Pomimo licznych korzyści płynących z dostępu do sieci, każdy z nas wie, iż Internet niesie ze sobą także poważne zagrożenia. Wraz z upowszechnieniem się dostępu niego oraz stałym wzrostem liczby jego użytkowników, znacząco przybiera na sile stosunkowo wciąż młode zjawisko, zwane siecioholizmem, czyli uzależnieniem od Internetu.
Bardzo łatwo jest w nie popaść i nawet tego nie zauważyć, ponieważ we współczesnym świecie trudno wyobrazić sobie codzienne życie bez dostępu do Internetu. Korzystanie z sieci otwiera bowiem nowe możliwości niedostępne dotychczas w świecie rzeczywistym, a bariera czasu i przestrzeni nie stanowi już praktycznie żadnego problemu. Zwłaszcza teraz – w dobie pandemii koronawirusa, opisywane zaburzenie psychiczne dopadło całe rzesze nowych osób, zarówno dorosłych jak i – co gorsza – dzieci.
Czym dokładnie jest uzależnienie od Internetu? Jakie są jego objawy i skutki? Kto jest na nie szczególnie podatny i jak zdiagnozować to zaburzenie? Jak wygląda leczenie siecioholizmu? Wszystkie te informacje zostaną przedstawione poniżej:
Uzależnienie od Internetu – co to?
Uzależnienie od Internetu to zespół zależności mających swoje źródła w nadużywaniu 
dostępu do Internetu, które skutkują negatywnym wpływem na funkcjonowanie w takich sferach życia, jak:
- Psychiczna
- Społeczna
- Rodzinna
- Relacji międzyludzkich
- Ekonomiczna
Wielogodzinne, niekontrolowane korzystanie z Internetu wywołuje u pacjenta dystres, a więc szereg nieprzyjemnych uczuć, które mogą z kolei prowadzić do znacznego pogorszenia jakości życia. Szkody, które powoduje uzależnienie często dotyczą przy tym nie tylko osoby uzależnionej, ale też jego bliskich i otoczenia.
Geneza uzależnienia od Internetu
Zjawisko jest relatywnie nowe, a jego precyzyjne zdefiniowanie przysparzało naukowcom trudności od samego początku. Świadomość istnienia problemu uzależnienia od Internetu upowszechniła się w opinii publicznej i w literaturze fachowej, wciąż jednak brakuje znormalizowanego, ogólnie przyjętego opisu naukowego.
Jako pierwszy problem uzależnienia od Internetu dostrzegł w 1995 roku amerykański psychiatra dr Ivan Goldberg. Choć początkowo nie definiował tego zjawiska jako uzależnienie, zwrócił on uwagę na zaniechanie lub znaczne zredukowanie istotnych aktywności społecznych lub zawodowych pacjenta z powodu nadmiernego korzystania z Internetu. Wskazywał także na marzenia i sny dotyczące korzystania z sieci oraz mimowolne ruchy palców. Inny z badaczy zjawiska, dr Jonathan J. Kandell opisał uzależnienie od Internetu jako “psychologiczną zależność”, w której rodzaj sieciowej aktywności, która jest jej przyczyną ma drugorzędne znaczenie. Z kolei brytyjski psycholog Mark D. Griffiths uznaje je za rodzaj uzależnienia od technologii i klasyfikuje jako jedno z zaburzeń związanych z uzależnieniami behawioralnymi.
Uzależnienie od Internetu – stosowane nazwy
W literaturze anglojęzycznej, obok nazwy zaproponowanej przez Goldberga – “Internet addiction disorder” (IAD) stosowane są takie określania jak “Internet addiction syndrome” (IAS) czy “Internet abuse”. W Polsce stosuje się pojęcie “zespół uzależnienia od Internetu” (ZUI), którą zaproponował psychiatra i psycholog prof. Andrzej Jakubik.
Niezależnie od nazewnictwa mechanizmy działania nadużywania Internetu są podobne do innych uzależnień. Łączy je kompulsywna utrata kontroli, której efektem jest destrukcyjny wpływ na życie dotkniętej uzależnieniem jednostki. Definicja uzależnienia wskazuje, na nabytą silną potrzebę wykonywania jakiejś czynności, czy też zażywania określonej substancji, przy czym działania osoby uzależnionej są często niepohamowane i ryzykowne.
