Strajk kojarzy nam się podstawowo ze zbiorowym powstrzymywaniem się pracowników od pracy w celu rozwiązania sporu zbiorowego. Jest to więc najbardziej radykalna forma nacisku na pracodawcę w celu zakończenia konfliktu. Prawo do strajku jest indywidualnym prawem pracownika, które może być realizowane tylko zbiorowo. Prawo do strajków zostało w Polsce zagwarantowane w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych z dnia 23 maja 1991 roku.
Strajk obywatelski polega natomiast na publicznych demonstracjach. Czym więc charakteryzuje się typowy strajk pracowniczy, a czym strajk obywatelski? Czy przeprowadzenie strajku jest bezpieczne, czy może wiązać się z konsekwencjami? Jakie mamy inne formy protestu społecznego? Na te pytania odpowiedzi zostaną zaprezentowane poniżej:
Czym jest strajk?
Podstawa prawna
Strajk to zbiorowa forma protestu polegająca na powstrzymywaniu się pracowników od pracy w celu rozwiązania sporu z pracodawcą. W polskim prawie przepisy regulujące strajki zawarte zostały w dwóch aktach prawnych: ustawie o związkach zawodowych z 1991 roku oraz w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, również z 1991 roku.
Zasady strajku pracowniczego 
Strajkiem pracowniczym zgodnym z literą prawa nazwiemy działanie pracowników zmierzające do rozwiązania sporu zbiorowego z pracodawcą lub pracodawcami dotyczącego warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Strajk ogłasza się wtedy, kiedy większość z co najmniej 50% pracowników zakładu pracy poprze w drodze głosowania wniosek o jego rozpoczęciu. Strajk może zostać rozpoczęty najwcześniej pięć dni po jego ogłoszeniu. Może być organizowany tylko zbiorowo.
Udział w strajku jest dobrowolny, ale nie wszyscy pracownicy mogą wziąć w nim udział. Niedopuszczalny jest strajk pracowników, których odejście od stanowiska pracy może prowadzić do zagrożenia zdrowia lub życia innych osób. W myśl ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych strajkować nie mogą ponadto pracownicy zatrudnieni w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, sądach oraz prokuraturze. Oznacza to, że według przepisów prawnych, strajkować nie mogą pracownicy ochrony zdrowia, służby mundurowe czy pracownicy sądów.
Warto zaznaczyć, że strajk to ostateczny krok jaki mogą podjąć pracownicy w sporze z pracodawcą. Może zostać zorganizowany dopiero wtedy, kiedy zawiodą inne sposoby dojścia do porozumienia, lub kiedy pracodawca w niezgodny z prawem sposób nie dopuścił do polubownego rozstrzygnięcia spornej kwestii.
Z punktu widzenia pracownika niezwykle istotne jest to, że jego udział w strajku zorganizowanym zgodnie z przepisami ustawy nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych. W czasie trwania takiego strajku pracownik zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.
Strajk obywatelski 
Strajk obywatelski to z kolei forma aktywności obywatelskiej polegającej na publicznym, demonstracyjnym (na ogół poprzedzonym odpowiednią publiczną zapowiedzią) złamaniu przepisu prawa dla wyrażenia obywatelskiego sprzeciwu.
Co ważne, o ile w okresie strajku pracowniczego, zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych pracownicy pozostają na terenie zakładu pracy i czas strajku uznaje się za obecność w pracy, tak w przypadku strajku obywatelskiego mamy do czynienia z demonstracjami na ulicach, co oznacza nieobecność w pracy, którą trzeba usprawiedliwić. W przeciwnym razie pracodawca może mieć podstawy do wyciągnięcia konsekwencji służbowych wobec nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Strajki obywatelskie mają długą tradycję i zawsze łączą się z jakimś rodzajem sprzeciwu, społecznej niezgody na działania władzy. Występują w różnym natężeniu i przybierają rozmaite formy. Trudno jest przewidzieć ich rezultat, pewne jest jednak, że wprowadzają element chaosu i nie pozostają niezauważone, co często potrafi wywołać korzystne zmiany.
Strajki obywatelskie w Polsce były już bardzo popularne w okresie Polskiej Republiki Ludowej. W konsekwencji, społeczeństwo miało realny wpływ na władzę, a protesty doprowadziły do zmiany ekip rządzących i polityki władz. Umiejętność mobilizacji tego typu została w społeczeństwie do dziś. W czasie transformacji ustrojowej były to często działania chaotyczne – a mimo to protestujący wiele zmienili w przebiegu reform. Aktualnie środek ciężkości przeniósł się na sprawy pozaekonomiczne – takie jak wolność, przestrzeganie zasad demokracji, czy prawa różnych grup społecznych.
Popularne rodzaje strajków
Strajk może przybierać różne formy, związane z powstrzymywaniem się do wykonywania pracy. Najczęściej spotykane rodzaje strajków to:
- Strajk ostrzegawczy
- Strajk rotacyjny
- Strajk głodowy
- Strajk okupacyjny
- Strajk włoski.
Strajk ostrzegawczy
Strajk ostrzegawczy polega na podejmowaniu jedynie krótkich przerw w pracy. W polskim systemie prawnym strajk ostrzegawczy może być zorganizowany jednorazowo i na czas nie dłuższy niż dwie godziny.
Strajk rotacyjny
Ze strajkiem rotacyjnym mamy natomiast do czynienia, gdy pracownicy powstrzymują się od wykonywania obowiązków służbowych na zmianę.
Strajk głodowy
Strajk głodowy polega z kolei na tym, że pracownicy powstrzymują się od przyjmowania pokarmów nawet przez wiele dni.
Strajk okupacyjny
Strajk okupacyjny ma miejsce, gdy protestujący zajmują i blokują dostęp do określonego terenu – najczęściej wybranego budynku, paraliżując w ten sposób pracę zakładu.
Strajk włoski
Strajk włoski polega na maksymalnym spowolnieniu wykonywanych czynności lub wykonywaniu ich niezwykle drobiazgowo, a przez to bardzo czasochłonnie.
Inne formy protestu społecznego
Strajk to nie jedyna forma mobilizacji obywatelskiej. Istnieją także inne pokojowe sposoby wyrażania społecznego sprzeciwu. Mowa tu o takich mniej radykalnych formach, jak:
- Akcje ulotkowe
- Wsparcie w mediach społecznościowych
- Identyfikowanie się za pomocą ubioru
- Oflagowanie budynków
- Mailowe lub listowne akcje protestacyjne
- Wsparcie za pomocą wiedzy eksperckiej lub donacji dla NGO działających na rzecz danej sprawy
- Tworzenie plakatów lub infografik
- Działania edukacyjne.
Warto pamiętać
Przed podjęciem decyzji o strajku obywatelskim należy zawsze brać pod uwagę możliwość poniesienia konsekwencji. W pierwszej kolejności trzeba więc pamiętać, że tego typu protest społeczny wiąże się z nieobecnością w miejscu pracy, którą trzeba usprawiedliwić. Warto więc najpierw uzgodnić z pracodawcą wzięcie urlopu wypoczynkowego lub urlopu na żądanie w dzień strajku obywatelskiego. W ten sposób bezpiecznie unikniemy konsekwencji służbowych, gdy wybierzemy się na tego typu protest społeczny.
Strajk pracowniczy jest natomiast uregulowany prawnie, więc – jeśli tylko zostanie przeprowadzony w sposób zgodny z przepisami – nie będzie się wiązał z żadnymi negatywnymi konsekwencjami, a może przynieść pożądany efekt.