Fundusz inwestycyjny to forma wspólnego inwestowania, która polega na zbiorowym lokowaniu środków pieniężnych wpłaconych przez osoby, które wykupiły certyfikaty uczestnictwa w danym funduszu inwestycyjnym. Uczestnikiem, a tym samy posiadaczem certyfikatów inwestycyjnych mogą być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne (przedsiębiorstwa, gminy itp.), a także podmioty nie posiadające osobowości prawnej.
Fundusze inwestycyjne to doskonały sposób na lokatę swojego kapitału. Korzystają z nich zarówno profesjonalni inwestorzy, którzy w ten sposób dywersyfikują swoje inwestycje, jak i osoby nie znające się na rynku, które w ten sposób powierzają swoje pieniądze profesjonalistom. Oczywiście trzeba jednak pamiętać, że to, że funduszem inwestycyjnym kierują zawodowi zarządzający, wcale nie oznacza, że przyniesie on nam pewny zysk. Wielokrotnie zdarza się, że poszczególne fundusze przynoszą straty. Pamiętajmy, że inwestycje na rynkach finansowych nigdy nie są czymś zupełnie pewnym. Stopa zwrotu bierze się w końcu z ryzyka – jest premią za ryzyko, a to oznacza, że im wyższa oczekiwana stopa zwrotu, tym wyższa możliwa starta z inwestycji. Niestety wysokość zysków i strat na rynkach finansowych jest wprost proporcjonalna. Jeśli chcemy skutecznie poruszać się w świecie inwestycji, musimy nie tylko o tym pamiętać, ale także po prostu się z tym pogodzić.
Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych
Towarzystwo funduszy inwestycyjnych, czyli w skrócie TFI, to według ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546) organ funduszu inwestycyjnego zarządzający nim i reprezentujący go w stosunkach z osobami trzecimi. Jedynie podmioty, które działają na podstawie wymienionej ustawy mogą używać oznaczenia Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych lub jego skrótu – TFI.
Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych może działać jedynie jako spółka akcyjna z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która uzyska zgodę Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie takiej działalności. Działalność TFI ograniczona jest tylko i wyłącznie do tworzenia oraz zarządzania funduszami inwestycyjnymi, reprezentowania ich wobec osób trzecich oraz zarządzania zbiorczym portfelem papierów wartościowych. Oprócz tego zakres działalności może zostać rozszerzony o zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie oraz o doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi.
Wymagania kapitałowe różnią się w zależności od zakresu działalności, jednak minimalny poziom kapitału początkowego dla najbardziej podstawowej działalności wynosi 125 000 euro. Pochodzenie kapitału zakładowego musi zostać udokumentowane, środki te nie mogą pochodzić z kredytu ani pożyczki. Oprócz tego akcje TFI mogą być wyłącznie imienne (wyjątkiem jest sytuacja, gdy zostały one zdematerializowane). TFI ma obowiązek zatrudniać co najmniej dwóch doradców inwestycyjnych (osoby posiadające licencję doradcy inwestycyjnego przyznawaną na podstawie 3 – etapowego egzaminu organizowanego przez Komisję Nadzoru Finansowego), którzy są odpowiedzialni za zarządzanie funduszami i portfelem papierów wartościowych oraz jednego doradcę inwestycyjnego do wykonywania czynności związanych z obrotem papierami wartościowymi.
Co ciekawe, każdy Fundusz Inwestycyjny zarządzany przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych posiada odrębną osobowość prawną, ale ich siedziba znajduje się tam, gdzie znajduje się siedziba TFI.
Historia funduszy inwestycyjnych w Polsce
Pierwowzorem funduszy inwestycyjnych w Polsce były fundusze powiernicze. Była to pierwsza instytucja zbiorowego inwestowania, która została wprowadzona w 1991 roku na podstawie ustawy o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Idea powstania funduszy powierniczych oparta była na tym, aby każdy zainteresowany wspólnym inwestowaniem mógł w każdym momencie przystąpić do inwestycji i w każdym momencie się z niej wycofać. Fundusze te inwestowały zarządzane przez siebie środki na rynku kapitałowym, nie posiadały osobowości prawnej (w odróżnieniu od dzisiejszych funduszy inwestycyjnych) i prowadzone były przez Towarzystwa Funduszy Powierniczych. Działalność funduszu była regulowana przez wspomnianą ustawę o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz przez własne zasady ustalone w regulaminie funduszu. Fundusze powiernicze były bardzo mocno uregulowane pod względem limitów inwestycyjnych, zakresu możliwych inwestycji, sposobu przechowywania majątku funduszu, praw i obowiązków uczestników funduszu, zasad przystępowania i występowania z funduszu powierniczego.
