Zanieczyszczenie powietrza w Polsce to temat, który z roku na rok jest coraz częściej poruszany. Wszystko przez zwiększającą się świadomość społeczeństwa na temat zagrożeń jakie niosą za sobą podwyższone stężenia szkodliwych gazów, takich jak choćby smog. Ze względu na swoją specyfikę, mogą w krótkim czasie skazić powietrze w dużej odległości od źródła ich powstawania. Maksymalne średnioroczne stężenia pyłów zawieszonych w wielu polskich miastach są niemal dwukrotnie wyższe niż dopuszczalne.
Co wpływa na wysokie zanieczyszczenie powietrza w Polsce? Jakie są rodzaje tego zanieczyszczenia? Jak wpływa ono na nasze zdrowie? Jakie miasta i regiony są najbardziej zanieczyszczone, a jakie najmniej? Ile wynoszą normy zanieczyszczeń powietrza? Jak wypada pod tym względem Polska na tle innych krajów Unii Europejskiej? Na te wszystkie pytania odpowiedzi zostaną udzielone poniżej.
Rodzaje zanieczyszczeń powietrza w Polsce
Szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdy nadchodzą pierwsze mrozy, poziom zanieczyszczeń powietrza gwałtownie wzrasta. Wszystko przez rosnące potrzeby grzewcze, kotły starego typu oraz bezlitośnie wysokie koszty ogrzewania. Wśród najczęściej pojawiających się zanieczyszczeń powietrza możemy wymienić:
- Tlenki azotu
- Tlenek węgla
- Dwutlenek siarki
- Dwutlenek węgla
- Pyły węglowe
- Ozon troposferyczny
- Ołów
- Pyły zawieszone (PM10 i PM2,5)
- Benzen
- Benzopiren
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – przyczyny
Wiele osób zastanawia się, co tak naprawdę jest źródłem zanieczyszczenia powietrza w naszym kraju i kto za to odpowiada? W dużej mierze branża transportowa, zakłady przemysłowe oraz elektrociepłownie emitują mnóstwo szkodliwych gazów, dlatego mieszkańcy dużych miast (Kraków, Warszawa, Wrocław, Poznań) i aglomeracji odczuwają zanieczyszczenia powietrza nie tylko w okresie zimowym, ale często także w okresie letnim. Mamy wówczas do czynienia ze smogiem typu Los Angeles.
Jednak w dużym stopniu sprawcami smogu jesteśmy też my sami, właściciele gospodarstw domowych. Widok czarnego, smolistego dymu wydobywającego się zimą z kominów domów i kamienic jest czymś “naturalnym” do zaobserwowania co roku w okresie grzewczym. Jego toksyczność podbija węgiel kamienny oraz śmieci, którymi niejednokrotnie palimy w piecach.
Wśród największych źródeł zanieczyszczenia w Polsce, prym wiodą więc gospodarstwa domowe. Bardzo istotne znaczenie mają także przemysł i transport. Nie można zapominać również o energetyce oraz rolnictwie.
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – skutki
Zanieczyszczenie powietrza powoduje powstawanie:
- Smogu
- Efektu cieplarnianego
- Kwaśnych deszczów
- Dziury ozonowej
Smog najczęściej pojawia się w miastach mocno zabudowanych oraz tych znajdujących się w nieckach. Wiatr nie jest w stanie rozwiać zanieczyszczeń przez co zaczynają one tworzyć gęstą mgłę. Smog stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Na jego działanie szczególnie są narażone dzieci, osoby starsze oraz te z dolegliwościami ze strony układu oddechowego. Zjawisko smogu może także wpłynąć na powstanie lokalnych opadów kwaśnego deszczu.
Kwaśne deszcze to opady zawierające trujący kwas siarkowy i azotowy. Tworzy je reakcja gazów emitowanych do atmosfery z wodą. Zjawisko to w dużej mierze przyczynia się do zakwaszania wód, gleb oraz degradacji lasów.
Efekt cieplarniany jest wynikiem wzrostu koncentracji gazów cieplarnianych. Ma on bezpośredni wpływ na podwyższenie średniej temperatury na naszej planecie, co z kolei zaburza naturalne zachowanie zjawisk pogodowych. Mowa tu o trąbach powietrznych, silnych upałach, czy intensywnym gradobiciu.
