Zasiłek macierzyński to świadczenie, które jest wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych mamom przebywającym na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim. Jednak, aby go otrzymywać, świadczeniobiorczynie muszą spełniać określone warunki. Co więcej, ustalenie jego wysokości także często sprawia wielu osobom trudności. Jakie więc kryteria musi spełniać kobieta wnioskująca o zasiłek macierzyński? Ile wynosi jego wysokość, co na nią wpływa i od kiedy można pobierać ten zasiłek? Przekonamy się poniżej:
Komu przysługuje zasiłek macierzyński?
Ubezpieczenie zdrowotne
W Polsce zasiłek macierzyński wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w związku z czym jednym z głównych warunków, które musi spełniać osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia, jest posiadanie aktualnego ubezpieczenia zdrowotnego. Jeżeli kobieta zatrudniona w firmie posiada to ubezpieczenie, zasiłek macierzyński może zostać jej przyznany w momencie, gdy urodziła niemowlę i przebywa na urlopie macierzyński.
Świadczenie to przysługuje także w przypadku, gdy dana osoba decyduje się na adoptowanie dziecka mającego nie więcej niż siedem lat (jeśli dziecko ma natomiast odroczony obowiązek szkolny, granica wieku wynosi 10 lat). Aby zabiegać o wsparcie finansowe, matka musi posiadać wydane przez sąd prawo do opieki nad maluchem. Podobnie jest w przypadku rodziny zastępczej. Nie dotyczy to natomiast rodziny zastępczej zawodowej.
Wniosek o urlop rodzicielski
Kolejnym obowiązkowym do spełnienia warunkiem będzie złożenie u pracodawcy wniosku o urlop rodzicielski. Tylko w okresie jego trwania Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wypłacać zasiłek macierzyński. Warto wiedzieć, że przysługuje on także w sytuacji, gdy dojdzie do narodzin dziecka martwego lub gdy niemowlę zmarło przed ukończeniem ósmego tygodnia życia. W takiej sytuacji niezbędne będzie dostarczenie skróconego aktu urodzenia z adnotacją o urodzeniu martwym. Takie zaświadczenie wystawia Urząd Stanu Cywilnego.
Zasiłek macierzyński a umowa o pracę
W przypadku zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę, pracodawca ma oczywiście obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie chorobowe do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli wywiązuje się z niego, pracownikowi przysługuje prawo do wzięcia urlopu rodzicielskiego, a także pobierania zasiłku macierzyńskiego. Okres zwolnienia z obowiązku chodzenia do pracy nie powinien przekraczać 20 tygodni, czyli około pięciu miesięcy. Wyjątkiem są ciąże mnogie – bliźniacza daje matce prawo do 31 tygodni wolnego, urodzenia trojaczków – do 33 tygodni, czworaczków – 35 tygodni, a w przypadku jeszcze większej liczby potomków – aż 37 tygodni.
Ponadto, kobiety spełniające ten warunek nie mogą zostać zwolnione przez pracodawcę po upływie trzeciego miesiąca ich ciąży, nawet w przypadku zatrudnienia na czas nieokreślony. W takiej sytuacji ważność dokumentu zostaje przedłużona do dnia porodu. Oznacza to, że ciężarna automatycznie ma zapewnione uzyskanie zasiłku macierzyńskiego. Nie ma bowiem znaczenia, czy umowa zostanie podpisana ponownie po urodzeniu dziecka. Aby uzyskać świadczenie, dokument musi obowiązywać w momencie przyjścia niemowlęcia na świat, a jest to zapewnione przez prawo chroniące kobiety w ciąży przed zwolnieniem z pracy.
