24.02.2022 roku Rosja napadła na Ukrainę i dalej prowadzi zbrojną agresję. Armia rosyjska popełnia coraz więcej występków przeciwko prawu międzynarodowemu, w tym prawom rządzącym konfliktami zbrojnymi. Niekiedy nie są to zwykłe występki, lecz działania które można kwalifikować jako zbrodnie wojenne popełnione na Ukraińcach.
Adwokaci Marcin Lizurek i Karol Wenus w nagraniu znajdującym się na YouTube na kanale Portfel Polaka opowiedzieli na czym polega prawo konfliktów zbrojnych. Szczególną uwagę poświęcili prawnej ochronie służb medycznych i ludności cywilnej podczas wojny. Powiedzieli także, które regulacje zostały już złamane przez armię rosyjską i czy możemy mówić o zbrodniach wojennych. Pochylili się również nad pytaniem w jaki sposób zbrodnie wojenne mogą zostać osądzone przez społeczność międzynarodową i czy jest szansa, że Władimir Putin stanie przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym (gdzie oczywiście jest jego miejsce).
Po Stronie Ukrainy
Ochrona służb medycznych a zbrodnie wojenne
W 1949 roku została przyjęta I Konwencja genewska – o polepszaniu losu rannych i chorych w armiach czynnych. Poza kwestiami ogólnymi definiowała ona jak należy traktować służby medyczne. Ponadto, stanowiła ona, że zarówno jednostki lotne – formacje sanitarne, jak i zakłady stałe – szpitale i szpitale polowe, nie mogą być w żadnym okolicznościach przedmiotem ataku, co musi być przez obie strony konfliktu respektowane.
Wyjątkiem jest sytuacja, w której pomimo upomnienia lub ostrzeżenia jednostka medyczna nie reaguje i wszystko wskazuje na to, że jest jednostką militarną, istnieje możliwość jej zaatakowania.
Ta konwencja mówi również, że nie uważa się za powód do pozbawienia formacji czy zakładu sanitarnego ochrony mimo faktu, że personel formacji lub zakładu jest uzbrojony i używa broni w obronie własnej i chorych oraz rannych. Z takich jednostek ochrony nie zdejmuje także fakt, że są one strzeżone przez wojsko lub iż tymi jednostkami przewożona jest także broń lub amunicja. Rozwinięcie tych wszystkich zasad znalazło się w IV Konwencji genewskiej z 12 sierpnia 1949 roku.
Przykłady zbrodni wojennych skierowanych wobec służb medycznych podczas wojny na Ukrainie
W przypadku wojny na Ukrainę te przepisy zostały złamane – doszło do ataku na szpital w Melitopolu, gdzie działał oddział onkologiczny. Pocisk rosyjski trafił również w szpital położniczy w obwodzie kijowskim. Ponadto, na wjeździe do Chersonia zaatakowano karetkę i zginęło dwoje osób.
Jaką ochroną objęta jest ludność cywilna?
Konwencje genewskie
Społeczność międzynarodowa ustanowiła również ramy dotyczące ochrony ludności cywilnej podczas wojny. W pierwszej kolejności odpowiadają za to konwencje genewskie. Zmierzają one do złagodzenia cierpień wywołanych wojną. Zabronione jest stosowanie wszelkich środków powodujących cierpienie fizyczne ludności cywilnej.
Przepisy te zostały rozwinięte w pierwszym protokole do konwencji genewskich, podpisanym 8 czerwca 1977 roku. Stanowi on między innymi o tym, że ludność cywilna korzysta z ogólnej ochrony przed niebezpieczeństwami wynikających z operacji wojskowych. Celem ataków nie mogą być ani pojedyncze osoby cywilne, ani ogólnie ludność cywilna. Zabronione są również ataki, które nie są skierowane przeciwko określonemu celowi wojskowemu.
Zabronione są także ataki, w których stosuje się środki walki, które nie mogą zostać ograniczone do określonego celu wojskowego. Zabronione są też ataki, co do których można przypuszczać, że powodują również straty w życiu lub ranią osoby cywilne.
Konwencje haskie
Z kolei w IV Konwencji haskiej z 1907 roku wskazane jest wprost, że zabronione jest atakowanie lub bombardowanie w jakimkolwiek celu bezbronnych wsi, domów mieszkalnych i budowli. Podczas bombardowania należy również uważać, aby oszczędzone zostały świątynie, gmachy służące celom nauki, sztuki, dobroczynności, pomniki historyczne, szpitale.
Konflikty zbrojne muszą być więc prowadzone w taki sposób, aby maksymalnie szanować prawa ludności cywilnej, zwłaszcza prawo do życia. Wszelkie działania muszą być prowadzone tak, aby minimalizować dolegliwość dla ludności cywilnej.
