Jak zdecydowana większość z nas wie, papierów wartościowych na giełdzie nie można kupować bezpośrednio za pomocą naszego konta osobistego w banku. Z inwestowaniem na realnym rynku akcji nieodzownie związane jest posiadanie rachunku maklerskiego, które można otworzyć w domu maklerskim. Czym jest więc dom maklerski? W jaki sposób działa i jakie pełni funkcje? Przekonamy się poniżej:
Dom maklerski – co to jest?
Dom maklerski to po prostu instytucja finansowa posiadająca zezwolenie organu nadzoru – w Polsce jest nim Komisja Nadzoru Finansowego – na wykonywanie określonych czynności stanowiących działalność maklerską.
Czym zajmuje się dom maklerski? 
Wspomniana działalność maklerska obejmuje wykonywanie czynności polegających na:
- Przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych
- Nabywaniu lub zbywaniu instrumentów finansowych na własny rachunek
- Zarządzaniu portfelami, w skład których wchodzi jeden lub większa liczba instrumentów finansowych
- Doradztwie inwestycyjnym
- Oferowaniu instrumentów finansowych
- Świadczeniu usług w wykonaniu zawartych umów o subemisje inwestycyjne i usługowe
- Pośrednictwie w obrocie papierami wartościowymi na rynkach zagranicznych
- Animacji (upłynnianiu) rynku.
Dom maklerski umożliwia więc swoim klientom założenie rachunku inwestycyjnego, na którym przechowywane są informacje o posiadanych przez niego środkach pieniężnych oraz papierach wartościowych. Klient może dokonywać zleceń transakcji kupna oraz sprzedaży instrumentów finansowych na giełdzie, które dom maklerski wykona w swoim imieniu, ale na rzecz klienta.
Dodatkowo zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi, dom maklerski jest zobowiązany do stosowania w prowadzonej działalności rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapewniających bezpieczeństwo i ciągłość świadczonych usług maklerskich oraz ochronę interesów klientów i informacji poufnych lub stanowiących tajemnicę zawodową.
Pracownicy domów maklerskich
W domach maklerskich zatrudnieni są maklerzy i doradcy inwestycyjni. W obu przypadkach muszą oni posiadać licencję KNF na wykonywanie czynnie zawodu. Aby uzyskać licencję maklerską, należy zdać egzamin dla maklerów, który raz w roku przeprowadza Komisja Nadzoru Finansowego. Jej posiadanie oznacza, że makler jest wpisany na listę maklerów papierów wartościowych. Możemy wyróżnić dwie formy pracy maklerów – nadzorowanie giełdy i obsługa klientów. Maklerzy mogą pośredniczyć i doradzać – jeśli mają odpowiednie umiejętności – w budowaniu portfela inwestycyjnego swoim klientom. Częściej jednak zajmują się tym właśnie doradcy inwestycyjni. Zarówno maklera, jak i doradcę inwestycyjnego w toku wykonywania jego pracy obowiązują pewne zasady etyczne, w tym:
- Tajemnica zawodowa
- Rzetelne informowanie klientów
- Uczciwe i staranne działania, dla których podstawą jest zawsze interes zleceniodawcy.
Podstawa prawna
Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie domów i biur maklerskich na terytorium Polski jest ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi.
Rodzaje domów maklerskich
Wyróżniamy dwie grupy podmiotów prowadzących działalność maklerską. Uczestnicy krajowi, w skład których wchodzą banki prowadzące działalność maklerską oraz domy maklerskie w ścisłym tego słowa znaczeniu.
Do drugiej grupy zaliczamy uczestników zagranicznych oferujące swoje usługi na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku firmy zagranicznej czynnikiem stanowiącym źródło interpretacji prawnej jest siedziba centrali lub lokalizacja siedziby firmy. Lokalizacja jest wyznacznikiem na prowadzenie aktywności maklerskiej jako zagraniczna osoba prawna lub zagraniczny uczestnik inwestycyjny. Zagraniczny podmiot inwestycyjny dysponuje licencją w państwie, w którym został założony, posiadający centralę albo siedzibę ulokowaną w państwie członkowskim, które uzyskując licencję, ma prawo do zapewniania usług maklerskich na terenie RP bez obowiązku dysponowania zezwoleniem Komisji Nadzoru Finansowego.