Zasiłek macierzyński a umowa zlecenie
W sytuacji, gdy kobieta ciężarna jest zatrudniona na umowie zlecenie, zasiłek macierzyński może zostać jej przyznany tylko wtedy, gdy w dniu porodu była ona objęta ubezpieczeniem zdrowotnym. Wówczas nie ma znaczenia, czy ważność dokumentu wygaśnie dzień, miesiąc lub dwa miesiące po narodzinach dziecka, ponieważ kluczowy jest moment jego przyjścia na świat. To właśnie w tej chwili kobieta musi być ubezpieczona. W sytuacji, gdy umowa zlecenie wygaśnie po urodzeniu dziecka, pozostałą część zasiłku macierzyńskiego w całości pokrywa Zakład Ubezpieczeń Społecznych niezależnie od pracodawcy. Nie jest wówczas ważne, w jakim okresie były odprowadzane składki zdrowotne w ramach zatrudnienia kobiety. Pierwsze świadczenie zostanie naliczone w dniu narodzin niemowlęcia.
Rozpoczęcie urlopu macierzyńskiego przed narodzinami dziecka 
Dodatkowo zgodnie z polskim prawem kobieta ma prawo wykorzystać część urlopu macierzyńskiego jeszcze przed narodzinami dziecka. Nie może to być jednak więcej niż sześć tygodni spośród wszystkich jej przysługujących. Pozostałe dni wolne trzeba odłożyć na okres po narodzinach potomka. Zasiłek macierzyński zostanie wypłacony dopiero po przyjściu niemowlęcia na świat.
Ile wynosi zasiłek macierzyński?
Zasiłek macierzyński 2021 może mieć różną wysokość. Jeśli mama zdecyduje, że chce razem wykorzystywać urlop macierzyński i rodzicielski (to w sumie 52 tygodnie lub odpowiednio więcej w przypadku ciąży mnogiej), wtedy przez cały ten okres będzie dostawać 80% swojego średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy pracy. To wszystko pod warunkiem, że przed upływem 21 dni od porodu złoży stosowny wniosek u pracodawcy. Jeśli nie zrobi tego we wskazanym terminie, automatycznie otrzyma 100% swojego średniego wynagrodzenia przez 20 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz przez 6 tygodni urlopu rodzicielskiego. Z kolei, przez następne tygodnie będzie już dostawać tylko 60% średniego wynagrodzenia.
Umowa o pracę
W przypadku osób zatrudnionych na umowie o pracę wysokość zasiłku macierzyńskiego w trakcie urlopu macierzyńskiego wynosi 100% pobieranego do tej pory wynagrodzenia. Kwota nie ulega zmianie przez cały okres wypłacania świadczenia, a zatem jest ono niezmienne przez pięć miesięcy. W sytuacji, gdy kobieta adoptowała dziecko mające nie więcej niż siedem lat, zapomoga finansowa będzie jej przekazywana przez trzy tygodnie. W przypadku adopcji kwota zasiłku także wyniesie 100% dotychczasowej pensji pracownicy.
Dodatkowe warunki ustalania wysokości zasiłku
Dodatkowo jeśli przed urlopem macierzyńskim pracownica była niezdolna do pracy z powodu choroby, to do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego przyjmuje się kwotę wynagrodzenia, którą przyjęto do obliczenia zasiłku chorobowego, w związku z tym wysokość zasiłku macierzyńskiego nie będzie różnić się znacząco od okresu przebywania na zasiłku chorobowym.
A co w sytuacji, gdy w okresie 12 miesięcy (pełnych kalendarzowych miesięcy zatrudnienia) pracownica nie osiągnęła wynagrodzenia wskutek usprawiedliwionych nieobecności lub z powodu urodzenia dziecka jeszcze przed upływem pierwszego miesiąca zatrudnienia? Nie bierze się wówczas pod uwagę wynagrodzenia za miesiące, w których przepracowała mniej niż połowę obowiązującego ją czasu pracy, a przyjmuje się do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku wynagrodzenie uzupełnione – za okres, w którym przepracowała przynajmniej połowę obowiązującego ją czasu pracy. Przez “uzupełnione wynagrodzenie” rozumiemy wysokość przychodu za dany miesiąc, w którym pracownik przepracowałby pełny wymiar czasu pracy.
