W ostatnich latach wprowadzanie zachodnich wzorców do prawa polskiego następowało zazwyczaj za pośrednictwem prawa unijnego. Europa ma nam do zaoferowania zdecydowanie więcej, jednak po niektóre instytucje musimy sięgnąć sami. Jedną z tych, która coraz śmielej puka do naszych drzwi, jest trust. W państwach kultury anglosaskiej jest on bardzo popularną formą, wykorzystywaną w rozmaitych celach, takich jak zarządzanie majątkiem, mechanizm dziedziczenia, budowa struktur korporacyjnych oraz cele podatkowe.
Równocześnie systemy prawne państw należących do tradycji kontynentalnej, jak Polska, zwykle nie posiadają dokładnego odpowiednika tej instytucji. Mało tego, w języku polskim nie ma nawet słowa oznaczającego “trust”. W takim razie czym jest trust? Na czym polega jego działanie oraz jak wygląda od strony prawnej? Dowiemy się poniżej.
Trust – co to jest?
Trust to umowa pomiędzy osobą, która chce przekazać swój majątek na określony cel (donator), a osobą, która będzie zarządzać środkami – trustee (powiernikiem), w sposób określony w umowie trustu (z angielskiego deed of trust). Umowa trustu stanowi, że donator przekazuje określone mienie na rzecz trustee, a trustee będzie zarządzał tym mieniem na korzyść określonych beneficjentów.
Jak działa trust?
Za przykład ilustrujący przydatność trustu niech posłuży sytuacja, w której bogaty właściciel przedsiębiorstwa chciałby, aby jego potomkowie partycypowali w zyskach firmy, przy jednoczesnym wyłączeniu ich od kierowania nią. Nigdy bowiem nie przejawiali oni zainteresowania rodzinnym biznesem ani nie odebrali odpowiedniego wykształcenia. Właściciel wolałby więc, aby po jego śmierci ważne decyzje co do przyszłości przedsiębiorstwa podejmowała osoba wyposażona w odpowiednie kompetencje. Trust daje taką możliwość. W odpowiedzi na oczekiwania klientów wykształcił się rynek wyspecjalizowanych usług powierniczych, a usługodawcy w ramach trustu oferują pomoc prawną, doradztwo inwestycyjne i opiekę profesjonalisty.
Trust – umowa
Każdy trust posiada więc jednego lub więcej trustee, którzy są odpowiedzialni za administrowanie trustem i wykonywanie warunków umowy trustu. Założycielem trustu może być osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej.
Natomiast beneficjentami są osoby uprawnione do otrzymywania zysków z działalności trustu (w danym momencie lub w przyszłości). Do beneficjentów tych może należeć również sam donator. Beneficjent może być wskazany imiennie, ale może to być również osoba lub instytucja nieistniejąca w dacie powstania trustu (choćby przyszłe dzieci), pewna kategoria osób o określonych przez założyciela cechach (konkretnych beneficjentów wybiera wtedy trustee), a w przypadku trustów charytatywnych (charitable trusts) beneficjenta jako takiego w ogóle nie ma – jest za to określony cel, na który mają być przeznaczone środki z trustu.
Różnić się mogą także uprawnienia beneficjenta. Tradycyjnie jego podstawowym prawem jest żądanie przeniesienia przez powiernika własności majątku należącego do trustu. Warunki trustu mogą jednak przewidywać, że – przez jakiś czas lub w ogóle – beneficjent będzie miał prawo tylko do pożytków z tego majątku – chociażby będzie otrzymywał z niego regularne wypłaty – lub że będzie miał tylko prawo do korzystania z jego składników
Jeżeli kontrakt trustu został prawidłowo sporządzony, może on efektywnie chronić środki zgromadzone w truście przed roszczeniami wierzycieli donatora i beneficjenta. Jednakże, trusty są wykorzystywane nie tylko do tworzenia strategii ochrony majątku przed roszczeniami osób trzecich, ale również do międzynarodowego planowania finansowego, planowania spadkowego oraz zachowania prywatności beneficjentów.
Trust w Polsce – czy to możliwe?
Wiemy już co to jest trust. Natomiast czy można utworzyć go w Polsce? Niestety, nie jest to możliwe, gdyż prawo polskie nie przewiduje takiej konstrukcji prawnej, za wyjątkiem jej szczątkowej formy w postaci zarządu powierniczego. Możliwe jest natomiast powołanie przez obywatela Polski trustu za granicą.
Tworzenie trustów dopuszcza głównie prawodawstwo krajów opierających się na anglosaskim systemie prawa (Anglia, Stany Zjednoczone, Kanada, Szkocja, Nowa Zelandia, Indie, RPA, Malta, Singapur i wiele innych). Ich tworzenie dopuszczają jednak również niektóre jurysdykcje opierające się na kontynentalnym modelu prawa cywilnego, takie jak Szwajcaria i Liechtenstein.
Na czym polega trust? – informacje praktyczne
Umowa trustu zyskała na znaczeniu dzięki temu, że można dysponować swoim dorobkiem zachowując nad nim kontrolę. Dobrze przygotowany trust chroni środki zgromadzone w zarządzie powierniczym, ogranicza ryzyko poniesienia strat w razie ewentualnego kryzysu gospodarczego oraz pozwala na uniknięcie ustanowienia zabezpieczenia majątku w postępowaniu podatkowym. Ponadto tworzy rozbudowaną bazę strategii ochrony majątku.
Kolejną zaletą trustu, o której warto wspomnieć jest poufność. Umowa gwarantuje jej stronom całkowitą ochronę danych, których udostępnienie jest możliwe tylko przed sądem, na wypadek postępowania cywilnego lub karnego. Prawo w tym względzie jest bardzo restrykcyjne. Publikacji podlega tylko nazwa oraz dane powiernika.
Również kwestie podatkowe stawiają trusty w pozytywnym świetle. Co do zasady zwolnione są z podatków, a jedyne opłaty jakie trzeba ponieść ograniczają się do tych corocznych za utrzymanie trustu. Znaczenie trustu wzrosło wraz z wprowadzeniem przepisów dot. zagranicznych spółek kontrolowanych (CFC) które pod pewnymi warunkami nie będą mieć zastosowania do spółek wyposażonych w trust.
Ponieważ utworzenie trustu, który ma skutecznie chronić majątek donatora przed roszczeniami musi wiązać się z transferem własności tego majątku, to niezwykle istotny jest odpowiedni dobór osoby trustee oraz sporządzenie odpowiedniej umowy trustu. W pewnych okolicznościach możliwe jest przekazanie zarządzania trustem powołanej w tym celu spółce, której członkiem zarządu będzie donator, co pozwala mu zachować również praktyczną kontrolę nad wykorzystaniem majątku. W niektórych wypadkach jest możliwe, aby zapewnić donatorowi prawo do zawetowania wszelkich decyzji podjętych przez trustee, jak również do powoływania i zwalniania z obowiązków trustee według swojego uznania, za pomocą wprowadzenia dodatkowej instytucji, jaką stanowi protektor trustu.