Zmiany przyszły w 1997 roku wraz z ustawą o funduszach inwestycyjnych (poprzedniczce wspomnianej wcześniej ustawy o funduszach inwestycyjnych z 2004 roku). Najważniejszymi nowościami było nabycie osobowości prawnej przez fundusze inwestycyjne, wprowadzenie kilku różnych typów funduszy, o których nieco później oraz doprecyzowanie wielu kwestii dotyczących działalności tych podmiotów rynku kapitałowego. Z rynku zniknęły fundusze powiernicze – wszystkie zostały zastąpione funduszami inwestycyjnymi. Skalę różnic pokazuje ilość artykułów w ustawach – w ustawie o publicznym obrocie papierami wartościowymi temat funduszy powierniczych zajmował 25 artykułów – ustawa o funduszach inwestycyjnych zawiera 331 artykułów.
Dzisiaj fundusze inwestycyjne są już nieodłączną częścią krajobrazu inwestycyjnego na polskim rynku kapitałowym. Dzięki nim inwestowanie w Polsce stało się dużo bardziej popularne, a spontaniczne formy zbiorowego inwestowania zamieniły się w ustandaryzowane instytucje działające na zrozumiałych dla ich klientów zasadach i są w swoich działaniach bardzo transparentne. Pomagają one w tworzeniu wielu zróżnicowanych strategii inwestycyjnych związanych z funduszami dedykowanymi, tworzeniem tarczy podatkowej, Otwartymi Funduszami Emerytalnymi, Indywidualnymi Kontami Emerytalnymi, programami oszczędnościowymi i emerytalnymi itd.
Klasyfikacja Funduszy Inwestycyjnych
Podstawowy podział funduszy inwestycyjnych na polskim rynku to podział na Fundusze Otwarte, czyli FIO oraz na Fundusze Zamknięte, czyli w skrócie FIZ. Fundusze otwarte to fundusze o zmiennej liczbie jednostek uczestnictwa w funduszu, z kolei fundusze zamknięte mają zasadniczo stałą liczbę jednostek uczestnictwa, nazywanych w ich przypadku certyfikatami inwestycyjnymi. Nietypowym typem funduszu występującego na polskim rynku jest SFIO, czyli Specjalistyczny Fundusz Inwestycyjny Otwarty, który jest połączeniem dwóch podstawowych typów funduszy.
Jednostki uczestnictwa w FIO można nabyć praktycznie w każdej chwili, a ich cena jest stosunkowo niewielka – od kilkudziesięciu do kilkuset złotych za sztukę (droższe jednostki uczestnictwa są sporadyczne). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że jednostki uczestnictwa w FIO nie są papierami wartościowymi. Fundusz Inwestycyjny Otwarty zbywa i dokonuje odkupienia i umorzenia jednostek uczestnictwa na żądanie uczestnika funduszu. Jednostka uczestnictwa nie jest zbywalna, ale jest dziedziczna. W związku z koniecznością natychmiastowej wypłaty środków z tytułu jednostki uczestnictwa w razie żądania uczestnika aktywa FIO muszą być bardzo płynne.
Papierami wartościowymi mogącymi być notowanymi na giełdzie (w przeciwieństwie do jednostek uczestnictwa FIO) są certyfikaty inwestycyjne emitowane przez Fundusze Inwestycyjne Zamknięte. Certyfikaty te mogą być imienne lub na okaziciela, publiczne lub niepubliczne (publiczne zawsze są na okaziciela). Certyfikaty FIZ emitowane są w seriach i są one zbywalne, o ile fundusz nie określi tego inaczej, i nie podlegają one umarzaniu.
