Rolnictwo ekologiczne na świecie, a zwłaszcza w Europie, dynamicznie się rozwija. Eksperci prognozują, że do 2050 roku ekologiczne uprawy będą w stanie wyżywić ponad pół miliarda ludzi. Co więcej, rolnictwo ekologiczne odpowiada za zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych ze źródeł rolniczych aż o 40%, a także przywraca naturalną różnorodność oraz chroni zasoby naturalne – zwłaszcza jakość wody i gleby. Nie jest to więc chwilowa moda, lecz nowy kierunek i ważny krok w stronę odpowiedzialnego społeczeństwa i rolnictwa.
Jak natomiast wygląda rolnictwo ekologiczne w Polsce? Jakie szanse i perspektywy rozwoju stoją przed naszym krajem w tym aspekcie? Przekonamy się w dalszej części tekstu. Zacznijmy jednak od wyjaśnienia czym w ogóle jest rolnictwo ekologiczne:
Rolnictwo ekologiczne – co to takiego?
Rolnictwo ekologiczne to nic innego jak ogólny system zarządzania gospodarstwem i 
produkcją żywności, łączący najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, wysoki stopień różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych, stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt i metodę produkcji preferującą użycie substancji naturalnych i naturalnych procesów. Rolnictwo ekologiczne stanowi alternatywę dla rolnictwa konwencjonalnego.
Geneza rolnictwa ekologicznego
Uprzemysłowienie rolnictwa i rozpowszechnienie nawozów syntetycznych umożliwiło w krajach wysoko rozwiniętych znaczny wzrost plonów w stosunku do stanu sprzed II wojny światowej. Opracowano herbicydy, defolianty i metody tworzenia organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO). Wsparcie hodowli zastosowaniem antybiotyków, hormonów, oraz napromieniowywanie promieniami gamma niektórych produktów (takich jak przyprawy) pozwoliło zwiększyć produkcję i trwałość wyrobów, jednak taki kierunek zmian wzbudził liczne kontrowersje.
W odpowiedzi pojawiły się koncepcje rolnictwa zrównoważonego, które w swych założeniach nie stanowi zagrożenia dla bioróżnorodności, a pośrednio przyczynia się do regeneracji środowiska. Niektóre z metod, jak ponowne wykorzystanie zasobów, zbieranie deszczówki, korzystanie z ras i odmian przystosowanych do lokalnych warunków, znalazły zastosowanie nie tylko w gospodarstwach rolnych, ale także agroturystykach, ogrodach podmiejskich, czy działkowych. Wraz z popularyzacją ekologicznego stylu życia, metody pozyskiwania żywności w ten sposób zaczęły być chętnie stosowane również w amatorskich uprawach, małych społecznościach i kooperatywach.
Rozwój rolnictwa ekologicznego na świecie
Koncepcja rolnictwa ekologicznego wywodzi się z krajów o wysokim poziomie uprzemysłowienia, gdzie produkcja rolnicza jest wyjątkowo rozwinięta, więc istnieją nadwyżki produktów rolnych. Ponadto, ruchy ekologiczne i uświadomienie społeczeństwa ma tu także duże znaczenie. Idee realizowane w rolnictwie ekologicznym wywodzą się z różnych filozofii i przyjmują różne formy społeczne i ekonomiczne.
W Niemczech rozwinęły się bardzo silnie różne kierunki rolnictwa ekologicznego, w tym rolnictwo biodynamiczne i rolnictwo organiczno-biologiczne. W Stanach Zjednoczonych występuje natomiast trend do zwiększania produkcji ekologicznej. Rozpoczął się on od tworzenia małych gospodarstw wiejskich sprzedających swoje produkty przez internet i rozwinął się w dodatkowy nurt polegający na uprawie jadalnych roślin w miastach i okolicach podmiejskich. Trend ten jest możliwy dzięki temu, że znaczna część populacji USA zamieszkuje w wolnostojących domach z niewielkim ogrodem.
Dziś światowy rynek rolnictwa ekologicznego rozwija się naprawdę dynamicznie, zwiększając swoje obroty aż o około 20% rocznie. Szybki rozwój tego sektora skutkuje wzrostem podaży wysokojakościowych produktów ekologicznych. Co więcej, Komisja Europejska w swojej strategii Farm to Fork postawiła cel osiągnięcia 25% do 2030 roku upraw w Unii Europejskiej w systemie rolnictwa ekologicznego.
Przewaga rolnictwa ekologicznego nad konwencjonalnym
Produkcja oparta na rolnictwie ekologicznym jest bardziej zróżnicowana, ze względu na konieczność wykorzystania naturalnych powiązań w naturze dla osiągnięcia rozmaitych celów (jak zapewnienie roślinom i zwierzętom substancji odżywczych, ograniczenie populacji szkodników czy zarządzanie obiegiem wody). Zmniejszenie mechanizacji rolnictwa zastępuje praca ludzi i zwierząt (w przypadku tych drugich jest to zarówno praca kontrolowana przez człowieka, jak i zachowania naturalne). Popularyzacja rolnictwa ekologicznego przyczynia się także do zwiększenia suwerenności żywieniowej małych gospodarstw i integracji lokalnych społeczności.