Uzależnienie od Internetu – konsekwencja innych zaburzeń czy oddzielne schorzenie?
Do niedawna toczył się jeszcze spór, czy uzależnienie od Internetu można wyodrębnić jako samodzielną jednostkę chorobową. Cześć lekarzy i naukowców widzi je bowiem jako konsekwencję wcześniejszych zaburzeń, głównie depresyjnych bądź lękowych, a część traktuje Internet jedynie jako czynnik prowadzący do innych schorzeń.
Jedna z pionierek badań uzależnienia od Internetu i uznany autorytet w tej dziedzinie – psycholog Kimberly Young z University of Pittsburgh w USA, podkreślała jego podobieństwa do patologicznego hazardu. Grupa ekspertów American Society for Addiction Medicine od dawna przekonuje natomiast, że uzależnienie od Internetu nie jest jedynie zaburzeniem zachowania i kwestią złych nawyków, a poważną chorobą, mającą swoje źródła w nieprawidłowej pracy kory czołowej mózgu i wymagającą specjalistycznego leczenia.
W obowiązującej także w Polsce Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wciąż brakuje jednak opisu tego rodzaju zaburzeń.
Uzależnienie od Internetu – skala zjawiska
Na świecie
Szacuje się, że globalnie uzależnieniem od Internetu dotkniętych może być 6% internautów. Taki odsetek wykazały niezależne badania przeprowadzone na przedstawicielach 31 nacji z 7 regionów świata. Biorąc pod uwagę, że aktualnie na świecie z Internetu korzysta 4,66 miliarda ludzi, aż 279,6 miliona osób boryka się z siecioholizmem. To mniej więcej tyle samo, ile według ONZ wynosi liczba osób posiadająca problem z narkotykami.
W Polsce
W Polsce liczba internautów wynosi 29,1 miliona osób. Oznacza to, że w naszym kraju znajduje się około 1,75 miliona uzależnionych od Internetu.
Uzależnienie od Internetu – objawy
O siecioholiźmie świadczą objawy typowe dla wszelkich najczęściej spotykanych uzależnień 
psychicznych, czyli:
- Wzrost aktywności i zaangażowania związany z poszukiwaniem środka uzależniającego
- Następujący z czasem spadek wrażliwości (tolerancji) na bodźce przyjemności
- Osłabienie woli
- Natrętne myśli
- W skrajnych przypadkach także samookłamywanie się oraz fizyczne wyniszczenie
Wcześniej wspomniana psycholog Kimberly Young twierdzi, że osoby uzależnione spędzają w sieci – poza obowiązkami zawodowymi – średnio 35 godzin tygodniowo.
Charakterystyczny dla osób uzależnionych jest “głód Internetu”. Dostęp do sieci staje się dla nich środkiem pozwalającym uniknąć nieprzyjemnych emocji. Pojawia się dyskomfort psychiczny związany z brakiem możliwości dostępu do sieci. Przyjmuje on formę niepokoju, zmiennego nastroju, irytacji, czy wybuchów agresji. Życie i aktywności osoby uzależnionej koncentrują się wokół komputera, tabletu lub smartfona, wszystko podporządkowane jest sesjom internetowym, co skutkuje trudnościami w wykonywaniu codziennych obowiązków.
W konsekwencji, na atrakcyjności tracą inne formy spędzania wolnego czasu. Czas spędzony w sieci i potrzebny dla uzyskania poczucia satysfakcji wydłuża się w miarę postępów uzależniania, a dotknięty zaburzeniem pacjent nie ogranicza swoich kontaktów z Internetem mimo zauważalnych negatywnych konsekwencji, takich jak pogorszenie kontaktów bliskimi, trudności w nauce czy kłopoty ze zdrowiem.
Uzależnienie od Internetu – skutki
Pierwsze symptomy
Siecioholizm może przejawiać się zarówno w symptomach fizycznych, jak i emocjonalnych. Uzależnienie u osób podatnych zwykle przebiega bardzo szybko – już u co czwartego internauty rozwija się w ciągu pierwszych 6 miesięcy od rozpoczęcia korzystania z sieci. Jednym z pierwszych przejawów wchodzenia w fazę uzależnienia jest przedkładanie korzystania z sieci nad inne ważne wcześniej w życiu sprawy, obowiązki i rozrywki. Częstym symptomem jest niedosypianie, spowodowane spędzeniem długich godzin w Internecie kosztem snu. W dalszych fazach pojawia się choćby ukrywanie przed innymi osobami długości czasu spędzanego online. W skrajnych przypadkach siecioholizm może się kończyć rozpadem więzi rodzinnych, kłopotami finansowymi lub pogorszeniem stanu zdrowia.