Przykłady zbrodni wojennych podczas wojny na Ukrainie, które łamią te przepisy
W przypadku wojny na Ukrainę do wielu ataków na placówki medyczne i zabudowania cywilne doszło w ostatnich dniach w Charkowie, co łamie wszystkie konwencje genewskie, haskie i protokoły dodatkowe. W Kijowie także są bombardowane mieszkania i budynki cywilne.
Ponadto, pojawia się także coraz więcej doniesień, że na obszarze Charkowa używana jest amunicja kasetowa – pocisk rozrywający się na tysiące innych, rażący wszystkie cele w promieniu 6 metrów – przede wszystkim ludzi. To także nosi znamiona zbrodni wojennej. Takiej skali działań rażenia ludności cywilnej na terytorium Europy nie było od II wojny światowej.
Czy zbrodnie wojenne mogą zostać w jakikolwiek sposób osądzone?
Przede wszystkim mamy Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze działający od 1 lipca 2002 roku. Ma on na celu osądzanie zbrodni wojennych, zbrodni agresji, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni ludobójstwa. Umowy międzynarodowej dotyczącej tego trybunału nie podpisały i nie ratyfikowały między innymi takie państwa jak Chiny, Rosja, Stany Zjednoczone i Izrael. Ukraina ratyfikowała Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego w 2014 roku, więc to wszystko co dzieje się na jej terytorium może być sądzone przez Trybunał. W skład Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze wchodzi 18 sędziów, a jego prezesem w obecnej kadencji jest polski sędzia Piotr Hofmański.
Zbrodnia ludobójstwa to masowe zabijanie ludności cywilnej, najczęściej ze względu na narodowość, grupę etniczną, religię oraz inne czynniki odróżniające jedne grupy od innych. Zbrodnia przeciwko ludzkości zdefiniowana jest jako dokonywanie w sposób systematyczny lub na wielką skalę morderstw i innych form przemocy. Do takiej zbrodni doszło między innymi w Rwandzie. Zbrodnia wojenna polega na złamaniu zakazów określonych działań wojennych skierowanych na szpitale czy ludność cywilną. Zbrodnia agresji nie została wspólnie zdefiniowana i jeszcze nigdy nie miała miejsca.
Kogo osądza Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze?
Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze może osądzać tylko osoby fizyczne. Od tej odpowiedzialności nie zwalnia żaden immunitet państwowy ani status podwładnego wykonującego rozkazy. Jest to sąd stały, nie trzeba więc powoływać trybunałów specjalnie.
Jaka procedura obowiązuje Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze?
Rozpoczyna się od przedstawienia Prokuratorowi Międzynarodowego Trybunału Karnego przez państwo-stronę sytuacji wskazującej na popełnienie jednej z powyższych zbrodni. Prezydent Zełenski skierował już wniosek przeciwko Rosji do tego trybunału.
Następnie Trybunał bada czy sprawa jest dopuszczalna. Naczelny Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze powiedział, że zamierza jak najszybciej wszcząć śledztwo dotyczące prawdopodobnych zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości mających miejsce na terytorium Ukrainy. Izba przygotowawcza może wydać nakaz aresztowania osoby podejrzewanej o popełnienie zbrodni, albo wezwać taką osobę do stawienia się przed trybunałem dobrowolnie. Jeżeli zarzuty Prokuratora są zatwierdzone przez Izbę przygotowawczą to Prezydium Międzynarodowego Trybunału Karnego powołuje Izbę orzekającą. Ona rozstrzyga istotę sprawy co do winy i kary. Dzieje się to z reguły przy obecności oskarżonego.
Możliwe kary i pierwszy wyrok
Możliwe są takie kary jak pozbawienie wolności do 30 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności. Wyroku nie może zmienić żadne państwo, w grę wchodzi natomiast postępowanie odwoławcze.
Pierwszy wyrok Międzynarodowego Trybunału Karnego został wydany w 2012 roku – w sprawie Thomasa Lubangi Dyilo. Został on uznany za winnego zbrodni wojennej polegającej na werbowaniu dzieci poniżej 15. roku życia do sił zbrojnych i używania ich w konfliktach zbrojnych. Został skazany na 14 lat pozbawienia wolności.
Czy Władimir Putin mógłby zostać sądzony przez Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze?
Nie ma takiej możliwości, ponieważ Rosja nie ratyfikowała Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Jeżeli on sam i inni dowódcy podejmujący decyzje na terenie Rosji, omawiany trybunał nie może go ścigać. Istnieje jednak możliwość powołania trybunału specjalnego, który mógłby się zająć tymi zbrodniami w sposób globalny.
Innym rozwiązaniem jest jurysdykcja uniwersalna. Na jej podstawie każde państwo, które schwyta zbrodniarza na terenie kraju, może go osądzić według swojego prawa. Całkiem niedawno taka sytuacja miała miejsce w przypadku syryjskiego zbrodniarza, jednego z Siepaczy Asada. Został on w Niemczech skazany na dożywocie.
Zapraszam do samodzielnego zapoznania się z całą rozmową, znajduje się ona poniżej.
