądem lub notariuszem. Co ważne, aby skutecznie odrzucić spadek, spadkobierca ma na złożenie oświadczenia 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się o swoim powołaniu do dziedziczenia. Zazwyczaj jest to dzień śmierci spadkodawcy lub dzień uzyskania informacji o śmierci.
Odrzucenie spadku skutkuje tym, że osoba powołana do dziedziczenia traktowana jest tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. I na tym zadania spadkobiercy odrzucającego spadek – mogą, ale nie muszą się kończyć. Na miejsce osoby odrzucającej mogą bowiem zostać powołane jej dzieci (i dalsi zstępni), które również powinny odrzucić spadek by uchronić się przed długami spadkodawcy. W przypadku małoletnich spadkobierców oświadczenie winien złożyć rodzic który sprawuje co do zasady zarząd majątkiem dziecka – a to z kolei do co do zasady wymaga zgody Sądu.
Szczęśliwie w listopadzie 2023 r. wprowadzono pewne zmiany w tym zakresie. I tak jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegającą na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka może złożyć rodzic legitymujący się władzą rodzicielską albo wspólnie oboje rodzice – w takim wypadku zezwolenie sądu opiekuńczego nie jest wymagane. Nowe zasady stosuje się także do spadków otwartych przed 15 listopada 2023 roku, jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie upłynął przed dniem 15 listopada 2023 roku.
Konsekwencje nieodrzucenia spadku
Warto zaznaczyć, że brak jakiejkolwiek reakcji w wymaganym prawem terminie skutkuje przyjęciem spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe do wartości odziedziczonego majątku. Jeśli majątek zmarłego jest warty mniej niż suma jego długów spadkobierca nie będzie musiał pokrywać tej różnicy. Niemniej mało kto ma świadomość, że w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe także swoim majątkiem. Odpowiedzialność przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w istocie jest limitowana jest wartością aktywów pozostawionych przez zmarłego. Nie oznacza to jednak, że tylko z majątku spadkodawcy ponosi się odpowiedzialność za jego długi. W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza wierzyciel może bowiem dochodzić roszczeń także z majątku osobistego spadkobiercy. – zauważa adwokat dr Agata Koschel-Sturzbecher z Poznania.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Drugą istotną instytucją pozwalającą na uniknięcie dziedziczenia długów jest zrzeczenie się dziedziczenia. Różni się ona od odrzucenia spadku tym, że jest to czynność prawna, której dokonuje się jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy. Zrzeczenie się dziedziczenia jest formą umowy, którą zawiera spadkobierca z przyszłym spadkodawcą.
Czym jest zrzeczenie się dziedziczenia?
Zrzeczenie się dziedziczenia polega na zawarciu umowy między przyszłym spadkobiercą a przyszłym spadkodawcą, na mocy której spadkobierca rezygnuje z dziedziczenia po danej osobie. Taka umowa musi być sporządzona w formie aktu notarialnego. W wyniku zrzeczenia się dziedziczenia, osoba, która złożyła takie oświadczenie, traci prawo do dziedziczenia zarówno majątku, jak i długów przyszłego spadkodawcy. Co więcej, zrzeczenie się dziedziczenia dotyczy co do zasady także zstępnych osoby zrzekającej się (chyba że umowa stanowi inaczej) co jest dużą zaletą tej instytucji.
Różnice między zrzeczeniem się dziedziczenia a odrzuceniem spadku
Podstawową różnicą między zrzeczeniem się dziedziczenia a odrzuceniem spadku jest moment, w którym każda z tych czynności może zostać dokonana. Zrzeczenie się dziedziczenia jest dokonywane jeszcze za życia spadkodawcy. Tym samym w chwili śmierci spadkodawcy, osoba która zawarła z nim w/w umowę nie musi już podejmować żadnych czynności. Z kolei odrzucenie spadku jest możliwe dopiero po śmierci spadkodawcy i w określonym terminie.
W odróżnieniu od odrzucenia spadku, zrzeczenie się dziedziczenia może obejmować także zstępnych osoby zrzekającej się, co eliminuje możliwość dziedziczenia przez dzieci spadkobiercy. Dlatego też w określonych przypadkach, opisana wyżej instytucja może być znacznie korzystniejszym rozwiązaniem niż złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Co zrobić, by nie odziedziczyć długów?
Dziedziczenie długów może być poważnym obciążeniem finansowym, ale prawo polskie oferuje szereg możliwości, które pozwalają na ochronę spadkobierców. Najprostszym rozwiązaniem jest odrzucenie spadku – procedura, która całkowicie wyłącza odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego. Dla osób, które chcą uniknąć dziedziczenia długów jeszcze za życia spadkodawcy, idealnym rozwiązaniem jest zrzeczenie się dziedziczenia. W sytuacjach, gdy majątek spadkodawcy jest wart więcej niż jego długi, można rozważyć przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, które ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy do wartości otrzymanego majątku.
Świadome podejmowanie decyzji związanych z dziedziczeniem pozwala uniknąć niechcianych konsekwencji i odpowiedzialności finansowej. Warto zatem skonsultować się z prawnikiem i rozważyć wszystkie dostępne opcje, aby zabezpieczyć swoje interesy oraz interesy swojej rodziny.