Formy działalności domów maklerskich
Dom maklerski może prowadzić działalność maklerską w formie:
- Spółki akcyjnej – z jedynym akcjonariuszem osobą prawną
- Spółki komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są wyłącznie osoby mające prawo wykonywania zawodu maklera papierów wartościowych lub doradcy inwestycyjnego, w liczbie co najmniej dwóch
- Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – z jedynym udziałowcem osobą prawną
- Spółki komandytowej, w której komplementariuszami są wyłącznie osoby mające prawo wykonywania zawodu maklera papierów wartościowych lub doradcy inwestycyjnego, w liczbie co najmniej dwóch
- Spółki partnerskiej, w której wspólnikami są wyłącznie osoby mające prawo wykonywania zawodu maklera papierów wartościowych lub doradcy inwestycyjnego, w liczbie co najmniej dwóch
- Spółki jawnej, w której wspólnikami są wyłącznie osoby mające prawo wykonywania zawodu maklera papierów wartościowych lub doradcy inwestycyjnego, w liczbie co najmniej dwóch.
System rekompensat Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych
Celem zapewnienia inwestorom należytej ochrony ich środków zgromadzonych w domach maklerskich został utworzony w Polsce system rekompensat, którym zarządza Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi system rekompensat zapewnia wypłaty inwestorom do wysokości określonej ustawą środków pieniężnych oraz zrekompensowanie wartości utraconych instrumentów finansowych, zgromadzonych przez nich w domach maklerskich, w tym w ich oddziałach poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z tytułu świadczonych na ich rzecz usług, w zakresie czynności maklerskich przewidzianych ustawą, w takich sytuacjach, jak:
- Ogłoszenie upadłości lub otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego domu maklerskiego
- Prawomocne oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości ze względu na to, że majątek tego domu maklerskiego nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania
- Stwierdzenie przez Komisję, że dom maklerski nie jest w stanie, z powodów ściśle związanych z sytuacją finansową, wykonać ciążących na nim zobowiązań wynikających z roszczeń inwestorów i nie jest możliwe ich wykonanie w najbliższym czasie.
System rekompensat zabezpiecza wypłatę środków inwestorów, pomniejszonych o należności domu maklerskiego od inwestora z tytułu świadczonych usług, według stanu z dnia zaistnienia jednej z wyżej wymienionych okoliczności, do wysokości równowartości w złotych 3 000 euro – w 100% wartości środków objętych systemem rekompensat oraz 90% nadwyżki ponad tę kwotę, z tym że górna granica środków objętych systemem rekompensat wynosi równowartość w złotych 22 000 euro.
Izba Domów Maklerskich
Organizacją zrzeszającą domy i biura maklerskie w Polsce jest Izba Domów Maklerskich. Podstawowym zadaniem IDM jest reprezentowanie i ochrona wspólnych interesów jej członków. Do obowiązków Izby należy w szczególności określanie i kodyfikacja zasad uczciwego obrotu papierami wartościowymi oraz przyjętych w obrocie zwyczajów.
Domy maklerskie w Polsce
Aktualnie w naszym kraju mamy 46 firm inwestycyjnych prowadzących działalność maklerską. 9 z nich są bankami prowadzącymi działalność maklerską, a 37 niezależnymi domami maklerskimi.
Wymagania wobec domów maklerskich
Kapitał
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi reguluje kwestie dotyczące wymagań prawnych i kapitałowych, jakie obowiązują domy i biura maklerskie. I tak zgodnie z tym aktem kapitał założycielski domu maklerskiego na prowadzenie działalności maklerskiej – w zależności od jej zakresu – musi wynosić równowartość w złotych: 50 tysięcy euro, 125 tysięcy euro lub 730 tysięcy euro.
Zatrudnienie i skład zarządu
Oprócz tego zgodnie z ustawą dom maklerski musi zatrudniać na podstawie umowy o pracę odpowiednią liczbę pracowników. Dodatkowo określone zostały warunki dla członków zarządu i rady nadzorczej. Liczba członków zarządu i rady nadzorczej takiego podmiotu musi zapewniać prawidłowe zarządzanie domem maklerskim. W skład zarządu powinny wchodzić minimum dwie osoby. Muszą mieć nieposzlakowaną opinię w związku ze sprawowanymi funkcjami, a także niezbędną wiedzę, kompetencje i doświadczenie, które są kluczowe do prawidłowego zarządzania domem maklerskim.
Z kolei powołanie prezesa zarządu i członka zarządu odpowiedzialnego za nadzorowanie systemu zarządzania ryzykiem w domu maklerskim następuje tylko za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego. Co więcej, jak nietrudno się domyślić każdy dom maklerski musi być członkiem opisanego wcześniej systemu rekompensat prowadzonego przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.