Co roku pod koniec stycznia ogłaszane są wyniki kolejnej edycji Indeksu Percepcji Korupcji (Corruption Perceptions Index – CPI). Badanie to prowadzone jest przez Transparency International – pozarządową organizację międzynarodową, działającą na rzecz przejrzystości i uczciwości w życiu publicznym i gospodarczym. Ostatnia edycja raportu poświęciła dużo miejsca wpływowi korupcji na zwalczanie pandemii. Transparency International wprost określiło pandemię nie tylko jako kryzys zdrowotny i ekonomiczny, ale również korupcyjny.
Czym dokładnie jest Indeks Percepcji Korupcji? W jaki sposób jest on sporządzany? Które kraje uzyskały w nim najwięcej punktów, a jaką pozycję zajmuje w nim Polska? Przekonamy się poniżej:
Indeks Percepcji Korupcji – co to?
Indeks Percepcji Korupcji (Corruption Perceptions Index) jest publikowanym od 1995 roku przez Transparency International (TI) globalnym rankingiem postrzegania korupcji. Indeks ma charakter wieloźródłowy. Powstaje w oparciu o ankiety uzupełniane przez przedstawicieli środowisk biznesowych, a także o oceny sporządzane przez ekspertów z danego kraju.
Państwa oceniane są w skali od 0 do 100 punktów, gdzie 100 punktów oznacza najniższy poziom postrzegania korupcji w danym kraju, a 0 punktów najwyższy. Ranking układany jest według liczby uzyskanych punktów, od największej do najmniejszej. Najwyższa lokata w rankingu oznacza najmniejszą korupcję.
W 2012 roku zmodyfikowano metodologię w taki sposób, aby móc porównywać wyniki poszczególnych krajów w czasie i śledzić trendy. Indeks jest “sondażem sondaży” realizowanych na próbach ekspertów, osób związanych z biznesem, konsultantów do spraw oceny ryzyka politycznego i gospodarczego.
Transparency International – co to? 
Transparency International jest globalną organizacją działającą w ponad 100 krajach. Jej głównym celem jest zatrzymanie korupcji, a także promowanie transparentności, odpowiedzialności oraz uczciwości na wszystkich poziomach społeczeństwa. Organizacja ta skupia się w pierwszej kolejności na problemach najbardziej dotykających ludzi. Transparency International poprzez prowadzone kampanie i badania usiłuje ujawnić systemy i sieci, w których korupcja prosperuje najlepiej.
Transparency International zostało założone w 1993 roku przez Petera Eigena. Międzynarodowy Sekretariat organizacji mieści się w Berlinie. W 1998 powstało stowarzyszenie Transparency International Polska, akredytowane i działające jako oddział Transparency International. W listopadzie 2011 roku polski oddział jednak zlikwidowano.
Indeks Percepcji Korupcji 2020 – podstawowe informacje
W edycji Indeksu Percepcji Korupcji za 2020 rok ewaluacji poddano 180 krajów. ⅔ państw uzyskało wynik poniżej 50 punktów, a średni wynik w skali globalnej wyniósł 43 punkty. W Europie (Unia Europejska i Europa Wschodnia) średni wynik to 66 punktów. Polska uzyskała 56 punktów. Edycja wskaźnika z 2020 roku opiera się na 13 ekspertyzach, na podstawie których przyznawane są punkty od 0 do 100.
Wpływ pandemii COVID-19 na korupcję
W ocenie Transparency International, korupcja negatywnie wpływa na dostęp ludzi do wysokiej jakości opieki zdrowotnej a jej wyższy poziom przekłada się na większą śmiertelność niemowląt i matek oraz zgonów ze względu na choroby cywilizacyjne takie jak rak i cukrzyca. W przypadku pandemii COVID-19 korupcja obecna jest zarówno przy testach, leczeniu jak i zamówieniach publicznych związanych ze zwalczaniem epidemii.
