
Nagrody Nobla przyznawane są od 1901 roku. Powszechnie uznawane są za najbardziej prestiżowe wyróżnienie na świecie. Elitarne grono noblistów liczy niemal tysiąc osób i organizacji nagradzanych w pięciu kategoriach: Fizyka, Chemia, Fizjologia lub medycyna, Literatura oraz za wysiłki na rzecz światowego pokoju.
Do tej pory zaszczytu odbioru medalu z rąk szwedzkich monarchów doświadczyło ośmioro Polaków – pięcioro w kategorii literatury, dwóch za wysiłki na rzecz światowego pokoju oraz jedna w dziedzinach fizyki i chemii. Kim byli polscy nobliści i za jakie zasługi zostali uhonorowani tą nagrodą? Dowiemy się poniżej. Wszystko zaczęło się w 1903 roku, gdy odznaczona została Maria Skłodowska-Curie.
Polscy nobliści – Maria Skłodowska-Curie
Maria Skłodowska-Curie urodziła się w 1867 roku w Warszawie. W 1891 wyjechała z Królestwa Polskiego do Paryża, by podjąć studia na Sorbonie (w XIX wieku kobiety nie mogły studiować na ziemiach polskich), następnie rozwinęła tam swoją karierę naukową. Była prekursorką radiochemii.
Po raz pierwszy Nagrodą Nobla została wyróżniona wraz z mężem Pierrem Curie oraz Henrim Becquerelem w 1903 roku. Otrzymali oni ją z dziedziny fizyki, za badania nad odkrytym przez Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości.
Po raz drugi Nagrodą Nobla została uhonorowana w 1911. Tym razem z kategorii chemii za odkrycie polonu i radu, wydzielenie czystego radu i badanie właściwości chemicznych pierwiastków promieniotwórczych. Pierwszy z nich – polon nazwała na cześć Polski.
Maria Skłodowska-Curie jako jedyna kobieta należy do zaszczytnego grona czterech osób, które otrzymały Nagrodę Nobla więcej niż raz. Wśród nich jest jedną z dwóch, które zostały uhonorowane w różnych kategoriach. Jako jedyna została odznaczona w dwóch różnych naukach przyrodniczych. Zmarła 4 lipca 1934 roku na niedokrwistość aplastyczną o przebiegu piorunującym. Jako pierwsza kobieta spoczęła w paryskim Panteonie w dowód uznania zasług naukowych.
Polscy nobliści – Henryk Sienkiewicz
Henryk Sienkiewicz urodził się w 1846 roku w Woli Okrzejskiej. Uchodzi za jednego z najpopularniejszych i najwybitniejszych polskich pisarzy z przełomu XIX i XX wieku. W 1869 zadebiutował jako dziennikarz. Pod pseudonimem “Litwos” pisał felietony w Gazecie Polskiej oraz prowadził dział literacki w Niwie.
Swoją pierwszą powieść wydał w 1872 roku, nosiła ona tytuł “Na marne”. W 1880 rozpoczął pracę nad powieścią “Ogniem i Mieczem”. Ostatecznie ukazała się ona w odcinkach na łamach warszawskiego Słowa i krakowskiego Czasu między majem 1883 a marcem 1884. Powieść ta (podobnie jak pozostałe dwie części Trylogii wydane w kolejnych latach) przyniosła Sienkiewiczowi wielką popularność i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym.
Również w odcinkach w latach 1895-1896 na łamach Gazety Polskiej, Czasu oraz Dziennika Poznańskiego ukazało się “Quo Vadis”. Niedługo później wypuszczono wydanie książkowe, które zrobiło zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, przetłumaczono ją na 57 języków i wydano w ponad 70 krajach. W 1900 roku Sienkiewicz wydał swoją kolejną słynną powieść – “Krzyżacy”. W 1905 roku otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Zmarł 15 listopada 1916 na anewryzm serca.
Polscy nobliści – Władysław Reymont i „Chłopi”
Władysław Stanisław Reymont urodził się w 1867 roku w Kobielach Wielkich. Uchodzi za jednego z najwybitniejszych i najważniejszych pisarzy w dziejach literatury polskiej oraz za głównego przedstawiciela realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej Polski.
Swoje pierwsze wiersze pisał już w 1882, jednak z twórczości literackiej utrzymywał się od 1894 roku. Jego pierwsza słynna powieść nosiła tytuł “Ziemia obiecana”. Została opublikowana w odcinkach w latach 1898-1899 na łamach Kuriera Warszawskiego, rok później ukazało się osobne książkowe wydanie.
Następnie w latach 1902-1908 publikowana w odcinkach była jego najwybitniejsza czterotomowa epopeja społeczno-obyczajowa “Chłopi”. W 1924 roku właśnie za to dzieło otrzymał Nagrodę Nobla, niestety z uwagi na zły stan zdrowia nie odebrał jej osobiście. Co ciekawe, jego głównym kandydatem do tego odznaczenia był inny Polak – Stefan Żeromski. Uznaje się go nawet za wybitniejszego pisarza, jednak z powodu jego antygermanizmu został on odrzucony przez Akademię Szwedzką. Władysław Reymont zmarł 5 grudnia 1925 roku.
Nagroda Nobla za całokształt twórczości Czesława Miłosza
Czesław Miłosz urodził się w 1911 roku w Szetejniach. Uznawany jest za najwybitniejszego polskiego poetę XX wieku. Przed II Wojną Światową Miłosz pisał poezję katastroficzną, uderzającą w ton wizyjny stylizacją na głos starotestamentowych proroków. Od innych popularnych twórców z tego okresu odróżniał go kult klasycystycznych rygorów.