Dziura ozonowa powstaje przez freony. Jest to zjawisko utraty stężenia ozonu w powłoce ozonowej, która chroni stworzenia zamieszkałe na ziemi przed szkodliwym działaniem promieni UV. Doprowadzają one do powstawania nowotworów skóry.
Zanieczyszczenie powietrza – wpływ na zdrowie
Niektóre zanieczyszczenia powietrza w Polsce są szczególnie niebezpieczne dla zdrowia człowieka, tak jak pył zawieszony. Jest on na tyle lekki, że swobodnie unosi się w powietrzu, a jego niewielkie cząsteczki z łatwością dostają się do płuc oraz krwiobiegu. Zanieczyszczenia powietrza tego typu są bardzo groźne dla zdrowia człowieka. Zbyt długa ekspozycja na pył zawieszony może doprowadzić do powstania chorób układu oddechowego wśród dzieci, niekorzystnie wpłynąć na poród oraz powodować miażdżycę.
Z kolei benzen wpływa na redukcje materiału genetycznego komórek, co natomiast przekłada się na powstawanie nowotworów, jeśli ekspozycja jest długotrwała. Podobnie, jak benzen działa benzopiren. On także jest rakotwórczy, a ponadto przyczynia się do występowania podrażnień gardła, oczu, nosa i oskrzeli.
Ozon również jest niebezpieczny dla ludzi. Prowadzi do powstawania zapalenia oskrzeli i płuc. Organizm człowieka stara się możliwie najbardziej ograniczyć przedostawanie się ozonu do płuc poprzez zmniejszenie ilości wdychanego tlenu. Przekłada się to na cięższą pracę serca. Natomiast w przypadku osób cierpiących na dolegliwości ze strony układu oddechowego i układu krążenia, zbyt wysokie stężenie ozonu może doprowadzić nawet do przedwczesnej śmierci.
Najbardziej narażone na negatywne skutki zanieczyszczeń powietrza są osoby starsze, dzieci oraz osoby cierpiące na dolegliwości ze strony układu oddechowego. Wieloletnie, regularne narażenie na działanie zanieczyszczeń powietrza wpływa na znaczne skrócenie oczekiwanej długości życia.
Normy zanieczyszczenia powietrza w Polsce
W Polsce dobowe normy dla pyłów PM10 są ustalone na trzech poziomach:
- poziom dopuszczalny – 50 µg na metr sześcienny
- poziom informowania – 200 µg na metr sześcienny
- poziom alarmowy – 300 µg na metr sześcienny
Dopuszcza się przekraczanie dobowych norm maksymalnie 35 razy w roku. Poziom dopuszczalny mówi o tym, że jakość powietrza nie jest dobra, ale nie wywołuje ciężkich skutków dla ludzkiego zdrowia.
Poziom informowania oznacza, że jest źle i trzeba ograniczyć aktywności na powietrzu, ponieważ norma przekroczona jest czterokrotnie. Poziom alarmowy oznacza, że jest bardzo źle, norma przekroczona jest sześciokrotnie i należy bezwzględnie ograniczyć przebywanie na powietrzu, a najlepiej zostać w domu.
Polska ma najbardziej liberalne normy w Europie jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza. Dla porównania nawet we Francji, która wiedzie prym jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza w Europie Zachodniej, poziom alarmowy to 80 µg na metr sześcienny.
Jakie są normy stężeń pyłów zawieszonych zalecane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)?
- stężenia 24-godzinne PM10 – 50 µg na metr sześcienny
- stężenia średnioroczne PM10 – 20 µg na metr sześcienny
- stężenia 24-godzinne PM2,5 – 25 µg na metr sześcienny
- stężenia średnioroczne PM2,5 – 10 µg na metr sześcienny
Polskie normy nie określają maksymalnych stężeń dla pyłów PM2.5. Według Światowej Organizacji Zdrowia długotrwałe narażenie na działanie pyłu PM2.5 skraca życie statystycznego mieszkańca Unii Europejskiej o 10 miesięcy. Jak wygląda stan faktyczny zanieczyszczenia powietrza w Polsce? Dowiemy się poniżej:
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – ranking
Polski Alarm Smogowy ułożył listy piętnastu miast i mniejszych miejscowości, najbardziej zanieczyszczonych pod względem stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu i pyłu PM10 powyżej normy. W miejscowościach z listy stężenia szkodliwych substancji w powietrzu wielokrotnie przekraczają dopuszczalne normy jakości powietrza.
