Nikt nie lubi płacić podatków. To oczywiste dla każdego, kto choć raz uiścił tego typu opłatę w urzędzie czy w jakikolwiek inny sposób. Niestety współczesny model państwa narzuca na obywateli konieczność płacenia tego typu danin, które są dziś niezbędne do sprawnego funkcjonowania szeroko pojętej służby publicznej. Właśnie przez aspekt owej powszechności i obowiązkowości, warto zainteresować się tematem podatków, ich strukturą i zasadnością.
Dlatego też w tym artykule zajmiemy się jedną z najpowszechniejszych danin płaconych państwu na świecie i w naszym kraju. Chodzi o podatek od towarów i usług, czyli słynny VAT. Podatek VAT w Polsce płacimy właściwie codziennie. W tym tekście wyjaśnimy wam, czym jest, jak zmieniał się na przestrzeni lat, jak modyfikowano jego stawki i dlaczego wpływa on na portfel każdego z nas.
Podatek VAT
By rozpocząć nasze rozważania, musimy najpierw wyjaśnić, czym w ogóle jest VAT.
Po raz pierwszy wprowadzono go stosunkowo niedawno, bo dopiero w 1954 r. we Francji. Jego popularyzacja wynikała w dużej mierze z integracji europejskiej i płynącej z niej konieczności pewnej harmonizacji przepisów podatkowych państw biorących udział w tym procesie. Kluczowa wydaje się tu dyrektywa z 1967 r., która narzucała na każdy kraj obowiązek zaimplementowania w swoich przepisach podatku VAT. Polaków dosięgło to dopiero po przemianach ustrojowych, a konkretnie w 1993 roku, o czym jednak napiszemy szerzej trochę później.
VAT w swojej istocie jest podatkiem, który dotyczy zawsze obu stron transakcji handlowych na rynku – mowa zarówno o sprzedawcach jak i nabywcach. Mówiąc prościej: jego wartość jest doliczana do ceny netto każdego produktu lub usługi, które są dostępne na rynku. Wyliczamy go zgodnie z następującym wzorem:
Podatek VAT = cena netto * stawka podatku VAT
Wyróżniamy dwa rodzaje podatku VAT:
- VAT należny (to kwota zobowiązania powstała w momencie wystawienia faktury sprzedaży, jest wartością płaconą przez osobę nabywającą dane dobro),
- VAT naliczony (to z kolei wartość, o jaką nabywca ma możliwość obniżyć podatek VAT należny w deklaracji VAT).
Ogólnie VAT obciąża bardziej osoby kupujące towary i usługi, bowiem każdy przedsiębiorca odlicza jego wartość przy comiesięcznym rozliczeniu z fiskusem. W niektórych przypadkach możliwe jest wręcz uzyskanie zwrotu podatku VAT, które wynika z różnic stawek podatkowych (o tym wspomnimy szerzej w dalszej części tego artykułu).
Sprawdź też: https://magazynprzedsiebiorcy.pl/faktury-imienne
Podatek VAT w Polsce – początki
Tak jak już wspomnieliśmy, podatek wprowadzono w naszym kraju dość późno. VAT w Polsce na dobre zagościł wraz z ustawą z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym.
Ekonomiści są zgodni, że jego wprowadzenie doprowadziło do uszczelnienia systemu poboru podatków pośrednich. Jan Maria Rokita, znany polski polityk i niedoszły premier, stwierdził wręcz kiedyś, że wprowadzenie podatku VAT przez rząd Hanny Suchockiej zwielokrotniło wpływy do budżetu na lata. Do dziś wpływy z tego tytułu stanowią znaczącą część budżetu sięgającą np. w 2016 r. 40 proc. Z kolei np. z 257 mld zł jakie wpłacono w 2010 r. do budżetu, aż 107 mld zł pochodziło z VAT-u. Rok później – gdy obowiązywały już nowe stawki – było to 120,8 mld zł z 281,4 mld zł ogólnych wpływów.
Od 1 maja 2004 r. wszelkie kwestie związane z VAT-em reguluje ustawa z dnia 11 marca o podatku od towarów i usług. Ta ostatnia zmiana wynikała wprost z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.
Stawki VAT na przestrzeni ostatnich lat
Stawki podatku VAT w Polsce przez lata uległy zmianom, ale tylko dwa razy. Do końca 2010 r. podstawowa stawka wynosiła 22 proc., zaś od 2011 r. „tymczasowo” wprowadzono wartość 23 proc. Owa „tymczasowość” była powiązana z panującym wtedy na świecie kryzysem finansowym. Niestety koalicyjny gabinet Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego nie obniżył już wartości stawki za czasów swoich rządów. Kolejna rada ministrów – uformowana w 2015 r. przez Prawo i Sprawiedliwość – także pozostawił ją na wyższym poziomie.