Fundusze Inwestycyjne dzielone są także od kątem obszaru inwestycji, przez pryzmat typu nabywanych papierów – fundusze akcyjne, obligacyjne, pieniężne, nieruchomościowe; przez pryzmat lokalizacji – rynek krajowy, rynek europejski, rynek środkowej Europy, rynek USA, rynek globalny itp.; z punktu widzenia rodzaju działalności emitenta – aktywa w tym przypadku dobierane są na podstawie branży, charakteru etycznego czy jakiejkolwiek innej cechy emitenta, w tej kwestii istnieje pełna dowolność, jednak to, w jaki obszar będzie inwestował dany fundusz, musi być zapisane w jego statucie. Nie ma dwóch takich samych funduszy inwestycyjnych – różnią się one pod względem instrumentów finansowych, poziomu ryzyka, horyzontu czasowego inwestycji, celów inwestycyjnych.
Celem Funduszu Inwestycyjnego Otwartego może być przykładowo ochrona realnej wartości aktywów funduszu, wzrost wartości aktywów w wyniku wzrostu wartości lokat lub osiąganie przychodów z lokat netto funduszu. W przypadku funduszy zamkniętych cele inwestycyjne mogą być określone dowolnie. Na rynku spotkać się możemy na przykład z funduszami agresywnego wzrostu, funduszami akcji małych spółek, funduszami wzrostu kapitałowego, funduszami zrównoważonymi, funduszami wzrostu i dochodu z kapitału, funduszami łącznej stopy zwrotu, funduszami obligacji, funduszami dochodu z kapitału, funduszami branżowymi, funduszami rynków zagranicznych, rynku pieniężnego itd.
Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych w Polsce
W stanie na kwiecień 2016 roku na polskim rynku funkcjonuje 61 towarzystw funduszy inwestycyjnych: AgioFunds Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., ALTUS Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., AMATHUS Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Amundi Polska Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Aviva Investors Poland Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., AXA Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., BEST Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., BPH Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., BPS Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., BZ WBK Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., CASPAR Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Copernicus Capital Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Corum Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Eques Investment Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., FINCREA Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Forum Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Fundusze Inwestycji Polskich Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., GO Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Harenda Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., IB Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Intrum Justitia Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., INVENTUM Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Investors Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Ipopema Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., KBC Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., KGHM Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., KRUK Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Legg Mason Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., MCI Capital Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Mebis Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., MetLife Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., MILLENNIUM Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., MM Prime Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Money Makers Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., MS Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., NN Investment Partners Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Noble Funds Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Open Finance Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., OPERA Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Opoka Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., OPTI Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., OSTOJA Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Penton Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., PIONEER PEKAO Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., PKO Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Provide Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Quercus Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., SATURN Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., SKARBIEC Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Superfund Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Templeton Asset Management (Poland) Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych AGRO S.A., Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Allianz Polska S.A., Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych BDM S.A., Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych BGK S.A., Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych BGŻ BNP Paribas S.A., Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Capital Partners S.A., Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych PZU S.A., Trigon Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., UNION INVESTMENT Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., Warsaw Equity Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.
Podsumowanie
Na rynku polskim funkcjonują dziesiątki towarzystw funduszy inwestycyjnych i tysiące funduszy inwestycyjnych otwartych i zamkniętych. Możemy spośród nich wybrać zarówno fundusze potocznie określane bezpiecznymi – na przykład te inwestujące w obligacje skarbowe, jak i w fundusze agresywne, które generują największe ryzyko inwestycyjne. Rodzaj funduszu inwestycyjnego musimy dobrać zgodnie z naszymi celami inwestycyjnymi, horyzontem czasowym i apetytem na ryzyko. Zgodnie z teorią im dłuższy horyzont czasowy przewidujemy, tym na bardziej agresywny fundusz inwestycyjny możemy sobie pozwolić. Fundusze inwestycyjne to bardzo łatwy sposób lokaty kapitału – kupno jednostki uczestnictwa w FIO jest praktycznie tak proste jak założenie lokaty czy kupno obligacji. Co więcej, zainwestowanie w fundusze inwestycyjne jest dobrym rozwiązaniem zarówno dla osób z niewielkim kapitałem rzędu kilkuset czy kilku tysięcy złotych, jak i dla inwestorów i przedsiębiorców chcących przeznaczyć na ten cel nawet milionowe kwoty.