Skutki emocjonalne
Emocjonalne skutki uzależnienia od Internetu obejmują więc takie aspekty, jak:
- Depresja (siecioholicy są aż 2,5 razy bardziej narażeni na tę chorobę)
- Trudności w wywiązywaniu się ze stałych obowiązków lub ich nierzetelne wykonywanie
- Uczucie euforii podczas korzystania z Internetu
- Kłopoty z ustalaniem właściwych priorytetów w życiu
- Problemy z dotrzymywaniem zobowiązań
- Zaburzenia poczucia czasu
- Nadwrażliwość na krytykę
- Poczucie wyobcowania
- Niepokój
- Wahania nastroju
- Zaburzenia lękowe
- Zaburzenia tożsamości
- Rozpad relacji interpersonalnych i umacnianie postaw egocentrycznych
- Utrata zainteresowania wszelkimi formami aktywności społecznej
- Zawężenie zainteresowań i możliwości intelektualnych
Z uzależnieniem od Internetu wiąże się także zjawisko FOMO – z angielskiego “fear of missing out”, czyli silny strach przed tym, że naszej uwadze umknie jakaś ważna informacja, czy wydarzenie. Mechanizm ten może powodować pogłębienie psychicznej zależności od korzystania z sieci.
Skutki fizyczne
Natomiast, wśród fizycznych skutków uzależnienia od Internetu mogą wystąpić:
- Ból pleców
- Zespół cieśni nadgarstka
- Bóle głowy
- Bezsenność
- Ból szyi
- Suche oczy i inne problemy ze wzrokiem
- Zaburzenia odżywiania
- Spadek libido
Kto jest szczególnie podatny na uzależnienie od Internetu?
Siecioholizm – podobnie jak uzależnienie od używek czy hazardu – jest destrukcyjnym sposobem radzenia sobie z trudnościami w realnym życiu. Internet staje się miejscem ucieczki od problemów, a sesje internetowe pozwalają zapomnieć o kłopotach i stymulując określone obszary mózgu przyczyniają się do doznawania uczucia ukojenia i przyjemności.
Z tego powodu siecioholizm dotyka często osoby samotne, bezrobotne i zmuszone do pozostawania w domu. Z obserwacji badaczy wynika także, że uzależnieni nierzadko wychowują się w rodzinach dysfunkcyjnych, w których występują konflikty między ich członkami.
Ponadto, siecioholicy to w przytłaczającej większości osoby poniżej 34 roku życia, głównie mieszkańcy miast, co z pewnością wiąże się także z wciąż mniej powszechnym dostępem do sieci na terenach wiejskich. W uzależnienie od Internetu najczęściej popadają młodzi mężczyźni przed 30. rokiem życia – kobiet to zjawisko dotyczy w mniejszym stopniu, a w przypadku pań po trzydziestce jest już absolutnie marginalne.
Badacze wskazują również, że podatne są osoby ze zbyt małym stężeniem w mózgu neuroprzekaźników odpowiedzialnych za regulację nastroju – serotoniny oraz dopaminy, której wydzielanie ma wpływ na motywację. Zaburzenia mogą wiązać się też ze zbyt małą, lub zbyt dużą aktywnością części mózgu nazywaną układem nagrody. Poza tym często występują one równolegle do innych czynników, takich jak depresja, ADHD, zaburzenia poznawcze, bezsenność czy stres.
Na rozwój uzależnienia od Internetu wpływ mają też czynniki emocjonalne i społeczne. W opinii wielu psychiatrów siecioholizm dotyka bardzo często osoby nieśmiałe, ze zbyt niskim poczuciem własnej wartości i mające trudności w kontaktach społecznych. Internetowe relacje stają się dla takich jednostek substytutem więzi rodzinnych lub przyjaźni.
Istotną grupą ryzyka są także wychodzący z innych nałogów (najczęściej uzależnień od narkotyków i alkoholu) abstynenci.