Co więcej, rolnictwo ekologiczne zapewnia biologiczną samoregulację oraz stosuje metody 
ochrony gleby, wody, a także krajobrazu, czego efektem są produkty rolne o wysokiej jakości biologicznej. Ograniczona ingerencja człowieka w ekosystem gospodarstwa powstrzymuje proces degradacji siedliska rolniczego. Obszary upraw ekologicznych pozwalają przetrwać wielu gatunkom i stanowią ważne ośrodki ekspansji tych organizmów na okolicę. Urozmaicają one krajobraz, poprawiają mikroklimat, są też wzorcem prawidłowych zachowań dla mniej uświadomionych ekologicznie sąsiadów. Mniejsze zanieczyszczenie gleb azotem o 31% w przeliczeniu na powierzchnię, a nawet 49% w przeliczeniu na jednostkę produktu.
Rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce
Po trudnych latach 2013-2019 rolnictwo ekologiczne w Polsce rośnie w siłę. Jak wynika z najnowszych danych, w ubiegłym roku wzrosła zarówno powierzchnia upraw w ekologii, jak i liczba producentów ekologicznych w naszym kraju.
Powierzchnia upraw
Może nie jest to jeszcze 25% upraw pod rolnictwo ekologiczne – jak wynika z założeń Zielonego Ładu – ale i tak jest to dobra wiadomość. Łączna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych w naszym kraju to – według stanu na dzień 31 grudnia 2020 – 509,3 tysiąca hektarów, wobec 507,6 tysiąca hektarów na koniec 2019 roku.
Liczba producentów
Wzrosła również liczba producentów ekologicznych. Według najnowszych danych na koniec 2020 roku było ich w naszym kraju 20 274 – wobec 20 144 rok wcześniej – z czego:
- 18 575 osób zajmowało się produkcją rolną
- 250 przedsiębiorców dostarczało ekologiczny kwalifikowany materiał siewny i wegetatywny materiału rozmnożeniowego
- 30 osób prowadziło ekologiczne pasieki
- 40 osób prowadziło zbiór ze stanu naturalnego
- 11 osób hodowało ekologicznie ryby (lub uprawiało wodorosty)
Reszta zajmowała się przetwórstwem i sprzedażą.
Warmia i Mazury liderem
Najwięcej ekologicznych producentów gospodaruje w województwie warmińsko- mazurskim. Liczba ta wynosi 3270 osób i prawie w całości jest to produkcja rolna. W tym województwie notuje się także największą powierzchnię pod uprawami ekologicznymi – 108,8 tysiąca hektarów.
Szanse i perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce
Rosnące zainteresowanie konsumentów to oczywiście większe możliwości sprzedaży produktów ekologicznych. Popyt na produkty ekologiczne w Unii Europejskiej przewyższa podaż, co wraz ze specyfiką produkcji ekologicznej powoduje nawet potrzebę importu części produktów spoza UE. Nie inaczej jest w Polsce.
Ważnym zaznaczenia są także zapisy w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2018/848, w związku z którymi wygaszany jest system importu produktów ekologicznych z państw trzecich oparty o zasadę równoważności, co dodatkowo zwiększy popyt na surowce ekologiczne na rynku wewnętrznym.
Polski rynek rolnictwa ekologicznego, w porównaniu z rynkiem zachodnioeuropejskim, dopiero się rozwija. Mimo że dotychczas produkty ekologiczne odgrywały na polskim rynku niewielką, wręcz znikomą rolę, to zarówno dystrybutorzy, jak i producenci są pewni dużego potencjału rozwojowego tego segmentu rynku. Polskie produkty ekologiczne to przede wszystkim zboża, owoce, warzywa oraz nabiał.
Plan Strategiczny dla WPR
Aktualnie wciąż trwają konsultacje – choć miały zostać zakończone w lutym – Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. W efekcie, przed ekologicznymi rolnikami rysuje się nowa pomocowa perspektywa. Resort rolnictwa proponuje aktualnie dwie podstawowe zmiany.
Premia zwierzęca
Pierwszą z nich jest dodatkowa premia “zwierzęca” . Otóż aby bardziej docenić produkcję zwierzęcą w systemie produkcji ekologicznej. W przypadku gospodarstw ze zrównoważoną produkcją roślinną i zwierzęcą płatność ekologiczna do powierzchni upraw będzie mogła być powiększona o premię za prowadzenie gospodarstwa w sposób zrównoważony. Proponuje się, by premia była wypłacana do każdego hektara użytków rolnych zadeklarowanych do płatności, na którym jest prowadzona produkcja ekologiczna.
Płatność ryczałtowa
Druga zmiana to płatność ekologiczna w formie płatności ryczałtowej dla małych gospodarstw ekologicznych (do 10 hektarów). W celu uproszczenia wnioskowania o wsparcie i realizacji zobowiązań przez rolników, małe gospodarstwa ekologiczne, zamiast płatności dla poszczególnych rodzajów upraw, mogą otrzymać płatność uproszczoną w jednakowej wysokości do każdego hektara użytków rolnych.