Natomiast, po II Wojnie Światowej jego poezja stała się bardziej intelektualna, wiązała się z ambicjami odbudowania trwałych wartości europejskiej kultury sumienia i wiary. Literaturę pojmował wówczas jako drogę do ocalenia po klęsce poczucia człowieczeństwa. W latach siedemdziesiątych w jego twórczości zaczęła dominować tematyka religijna i kontemplacyjna. Jego utwory zostały przetłumaczone na 44 języki.
W 1980 roku Miłosz otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Według Akademii Szwedzkiej “Z bezkompromisową jasnością postrzegania wyraził on warunki na jakie jest wystawiony człowiek w świecie ostrego konfliktu”. Zmarł 14 sierpnia 2004 roku.
Polscy nobliści i Pokojowa Nagroda Nobla Lecha Wałęsy
Lech Wałęsa urodził się 29 września 1943 roku w Popowie. Podjąwszy w 1967 pracę jako elektryk w Stoczni Gdańskiej, został działaczem związkowym. We wrześniu 1980 założył Niezależny Samorządny Związek Zawodowy “Solidarność” i został wybrany jego pierwszym przewodniczącym.
Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 został aresztowany, a następnie internowany. Zwolniono go z aresztu w listopadzie 1982 i od tego momentu Wałęsa kontynuował swoją działalność jako przywódca podziemnej “Solidarności”, która trwała aż do końca lat osiemdziesiątych.
W 1983 roku otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za działalność opozycyjną wobec władz Polskiej Republiki Ludowej. Odznaczenie odebrała jego żona – Danuta Wałęsa, ponieważ ówczesne władze nie wyraziły zgody na przyznanie mu paszportu. W 1990 roku został pierwszym prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej wybranym w wyborach powszechnych. Urząd ten sprawował do 22 grudnia 1995.
Polscy nobliści – Józef Rotblat – Pokojowa Nagroda Nobla
Józef Rotblat urodził się w 1908 roku w Warszawie. Był fizykiem, radiobiologiem oraz współtwórcą pierwszej bomby atomowej. Był piątym z siedmiorga dzieci w rodzinie polskich Żydów. Dwa dni przed wybuchem II Wojny Światowej wyjechał do Wielkiej Brytanii. Został tam uczniem, a następnie współpracownikiem angielskiego fizyka jądrowego, który za odkrycie neutronu otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.
W lutym 1944 Rotblat trafił do amerykańskiego laboratorium w Los Alamos w stanie Nowy Meksyk. Wraz z zespołem wybitnych uczonych pracował tam nad tajnym projektem Manhattan. W ten sposób powstała bomba atomowa.
Przerażony skutkami nuklearnego zniszczenia, wycofał się z projektu i powrócił do Anglii, gdzie zaangażował się w prace nad brytyjskim atomem. Zajmował się medycyną nuklearną, w tym wpływem promieniowania na powstawanie nowotworów. W czasach zimnej wojny został czołowym krytykiem broni masowej zagłady.
W 1957 roku doprowadził do powstania międzynarodowego ruchu pacyfistycznego uczonych działających na rzecz rozbrojenia nuklearnego pod nazwą Pugwash. Dążył on do zbliżenia naukowców z obu bloków politycznych oraz ich solidarności przeciwko rozwijaniu badań naukowych mogących zaowocować nowymi rodzajami broni. W 1995 roku został on uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla. Wyróżniono go za działalność na rzecz atomowego rozbrojenia. Zmarł 31 sierpnia 2005 roku.
Wisława Szymborska i Nagroda Nobla za całokształt twórczości
Wisława Szymborska-Włodek urodziła się w 1923 roku w Kórniku. Od 1929 mieszkała w Krakowie, gdzie debiutowała w 1945 na łamach Dziennika Polskiego wierszem “Szukam Słowa”. W 1952 w Spółdzielni Wydawniczej “Czytelnik” wydała swój pierwszy tom poetycki pod tytułem “Dlaczego żyjemy”. W latach 1953-1966 była kierownikiem działu poezji tygodnika “Życie literackie”, następnie do 1981 roku publikowała w nim felietony z cyklu “Lektury nadobowiązkowe”.
W 1996 roku otrzymała Nagrodę Nobla za całokształt swojej poetyckiej twórczości, a według Akademii Szwedzkiej konkretnie “za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi wyjść na światło we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”. Zmarła 1 lutego 2012 roku.
Polscy nobliści – Olga Tokarczuk
Olga Tokarczuk urodziła się 29 stycznia 1962 roku w Sulechowie. Zadebiutowała w 1979 na łamach pisma “Na przełaj”, gdzie pod pseudonimem “Natasza Borodin” opublikowała pierwsze opowiadania. W czasie studiów na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego jako wolontariuszka opiekowała się osobami z problemami psychicznymi. Zainteresowała się również pracami Carla Junga, co wywarło wpływ na jej twórczość.
Jako powieściopisarka zadebiutowała w 1993 roku wydaną wówczas “Podróżą ludzi Księgi”. W pierwszej połowie października 2007 ukazała się jej do tej pory najważniejsza powieść – “Bieguni”.
W ubiegłym roku otrzymała Nagrodę Nobla za 2018 rok za “wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją prezentuje przekraczanie granic jako formę życia”. Jest feministką, wspiera działania na rzecz ochrony środowiska, praw zwierząt, równouprawnienia i społeczeństwa obywatelskiego.