Uzależnienie od Internetu, a dzieci i młodzież
Należy przy tym wiedzieć, że wyjątkowo podatnymi na uzależnienia od Internetu grupami 
są dzieci oraz młodzież. O ile inne używki są w młodym wieku poza zasięgiem, lub dostęp do nich jest mocno utrudniony, to Internet jest w zasadzie dla nich na wyciągnięcie ręki. Dodatkowe ryzyka wiążą się z tym, że najmłodsi nie są emocjonalnie gotowi na niektóre treści i nie potrafią odróżniać dobra od zła, co może przyczynić się do pogłębienia mechanizmów uzależnienia. Nastolatkowie są natomiast bardziej podatni na siecioholizm ze względu na występujące w tym wieku kryzysy tożsamości, czy wahania nastroju.
Jak zdiagnozować uzależnienie od Internetu?
W polskim systemie ochrony zdrowia pacjenci kompulsywnie korzystający z Internetu klasyfikowani są w kategorii zbiorczej “zaburzenia nawyków i popędów”. Mimo stale rosnącej liczby siecioholików, psychiatrom i psychologom nadal brakuje odpowiednich narzędzi diagnostycznych.
Internet Addiction Test
Jednak powszechnie przyjętym na świecie sposobem na zdiagnozowanie uzależnienia od Internetu jest opracowany przez Kimberly Young kwestionariusz o nazwie “Internet Addiction Test”. Składa się on z 8 pytań pozwalających na rozpoznanie stopnia uzależnienia od Internetu. Brzmią one tak:
- Czy rozmyślasz o odbytych sesjach internetowych i/lub nie możesz doczekać się kolejnych sesji?
- Czy ciągle wydłużasz czas, który spędzasz w Internecie, aby uznać swoje bycie w sieci za satysfakcjonujące?
- Czy podejmowałeś wielokrotnie, nieudane próby kontrolowania, ograniczania lub zaprzestania korzystania z Internetu?
- Czy odczuwasz wewnętrzny niepokój, miałeś nastrój depresyjny albo byłeś rozdrażniony wówczas, kiedy próbowałeś ograniczać lub przerwać korzystanie z Internetu?
- Czy zdarza Ci się spędzać w Internecie więcej czasu niż pierwotnie zaplanowałeś?
- Czy czas, który spędzasz w Internecie ma wpływ na relacje (pogorszenie, znaczne ograniczenie, zarzucenie) z innymi ludźmi w szkole, w pracy itd.?
- Czy okłamujesz bliskich, terapeutów albo kogokolwiek innego, aby ukryć własne nadmierne zainteresowanie i przebywanie w Internecie?
- Czy kiedy przeżywasz trudności, korzystanie z Internetu pozwala zapomnieć o problemach albo odciąć od nieprzyjemnych uczuć (np. poczucia bezradności, poczucia winy, niepokoju lub depresji)?
Uzależnienie od Internetu – leczenie
Leczenie siecioholików w Polsce uchodzi za trudne, ponieważ wciąż brakuje państwowych 
placówek specjalizujących się w pomocy takim osobom, a istniejące ośrodki leczenia uzależnień koncentrują się na alkoholikach i narkomanach. Dodatkowych trudności przysparza fakt, że siecioholicy potrafią spędzać w Internecie kilkanaście. W efekcie są oni zbyt zaabsorbowani swoim nałogiem, by dostrzec problemy ze zdrowiem, a co gorsza często odwykli od kontaktów z ludźmi, w tym z lekarzami.
Najważniejszym orężem w walce z internetowym uzależnieniem jest psychoterapia, a najskuteczniejszy jest jej nurt poznawczo-behawioralny. Proces leczenia opiera się na zmianie nawyków korzystania z Internetu, co ma stopniowo przywrócić w życiu pacjenta miejsce na inne rozrywki, aktywności i relacje – tym razem w świecie rzeczywistym.
Jako, że w dzisiejszych czasach nie sposób wyeliminować kontaktu z Internetem, wobec siecioholików stosuje się harmonogram korzystania z Internetu, zmierzając do tego, by kontakty z globalną siecią były raczej krótsze, a częstsze niż wielogodzinne sesje. Pomocne są także techniki kształtujące nowe zachowania związane z korzystaniem z sieci, takie jak notowanie internetowych aktywności w dzienniku, zmienianie pór korzystania z sieci, czy trening stopniowego wydłużania przerw w dostępie do Internetu.