W ocenie Transparency International pomocne w ograniczaniu korupcji związanej ze zwalczaniem epidemii może być wzmocnienie instytucji kontrolnych. Należy również zadbać o otwartość i przejrzystość zamówień publicznych, obronę demokracji i promowanie aktywności obywatelskiej oraz zapewnienie prawa dostępu do aktualnych i wiarygodnych danych m.in o wydatkach i dystrybucji zasobów przeznaczanych na walkę z pandemią.
Kraje o najniższym poziomie korupcji
Czołówkę rankingu zajmują takie kraje, jak Dania, Nowa Zelandia i Finlandia, Singapur, Szwecja i Szwajcaria. Pierwsze dwa uzyskały po 88 punktów, a pozostałe po 85. Wysokie noty w Indeksie nie oznaczają, że kraje te nie mierzą się z wyzwaniami, takimi jak brak przejrzystości wydatków związanych z walką z epidemią. Autorzy raportu zauważają jednak, że kraje, które osiągają dobre wyniki w indeksie, więcej środków inwestują w opiekę zdrowotną, skuteczniej zapewniają powszechną opiekę zdrowotną i rzadziej naruszają demokratyczne normy lub rządy prawa.
Kto ma największy problem z korupcją?
Najmniejszą liczbę punktów uzyskały natomiast Południowy Sudan – 12 punktów, Somalia – 12 punktów, Syria 14 punktów, Jemen – 15 punktów, i Wenezuela – 15 punktów.
Pogarszająca się pozycja Polski
Polska uzyskała 56 punktów zajmując 45. miejsce w rankingu globalnym. W 2019 roku było to odpowiednio 58 punktów i 41. miejsce, a w 2015 – 63 punkty i 29. miejsce. W skali regionu Polska plasuje się w trzeciej dziesiątce krajów. Dlaczego nasz kraj stopniowo pogarsza swoją pozycję w rankingu?
Eksperci jednoznacznie negatywnie oceniają działania rządu
Według autorów badania, w Polsce władza jeszcze przed nadejściem pandemii znacznie poszerzyła pole dla korupcji i innych nadużyć, upartyjniając sądy, prokuraturę i służbę cywilną oraz ograniczając praworządność. Jednocześnie, w ramach polityki przeciwdziałania pandemii COVID-19 wyłączono kolejne bezpieczniki chroniące nas przed korupcją, takie jak prawo zamówień publicznych czy przepisy dotyczące odpowiedzialności urzędników za dyscyplinę finansów publicznych lub przekroczenie uprawnień. Eksperci skrytykowali również ograniczenie dostępu do informacji publicznej dla obywateli i dziennikarzy oraz zezwolenie przez parlament na nieprzejrzyste wydatki publiczne związane z pandemią COVID-19.
W żadnym innym państwie nie stworzono tak daleko idących rozwiązań gwarantujących bezkarność funkcjonariuszy publicznych za nadużycia związane z decyzjami dotyczącymi walki z pandemią, które w połączeniu z niedofinansowaniem służby zdrowia pogłębiły chaos. Ponadto, Polska wraz z Maltą zostały wymienione przez autorów rankingu jako kraje, którym należy poświęcić szczególną uwagę.
Barometr Globalnej Korupcji 
Transparency International prowadzi również projekt Global Corruption Barometer, czyli Barometr Globalnej Korupcji. Jest to badanie przeprowadzane w formie ankiety wśród dorosłej populacji danego kraju. Najnowszy raport Global Corruption Barometer także pochodzi z 2021 roku. Można w nim znaleźć następujące informacje na temat Polski:
- 37% Polaków uważa, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy w kraju wzrosła korupcja
- 72% Polaków postrzega korupcję w rządzie jako duży problem
- 60% Polaków uważa, że rząd nie przeciwdziała skutecznie korupcji
- 10% Polaków korzystających z usług publicznych w ciągu ostatnich 12 miesięcy dało łapówkę w celu otrzymania usługi
- 37% Polaków korzystających z usług publicznych w ciągu ostatnich 12 miesięcy skorzystało ze znajomości w celu uzyskania dostępu do usługi.
