Od 1970 roku ponad 220 tysięcy organizacji non profit rozpoczęło działalność w samych Stanach Zjednoczonych. Co więcej, 150 z nich osiągnęło roczne dochody przekraczające 50 milionów dolarów. Większość organizacji należących do tej elitarnej grupy urosła dzięki dwóm rzeczom. Po pierwsze dzięki powiększaniu swoich zasobów pieniężnych pochodzących z jednego źródła, takiego jak sektor prywatny czy rząd, zamiast szukać różnych źródeł finansowania. Po drugie, jeszcze ważniejsze – dzięki stworzeniu profesjonalnych organizacji przystosowanych do potrzeb głównego źródła finansowania. Czym są oraz jak działają organizacje non profit? Jak założyć jedną z nich oraz jakie mamy ich popularne przykłady w Polsce? Na te pytania, odpowiedzi zostaną udzielone poniżej.
Organizacja non profit – definicja
Co to jest organizacja non profit? Okazuje się, że non profit po polsku oznacza po prostu “bez zysku”. Jest to więc społeczna organizacja pozarządowa, która prowadząc swoją działalność skupia się na wspieraniu prywatnego lub publicznego dobra, nie kierując się osiągnięciem zysku.
Najczęściej jest to stowarzyszenie – dobrowolne, trwałe i samorządne zrzeszenie o celach niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące działalności, której podstawą jest praca społeczna członków. Oznacza to, że wszystkie środki finansowe organizacji są przeznaczane na realizację celów statutowych. Organizacja non profit uzyskuje niezbędne środki finansowe z różnych budżetów – tych publicznych (w tym państwowych, regionalnych, lokalnych), jak i prywatnych.
Organizacje te mogą prowadzić działalność gospodarczą, ale ich dochody są przeznaczane na finansowanie działalności, a nie mogą one zostać rozdzielone pomiędzy osoby pracujące w tych organizacjach. Zastąpienie celów ekonomicznych celami humanitarnymi nie oznacza, że organizacje non profit nie mogą prowadzić działalności gospodarczych i osiągać zysków. Wypracowany zysk nie jest jednak celem samym w sobie, lecz służy polepszeniu funkcjonowania organizacji.
Organizacje non profit są bardziej złożone, elastyczne oraz posiadają odmienne wartości i motywację działania niż typowe podmioty biznesowe. Są to podmioty aktywnie uczestniczące w rozpoznawaniu problemów środowiska lokalnego.
Organizacje non profit są bardzo popularne na zachodzie Europy i w Ameryce Północnej, ale odgrywają coraz większą rolę także w Polsce, gdzie aktywnie działa już kilkadziesiąt tysięcy takich podmiotów. Trzeci sektor wypełnia lukę między sektorem publicznym i prywatnym w zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Ich cechy charakterystyczne to:
- Oferowanie pracy
- Edukowanie społeczeństwa
- Udzielanie pomocy tam, gdzie państwo nie sprawuje opieki lub nie radzi sobie z rozwiązywaniem problemów
Najpopularniejsze rodzaje organizacji non profit to:
- Organizacje charytatywne
- Organizacje niezależne
- Organizacje wolontarystyczne
Jak działają organizacje non profit?
Organizacje non profit korzystają, z różnorodnych źródeł finansowania swojej działalności. Wydaje się, że źródeł tych może być bardzo wiele, jednak problemy finansowe są najpoważniejszą przeszkodą hamującą ich rozwój lub wręcz będącą przyczyną zakończenia działań.
Organizacje działają projektowo. Oznacza to, że swoje działania muszą przełożyć na język projektu. Projekt z reguły jest składany do instytucji finansującej w formie wniosku o dotację (dofinansowanie projektu). Oprócz działań merytorycznych organizacje mają też koszty administracyjne, takie jak:
- Lokal
- Sprzęt, którym się posługują w pracy
- Księgowość
- Praca koordynatora projektu
Niestety, koszty te są zazwyczaj niechętnie finansowane, zwłaszcza przez administrację publiczną, co bardzo utrudnia prowadzenie projektów.
Podstawowe źródła finansowania stowarzyszeń i fundacji to:
- Składki członkowskie
- Dotacje ze środków publicznych i prywatnych
- Darowizny (pieniężne i dary rzeczowe)
- Sponsoring
- Odpisy 1% podatku dochodowego od osób fizycznych
- Zbiórki publiczne i kampanie
- Dochody z majątku organizacji
- Inwestycje kapitałowe
- Działalność odpłatna pożytku publicznego
- Dochody z działalności gospodarczej
Kiedy organizacje non profit są niewielkie, często pozyskują środki finansowe z wielu różnych źródeł. Dzieje się tak, ponieważ istnieje wielu potencjalnych donatorów, którzy są w stanie dać małe sumy pieniędzy, a szczególnie przekonywujący dyrektorzy są w stanie wyróżnić się w tłumie i przekonać ich by finansowali właśnie ich. Jednak, kiedy w grę wchodzą bardzo duże sumy pieniędzy, sytuacja się zmienia. Mniej jest sporych źródeł finansowania, a ich cele są bardziej złożone. W efekcie interesy sponsorów mają większe znaczenie niż charyzma dyrektora organizacji.