Przy wyznaczaniu podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego należy także pamiętać o uwzględnieniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Nie można z kolei uwzględnić takich elementów, jak:
- Ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
- Wynagrodzenia za czas choroby wypłacanego na podstawie art. 92 Kodeksu Pracy i zasiłków z ubezpieczenia społecznego
- Składników wynagrodzenia określonych w art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku
Umowa zlecenie
Co ważne, w przypadku umowy zlecenie, wysokość zasiłku macierzyńskiego zależy właśnie od podstawy jego wymiaru. Podstawę tę ustala się według zasad obowiązujących przy wyznaczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Oznacza to, że w tym przypadku podstawą będzie wynagrodzenie pracownicy za okres pełnych 12 miesięcy kalendarzowych, przepracowanych przed miesiącem urodzenia dziecka. Wynagrodzenie stanowiące omawianą podstawę to nic innego jak przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia społeczne. Wynika z tego, iż w przypadku urodzenia jednego dziecka matce przez dwadzieścia sześć tygodni przysługuje 100% dotychczasowej średniej pensji.
Zasiłek macierzyński w pozostałych sytuacjach
Zasiłek macierzyński w wysokości 1 tysiąca złotych na rękę przez rok jest natomiast wypłacany:
- Kobietom bezrobotnym zarejestrowanym w urzędzie pracy
- Mamom pracującym na umowę o dzieło, bez względu na dochód
- Rolniczkom
- Studentkom
Z kolei mamom, których dochód jest niewielki i naliczone świadczenie wyniesie poniżej 1 tysiąca złotych, kwota zostanie wyrównana do tej wartości.
Skrócenie czasu pobierania zasiłku macierzyńskiego
W niektórych sytuacjach dopuszcza się zrezygnowanie z zasiłku macierzyńskiego i wcześniejszy powrót do pracy. Dotyczy to sytuacji, kiedy po porodzie wykorzystało się co najmniej 14 tygodni zasiłku macierzyńskiego. Możliwość tą wykorzystują najczęściej kobiety na kierowniczych stanowiskach. Ich powrót do pracy wiąże się z rezygnacją z reszty zasiłku. Zasiłek ten jednak nie przepada – może zostać wykorzystany przez ojca dziecka.
Czy podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego kobieta może pracować?
Po pierwsze, podczas trwającego 20 tygodni urlopu macierzyńskiego nie można wykonywać pracy na podstawie umowy o pracę ze swoim pracodawcą. Dopuszcza się taką możliwość dopiero w czasie urlopu rodzicielskiego (maksymalnie na pół etatu i zarobki pomniejszają proporcjonalnie zasiłek). Natomiast umowy cywilnoprawne są jak najbardziej dozwolone. Takie zarobkowanie nie wpływa na zmniejszenie ani zawieszenie prawa do zasiłku macierzyńskiego. Co ciekawe, podczas urlopu macierzyńskiego dozwolona jest praca na podstawie umowy o pracę na rzecz innego pracodawcy. Zasiłek wówczas nie jest pomniejszany.
Ile czasu ma pracodawca na zgłoszenie urlopu macierzyńskiego? 
Pracodawca zgłasza urlop macierzyński do ZUS w miesięcznym raporcie imiennym. Czas na zgłoszenie tego faktu równa się więc terminowi składania raportów. Jeśli pracodawca nie wypłaca sam zasiłku, dokonuje zgłoszenia do ZUS za pomocą druku ZUS Z-3. Urlop macierzyński jest obowiązkowy, kobieta nie musi więc o niego wnioskować. Przewidywana data porodu powinna zostać określona przez lekarza na zaświadczeniu, a datę porodu potwierdza się skróconym odpisem aktu urodzenia dziecka.
