Święto Plonów sięga swoimi początkami do czasów przedchrześcijańskich i niegdyś było obchodzone w dzień równonocy jesiennej. Aktualnie dożynki świętujemy w sobotę lub niedzielę w ostatni tydzień sierpnia, kiedy kończą się żniwa. Wiele osób kojarzy Święto Plonów przede wszystkim z letnimi, darmowymi koncertami. Jak przed laty wyglądały dożynki, a jak świętujemy je teraz?
Dożynki, czyli święto naszych przodków
Dożynki czasem nazywane są Świętem Plonów, a w niektórych regionach także wieńcami. Dożynki są świętem ludowym, które połączone jest z obrzędami dziękczynnymi z okazji zakończenia żniw i pracy w polach. W czasach przedchrześcijańskich etnicznie było to święto słowiańskie. Obchody dożynek odbywały się w czasie równonocy jesiennej, czyli 23 września. Aktualnie Święto Plonów obchodzimy w jedną z niedziel lub sobót pod koniec sierpnia, lub początkiem września, kiedy kończą się żniwa.
Obecnie święto znane nam, jako dożynki jest połączeniem dwóch świąt obchodzonych na ziemiach Polski. Dokładniej mowa tutaj o okrężne i dożynkach, które nasi przodkowie obchodzili, jako dwa odrębne święta. Zygmunt Gloger w Encyklopedii staropolskiej z 1900–1903 pisał o następujących różnicach pomiędzy tymi świętami:
„Okrężne, biesiada rolnicza w jesieni po sprzątnięciu wszystkich zbiorów, czyli po »okrążeniu« pól, skąd i nazwa okrężnego powstała. Okrężne tym się różni od dożynków, że dożynki oznaczają dożęcie oziminy i przyniesienie wieńca gospodarzowi z pola do domu. Okrężne zaś jest zabytkiem uczt jesiennych, znanych w przeszłości wielu narodom, wyprawianych po sprzątnięciu z pola wszystkich plonów”.
Aktualnie zwyczaje podczas Święta Plonów wyglądają nieco inaczej niż przed laty. Jak zmieniły się obchody dożynek na przestrzeni lat? Obchody tego święta niegdyś związane były z kultem roślin oraz drzew, a także pierwotnym rolnictwem.
Jak kiedyś wyglądały zwyczaje dożynkowe?
W czasach przedchrześcijańskich Święto Plonów obchodzone było przez plemiona bałtyckie oraz Słowian. W zależności od regionu miało inną nazwę. Obchody dożynek pierwotnie związane były z kultem roślin oraz drzew, które były charakterystyczne dla Słowian. Natomiast z czasem przekształciły się w święto pierwotnego rolnictwa. Kiedy w XVI wieku rozwinęła się gospodarka folwarkowo-dworska Święto Plonów zaczęło pojawiać się na dworach. Dożynki w tym czasie były urządzane dla żniwiarzy w nagrodę za wykonaną pracę podczas żniw i zbierania plonów.
Święto Plonów kiedyś obchodzono w pierwszy dzień jesieni i poświęcone było tegorocznym zbiorom zbóż. W czasie dożynek dziękowano bogom za plony oraz proszono o urodzaj także w przyszłym roku. Tradycyjnie dożynki zaczynały się od plecenia wieńca z pozostawionych na polach zbóż, a także z kiści czerwonej jarzębiny, orzechów, owoców, kwiatów i kolorowych wstążek. Wieniec miał kształt koła, w którym umieszczano żywe lub sztuczne koguty, gąski lub kury. Miały one zapewnić dobry chów gospodarczy w następnym roku. W wyciągniętych rękach lub na głowie niosła wieniec najlepsza żniwiarka w procesji. Najpierw pochód kierował się do świątyni, gdzie wieniec święcono. Następnie pochód zmierzał do domu gospodarza organizującego dożynki. W stodole gospodarza wieniec pozostawał do przyszłego roku, kiedy to wykruszone z niego ziarna rozsypywano na polu. Oczywiście w czasie Święta Plonów nie mogło zabraknąć biesiady z poczęstunkiem oraz tańcem. Pod koniec XIX wieku dożynki dworskie przekształciły się w dożynki chłopskie, które były organizowane przez bogatych gospodarzy.
