Niektórzy bywają nieuczciwi wobec urzędu skarbowego i ukrywają część swoich dochodów. Dlaczego? Z reguły takie osoby mogą wymienić całą masę powodów. Lepiej jednak, aby się dobrze nad tym zastanowiły czy na pewno im się to opłaci, bowiem ta decyzja może mieć bardzo poważne konsekwencje, gdy zostanie wykryta.
Co grozi za ukrywanie dochodów? Czy można bronić się przed tego typu zarzutami ze strony urzędu skarbowego? Jakich zmian można spodziewać się w tej materii, gdy w życie wejdzie Polski Ład? Przekonamy się w dalszej części tekstu. Zacznijmy od wyjaśnienia jak w ogóle wygląda kontrola przeprowadzana przez urząd skarbowy:
Wszczęcie kontroli przez urząd skarbowy
Na wstępie warto wyjaśnić, jakie nieprawidłowości dotyczące ukrytych źródeł przychodów i dochodów (sposobów zarobkowania), bywają celem zainteresowania urzędu skarbowego. Może on podjąć kontrolę związaną z podejrzeniem istnienia przychodów o nieznanym pochodzeniu (niewykazanych przez podatnika) albo przychodów ujawnionych w nieprawidłowej wysokości (zaniżonych). Na etapie kontroli urząd skarbowy sprawdza, czy istnieje spora dysproporcja pomiędzy poziomem wykazanych dochodów oraz zgromadzonym majątkiem i sumą wydatków.
Kto może spodziewać się wszczęcia kontroli? 
Podejrzenia urzędu skarbowego może wzbudzić na przykład sytuacja, w której osoba nieposiadająca dochodów wykazywanych w deklaracji PIT lub niedeklarująca wcześniej dużej darowizny albo spadku, kupuje drogi pojazd lub nieruchomość. Szczególnie narażone na taką kontrolę są także osoby:
- Udzielające licznych pożyczek
- Będące darczyńcami i dokonujące darowizn obejmujące aktywa o wysokiej wartości
- Wykazujące stratę z działalności gospodarczej lub niskie dochody, w sytuacji, gdy ich poziom życia jest nieadekwatny do osiąganych dochodów
- Które jakiś czas przebywały za granicą i nie rozliczyły się z takich zagranicznych zarobków
- Mające dostęp do informacji finansowych, które mogą być przedmiotem zainteresowania innych podmiotów (menedżerowie, członkowie komisji przetargowych, prezesi spółdzielni mieszkaniowych)
- Urzędnicy administracji rządowej i samorządowej.
Fiskus nie zawiadamia podatnika o swoim zamiarze
Warto wiedzieć, że urząd skarbowy nie zawiadamia podatnika o zamiarze wszczęcia kontroli jeśli taka kontrola ma dotyczyć między innymi zatajonych dochodów lub niezarejestrowanej działalności gospodarczej. Osoba podejrzana o ukrywanie źródeł dochodu lub przychodu, otrzyma odpowiednie zawiadomienie dopiero po wszczęciu kontroli. Od momentu wszczęcia postępowania instytucja ma miesiąc, aby je przeprowadzić korzystając z wszelkich możliwych dowodów.
Kto udowadnia swoje racje?
Kontrola urzędu skarbowego kończy się sporządzeniem protokołu, który podatnik może zakwestionować w ciągu 14 dni od jego doręczenia. Takie obiekcje kontrolowanego muszą się opierać na konkretnych dowodach. Urząd skarbowy powinien więc dokładnie przedstawić swoje racje, poparte odpowiednimi dowodami i w ten sposób dowieść winy przedsiębiorcy.
Jeżeli urząd skarbowy po “prześwietleniu” sytuacji podatnika stwierdzi nieadekwatność jego wydatków oraz legalnych dochodów, to zostanie wszczęte postępowanie podatkowe. W ramach postępowania, fiskus dąży do oszacowania wysokości nieujawnionych dochodów oraz zastosowania sankcji. Podatnik może się bronić przy pomocy posiadanych dowodów i korzystać z prawa dostępu do akt sprawy.