Zacznijmy od listy miast z największą liczbą dni, gdy przekraczane były dobowe poziomy dopuszczalnego pyłu PM10. Przypomnijmy, że dopuszczalna norma wynosi 35 dni:
- Pszczyna – 106 dni
- Rybnik – 89 dni
- Nowy Targ – 88 dni
- Wodzisław Śląski – 86 dni
- Zabierzów – 83 dni
- Godów – 79 dni
- Nowa Ruda – 78 dni
- Sucha Beskidzka – 77 dni
- Zabrze – 77 dni
- Lubań – 71 dni
- Nowy Sącz – 71 dni
- Skawina – 70 dni
- Lubliniec – 68 dni
- Żywiec – 67 dni
- Oświęcim – 66 dni
- Katowice – 66 dni
Z kolei, jeśli chodzi o niezwykle szkodliwe stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu w powietrzu, oto niechlubna czołówka:
- Nowy Targ – norma przekroczona aż o 1800%
- Rybnik – 1300%
- Sucha Beskidzka – 1100%
- Nowy Sącz – 1000%
- Zdzieszowice – 1000%
- Nowa Ruda – 800%
- Olkusz – 800%
- Tuchów – 800%
- Zabierzów – 800%
- Godów – 800%
- Myszków – 800%
- Nowa Sól – 700%
- Oświęcim – 700%
- Knurów – 700%
- Pszczyna – 700%
Jak więc widzimy, pod względem zanieczyszczenia zdecydowanie dominuje południe Polski, w obu zestawieniach.
Jakie są z kolei najmniej zanieczyszczone miasta w Polsce? Całe podium okupuje Pomorze. W Sopocie w ubiegłym roku zaobserwowano tylko jeden dzień z poziomem pyłu PM10 powyżej dopuszczalnej normy. W Słupsku – 3 dni, a w Kołobrzegu – 4.
Zanieczyszczenie powietrza – Polska a Europa
Niestety, Polska jest liderem zestawienia Unii Europejskiej, jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza. O ile na przestrzeni ostatniej dekady przy wykorzystaniu funduszy unijnych poczyniono ogromne postępy w zakresie gospodarki wodnościekowej, a w ciągu ostatnich lat regulacjami została objęta również gospodarka odpadami, o tyle kwestie ochrony powietrza nie stanowiły przez minione dziesięciolecie obszaru, w którym prowadzone były adekwatne działania nastawione na rozwiązanie problemu.
Polska polityka ochrony powietrza jest w dużej mierze reaktywna – znacznie ograniczono zanieczyszczenia powietrza emitowane przez przemysł i energetykę ponieważ wymogi dla tego sektora wprowadzono na poziomie prawodawstwa unijnego. Brakuje natomiast praktycznie jakichkolwiek regulacji w zakresie instalacji stosowanych w gospodarstwach domowych, a więc pieców i kotłów na paliwa stałe czy kominków.
Również w zakresie transportu brak kluczowych rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby ograniczanie wykorzystywania najbardziej szkodliwych dla powietrza samochodów. W wyniku wieloletnich zaniedbań wspólnotowe i polskie prawo dotyczące norm jakości powietrza jest w naszym kraju łamane od przeszło 10 lat.
Największy problem z zanieczyszczeniem powietrza w Polsce występuje w przypadku benzenu, benzopirenu oraz pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5. W odniesieniu do tych zanieczyszczeń Polska przoduje w rankingach porównujących stężenia w poszczególnych krajach, a normy określone prawem unijnym i polskim są nieustannie przekraczane, czasem nawet kilkunastokrotnie. W przypadku zanieczyszczenia dwutlenkiem azotu problem występuje w większych miastach, przy dużych arteriach komunikacyjnych. Jeśli chodzi o ozon, Polska na tle innych państw Unii Europejskiej wypada już znacznie lepiej.