Święto Plonów nieco się zmieniło po II wojnie światowej. W czasach PRL dożynki były organizowane przez przedstawicieli władz administracyjnych różnych szczebli. Same obchody miały charakter polityczny. Z wcześniej znanych tradycji, zachowane zostały jedynie wieńce i pieśni. A jak dożynki wyglądają aktualnie? Obecnie Święto Plonów ma charakter religijny, ludowy, a także świecki.
Zwyczaje dożynek współcześnie
Obchody dożynek zmieniły się w latach 80. XX wieku. Aktualnie w zależności od tego, jaki charakter w danym miejscu ma Święto Plonów, może być obchodzone inaczej. Przede wszystkim zmienił się czas, w którym obchodzone są dożynki. Obecnie nie czekamy do równonocy jesiennej. Święto Plonów obchodzone jest pod koniec sierpnia lub początkiem września, kiedy skończą się żniwa. Ponadto podziękowania za plony składa się przede wszystkim Bogu lub Matce Boskiej. W niektórych regionach i mniejszościach neopogańskich podziękowania nadal składa się bóstwom słowiańskim.
Dożynkom przewodniczy Starosta lub Starościna dożynkowi. Elementem, który z tradycyjnego Święta Plonów pozostał, jest wieniec upleciony z kłosów zbóż, owoców, warzyw i polnych kwiatów, który oficjalnie zostaje wniesiony. Następnie gospodarzowi dożynek wręczany jest chleb upieczony z ostatnich plonów przez Starostę lub Starościnę. Samym gospodarzem może być kapłan, jeżeli dożynki mają charakter religijny. W przypadku dożynek świeckich gospodarzem jest przedstawiciel lokalnej administracji państwowej bądź samorządowej. Kolejną częścią święta jest złożenie darów zrobionych z najnowszych plonów. Zwykle są to przetwory mięsne lub z owoców.
Święto Plonów obecnie ma dwie części. Oficjalną, której towarzyszą tradycyjne obrzędy i podziękowania za plony. Drugą częścią, na którą zwykle czeka najwięcej osób, jest ludowy festyn z darmowymi koncertami i zabawą często do białego rana. Współczesne dożynki to połączenie pewnych zwyczajów z przeszłości i zabawy przy utworach współczesnych artystów.
Dożynki, czyli święto naszych przodków w nowej odsłonie
Święto Plonów ma naprawdę długą historię. Obchodzone było w czasach przedchrześcijańskich i związane było z kultem roślin oraz drzew. Z czasem nawiązywało do pierwotnego rolnictwa i stopniowo zmieniało się na przestrzeni lat. Początkowo dożynki obchodzono w dzień równonocy jesiennej, czyli 23 września, kiedy zaczynała się kolorowa i złocista jesień. W XVI wieku Święto Plonów było podziękowaniem dla żniwiarzy za ciężką pracę. Miało w tym czasie charakter także religijny, ponieważ w modlitwach dziękowano bogom za urodzaj i proszono o obfite plony w przyszłym roku. Natomiast po II wojnie światowej, w czasie PRL-u zaczęło mieć charakter bardziej polityczny.
Tradycyjnym elementem dożynek, który towarzyszy świętu do dziś, jest wieniec wykonany z kłosów zbóż, owoców, warzyw i polnych kwiatów. Aktualnie w zależności od tego, czy w danym miejscu dożynki mają charakter religijny, czy świecki ich gospodarzem może być kapłan lub przedstawiciel lokalnych władz administracyjnych. Zdecydowanie dla wielu osób Święto Plonów to idealny moment na ostatnią letnią imprezę. W tym czasie często odbywają się festyny ludowe z najróżniejszymi koncertami zupełnie za darmo.