Jak się bronić?
Jeżeli podatnik powołuje się na przychody lub dochody, w stosunku do których trudno jest przedstawić precyzyjne dowody (choćby z powodu upływu czasu), to możliwe jest tak zwane uprawdopodobnienie źródła. Legalne uzyskanie przychodów lub dochodów tłumaczących wysokie wydatki, można uprawdopodobnić choćby przy pomocy zeznań świadków, którzy potwierdzą wspólną pracę za granicą przed laty. W takim przypadku, podatnik zapłaci standardowy PIT określony przez ustawę dla danego źródła dochodu/przychodu i powiększony o odsetki.
Warto pamiętać, że podczas postępowania podatkowego ciężar dowodu spoczywa na podatniku. Wcześniej (na etapie kontroli) to urząd skarbowy musi wykazać ewentualne nieprawidłowości. Kontrolowany powinien jednak współpracować z kontrolerem i składać odpowiednie wyjaśnienia. Warto również pamiętać, że urząd skarbowy w ramach kontroli posiada szerokie uprawnienia ustawowe. Może on na przykład sprawdzić konto bankowe podatnika, jeżeli inne źródła informacji nie stanowią odpowiedniego dowodu.
Co grozi za ukrywanie dochodów?
W przypadku, gdy podatnik nie będzie w stanie udokumentować lub co najmniej uprawdopodobnić pochodzenia swojego majątku oraz źródła pokrycia swoich wydatków może narazić się na niezwykle dotkliwą sankcję. Ma ona formę zryczałtowanego podatku dochodowego, którego stawka wynosi zgodnie z art. 25e ustawy o PIT aż 75% podstawy opodatkowania. Podstawę opodatkowania stanowi zgodnie z art. 25d ustawy o PIT przychód odpowiadający kwocie nadwyżki wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.
Przychody (dochody) opodatkowane
Co ważne, przepisy definiują przy tym jakie wartości stanowią przychody (dochody) opodatkowane (art. 25e ust. 3 ustawy o PIT) oraz jakie wartości stanowią przychody (dochody) nieopodatkowane. Za przychody (dochody) opodatkowane uznaje się w świetle przepisów wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, w stosunku do których:
- Pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania
- Jest możliwe określenie lub ustalenie zobowiązania podatkowego w odniesieniu do wartości, które mają wpływ na ustalenie takiego zobowiązania, albo zobowiązanie takie zostało określone lub ustalone, albo zostały zgłoszone do opodatkowania
Przychody (dochody) nieopodatkowane
Z kolei za przychody (dochody) nieopodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, których pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania, oraz które:
- Były wolne od podatku lub zwolnione od opodatkowania na podstawie przepisów ustaw
- Nie podlegały opodatkowaniu na podstawie przepisów ustaw
- Były objęte obowiązkiem podatkowym w zakresie właściwego podatku, jednak zobowiązanie podatkowe nie powstało albo wygasło wskutek zaniechania poboru podatku, umorzenia zaległości podatkowej, zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku, przedawnienia.
Za wydatek w rozumieniu powyższego przepisu rozumie się z kolei wartość zgromadzonego w roku podatkowym mienia lub wysokość wydatkowanych w roku podatkowym środków, w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie roku podatkowego, w którym zgromadzono te środki. Podatkiem sankcyjnym objęte będą więc wartości, które przekraczają wartość dochodów opodatkowanych i nieopodatkowanych.
Sposób na złagodzenie sankcji
Jeden ze sposobów na złagodzenie sankcji podatkowych to wskazanie przez podatnika, że nieopodatkowana kwota pochodzi z darowizny lub prywatnej pożyczki. Takie wiarygodne powołanie się na darowiznę albo pożyczkę, może skutkować zastosowaniem przez fiskusa niższej sankcyjnej stawki podatku – 20% zamiast 75%. Warto również pamiętać, że w przypadku zatajonej pożyczki lub darowizny, stawka sankcyjna na poziomie 20% podstawy będzie dotyczyła podatku od czynności cywilnoprawnych, a nie podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT).