Tym samym Polska jest dziś krajem, który posiada jedną z najwyższych stawek VAT-u wśród wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Wyższy podatek zapłacimy tylko na Węgrzech (27 proc.), w Danii, Chorwacji i Szwecji (25 proc.) oraz Grecji i Finlandii (24 proc.).
Wysokość stawek podatku VAT zależy od krajowych rządów, ale jest też w pewnym zakresie regulowana przez przepisy unijne. Dane państwo członkowskie nie może wprowadzić tego typu daniny na niższym poziomie niż 15 proc.
Ile wynosi podatek VAT w Polsce w 2020 r.
Jak więc sytuacja wygląda w naszym kraju obecnie?
Podstawową stawką podatku VAT w Polsce jest nadal 23%. Co z innymi stawkami?
Stawka 8% odnosi się w szczególności do:
- towarów i usług wymienionych w załączniku 3. do ustawy o VAT,
- dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części zaliczonych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.
Stawka 5% znajduje zastosowanie w przypadku:
- towarów wymienionych w załączniku 10. do ustawy o VAT, obejmuje ona podstawowe towary żywnościowe tj. chleb, produkty zbożowe, nabiał, przetwory mięsne oraz soki,
- książek oraz czasopism specjalistycznych.
Stawka podatku VAT w wysokości 0 proc. jest stawką preferencyjną i jest stosowana:
- w eksporcie oraz wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów,
- do towarów i usług wymienionych w art. 83 ustawy o VAT, a co za tym idzie – również w załączniku nr 8 do ustawy o VAT,
- dla dostawy przez sprzedawcę towarów, w stosunku do których zwrócono kupującemu VAT,
- do towarów i usług wymienionych w rozdziale 5 rozporządzenia Ministra z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (w tym m.in. przy świadczeniu usług sfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, w eksporcie towarów przez pośrednika opodatkowanego, przy świadczeniu usług turystycznych przez podwykonawców poza terytorium Unii Europejskiej) oraz w okresie przejściowym do czynności określonych w § 36 tego rozporządzenia.
Ponadto w polskim prawie występuje też tzw. sprzedaż zwolniona z podatku VAT. O jej szczegółach można przeczytać w art. 43 ustawy o VAT. Uwzględnia ona m.in.:
- dostawę towarów używanych, pod warunkiem że w stosunku do tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego;
- dostawę produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, dokonywaną przez rolnika ryczałtowego oraz świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego;
- dostawę krwi, osocza w pełnym składzie, komórek krwi lub preparatów krwiopochodnych pochodzenia ludzkiego, niebędących lekami;
- dostawę złota dla Narodowego Banku Polskiego.
By dokładnie zapoznać się z tematem (np. przygotowując się do otwarcia działalności w danym sektorze gospodarki) warto dokładnie przeanalizować kwestię VAT-u z profesjonalnym księgowym. To ważne, bowiem np. przedsiębiorcy sprzedający towary czy usługi z VAT-em w wysokości 8 proc. mogą co miesiąc domagać się zwrotu nadpłaconego podatku (w przypadku, gdy kupowali towary ze stawką 23 proc.).
Jak VAT wpływa na Twój portfel?
Co oczywiste, podatek VAT wpływa na grubość naszych portfeli. Czym jest wyższy, odpowiednio więcej zapłacimy za kupowane przez nas towary i usługi. Dlatego też sporym wyzwaniem dla rządzących jest wybór takiej stawki podatkowej, by nie wpływała ona bardzo negatywnie na konsumpcję i ogólnie rynek. Zbyt wysokie podwyższenie podatku VAT – dodatkowo w obliczu inflacji – może spowodować osłabienie wewnętrznego popytu danego kraju.
Przykładem kraju, który wprowadził w ostatnich latach bardzo liberalne reformy z naciskiem na obniżkę VAT-u i to aż o 4 pkt. proc. jest Rumunia. Wraz z tym obniżono też inne podatki. Efekt? Fiskus zarejestrował szybko gwałtowny wzrost wpływów z podatku dochodowego sięgający aż 32 proc. Z kolei wpływy z VAT-u nie uległy praktycznie zmianie. Oznacza to, że obniżka podatku doprowadziła do skoku konsumpcji.
Podatek od towarów i usług – podsumowanie
Podatek VAT pozostaje jedną z najważniejszych danin, jakie płacimy dziś państwu. Ma on wpływ na ceny produktów i usług, a także – choć pośrednio – na konsumpcję (jak widać na przykładzie Rumunii). Dziś pozostaje też nieodłącznym elementem rynku i naszego systemu gospodarczego. Dlatego warto poznać jego dokładną strukturę, zastosowanie oraz wiedzieć, jakie produkty i usługi podlegają pod daną jego stawkę.