Ukrywane dochody a przedawnienie
Prawo do nałożenia na podatnika sankcyjnego podatku w wysokości 75% z tytułu nieujawnionych dochodów podlega przedawnieniu. Zgodnie z art. 68 ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe dotyczące dochodów nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie pięciu lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy w tym zakresie.
Oznacza to, że termin przedawnienia jest powiązany z datą powstania obowiązku podatkowego w zakresie dochodów nieujawnionych. Obowiązek podatkowy w przypadku nieujawnionych dochodów powstaje z kolei w ostatnim dniu roku podatkowego, w którym powstał przychód w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatków nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi. Stąd po upływie pięciu lat, licząc od końca roku, w którym osiągnięty został dochód ze źródeł nieujawnionych zobowiązanie z tego tytułu ulega przedawnieniu, co oznacza, że organ podatkowy nie może wydać decyzji nakładającej podatek w wysokości 75%.
Ukrywanie dochodów – sankcje karno-skarbowe
Co ciekawe, podatek w wysokości 75% podstawy opodatkowania nie jest jedyną z przewidywanych sankcji. W grę wchodzą tutaj jeszcze sankcje karno – skarbowe polegające na grzywnie wynoszącej do 720 stawek dziennych lub pozbawieniu wolności. Możliwe jest zastosowanie obydwu tych kar w przypadku sporych nadużyć.
Przeważnie jest tak, że postępowanie karno-skarbowe toczy się równolegle do postępowania podatkowego prowadzonego przez organy podatkowe, zaś dokumenty i dowody zgromadzone w jednym z nich są wykorzystywane w drugim. Wprawdzie nie obowiązuje zasada, że brak orzeczenia w postępowaniu podatkowym eliminuje możliwość prowadzenia postępowania karno-skarbowego, niemniej warto w tym pierwszym postarać się uzyskać korzystne rozstrzygnięcie, gdyż zazwyczaj sądy rozpatrujące akty oskarżenia za przestępstwa karno-skarbowe biorą to pod uwagę.
Ukrywanie dochodów w Polskim Ładzie
Na koniec bardzo zaskakująca informacja. Wśród wielu zmian przewidzianych w ustawie wprowadzającej Polski Ład jest również swoista amnestia dla tych, którzy ukrywali przed władzami skarbowymi swoje dochody. Łagodne traktowanie będzie oznaczało, że do tych, którzy dobrowolnie zgłoszą zatajone dochody, urząd skarbowy nie zastosuje sankcji w wysokości 75% podstawy opodatkowania. Przewidziana w ustawie procedura pozwala zgłosić naruszenia prawa podatkowego, które jeszcze się nie przedawniły. Wnioski w tych sprawach będzie można składać od 1 października 2022 do 31 marca 2023 roku.
Darowanie win nie oznacza jednak, że fiskus na tym nic nie zarobi. Od ujawnionych dochodów trzeba będzie zapłacić jednorazowo specjalny podatek w wysokości 8%. W ustawie nazwano go “przejściowym ryczałtem od dochodów”. Do tego trzeba będzie doliczyć opłatę od stosownego wniosku do urzędu skarbowego. Ma wynieść 1% ujawnionego dochodu, nie mniej niż 1000 złotych i nie więcej niż 30 tysięcy PLN.
Kluczowe jest to, że obejmie ona nie tylko dotychczasowe dochody, czyli sprzed 2022 roku O abolicję będzie można ubiegać się w stosunku do dochodów uzyskanych do dnia złożenia wniosku, czyli de facto do 31 marca 2023. Eksperci uważają, że przy tak skonstruowanych przepisach niektórzy podatnicy mogą więc próbować skorzystać z otwierającej się furtki i zapłacić przejściowy ryczałt zamiast standardowej stawki PIT czy CIT. Niektórzy nawet porównują to do sytuacji, w której złodziej i morderca nie obawiają się konsekwencji swoich czynów, bowiem wiedzą, że jeżeli nie zostaną przez kilka najbliższych miesięcy złapani, to potem obejmie ich abolicja.