Wiele organizacji non profit nigdy nie znajduje jednego głównego źródła finansowania, natomiast inne czynią to z niepewnością. Tak być nie musi. Liderzy organizacji non profit powinni starać się określić, które źródło jest odpowiednie dla ich organizacji i postawić sobie za cel dotarcie do niego. Nieprzypadkowo interesy dużych sponsorów często mieszczą się w wyraźnych kategoriach. Firmy prawie zawsze oferują wsparcie rzeczowe, koncentrując się na walce z głodem lub ochronie zdrowia. Natomiast osoby prywatne zwykle najchętniej wspierają organizacje o jasnym istotnym i prostym przesłaniu, takie jak choćby ochrona środowiska.
Mimo wszystko, zdecydowanie największym źródłem finansowania organizacji non profit jest rząd. Organy federalne najczęściej chętnie wspierają organizacje zajmujące się badaniami medycznymi, żywnością czy sprawami zagranicznymi. Samorządy regionalne lokalne preferują organizacje zajmujące się usługami społecznymi, rozwojem zatrudnienia i edukacją.
Jak założyć organizację non profit?
Warunkiem koniecznym, aby dana fundacja czy stowarzyszenie mogły posiadać status organizacji non profit, jest to, aby z działalności nie czerpała dla siebie zysków, a wszelkie posiadane i zdobywane środki finansowe przeznaczane były wyłącznie na potrzeby własnego funkcjonowania i realizacji celów statutowych. Powyższy wymóg oznacza zatem, iż w celu ewentualnego umożliwienia fundacji ubiegania się o status organizacji pożytku publicznego w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 roku, w statucie fundacji powinny znaleźć się odpowiednie zapisy określające zakres działalności i sposób postępowania z uzyskanymi w toku tej działalności środkami finansowymi.
Organizacja non profit może mieć formę prawną fundacji lub stowarzyszenia. Założycielem fundacji (a więc fundatorem) może być każdy pełnoletni obywatel, niekoniecznie polski, a także osoba prawna, czyli na przykład firma albo szkoła wyższa. Aby założyć fundację trzeba przeznaczyć na ten cel majątek, przepisy nie precyzują jednak jego wysokości. Do założenia fundacji wystarczy jedna osoba.
Powstanie stowarzyszenia
Do założenia stowarzyszenia konieczne jest co najmniej 7 osób fizycznych obywatelstwa polskiego lub cudzoziemców mieszkających w Polsce. Osoby prawne mogą być tylko członkami wspierającymi stowarzyszenia. Komitet założycielski ma obowiązek napisać statut stowarzyszenia. Powinien on zawierać:
- Nazwę stowarzyszenia
- Teren działania i siedzibę stowarzyszenia
- Cele stowarzyszenia i sposoby ich realizacji
- Sposób nabycia i utraty członkostwa
- Prawa i obowiązki członków stowarzyszenia
- Sposób reprezentowania stowarzyszenia
- Sposób finansowania stowarzyszenia
- Zasady dokonywania zmian statutu stowarzyszenia
- Sposób rozwiązania stowarzyszenia
Powstanie fundacji
Fundacja powstaje na podstawie oświadczenia woli zawartego w akcie fundacyjnym albo testamencie. Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego i powinno wskazywać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację.
Ponadto fundator ustala statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji.
Fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i od chwili jego dokonania uzyskuje osobowość prawną.
Jeżeli już wiemy jaka forma prawna jest dla nas najwłaściwsza, udajemy się więc do Krajowego Rejestru Sądowego. Organizacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do KRS.
Organizacja non profit a organizacja pozarządowa
Czy terminy organizacja non profit oraz organizacja pozarządowa oznaczają taki sam rodzaj organizacji? Okazuje się, że tak, są to synonimy. Obydwa określenia odnoszą się do podmiotów trzeciego sektora, które nie są nastawione na zysk oraz nie stanowią elementu struktury państwa i w tym sensie są pozarządowe. Inne określenia stosowane na tego typu organizacje to:
- Organizacje NGO
- Organizacje społeczne
- Organizacje niezależne
- Organizacje obywatelskie
- Organizacje pożytku publicznego (OPP)
Polskie organizacje non profit
Liczba organizacji non profit zarejestrowanych w Polsce wynosi ponad 90 tysięcy. Wytwarzają one ponad 1% PKB naszego kraju. Zdecydowana większość z nich to stowarzyszenia (jest ich około ośmiokrotnie więcej niż fundacji). 10% wszystkich polskich organizacji non profit zarejestrowanych jest w Warszawie. Co roku powstaje około 5 tysięcy nowych organizacji. Niemal połowa z nich działa w zakresie sportu, rekreacji i hobby. Jakie mamy przykłady najpopularniejszych organizacji non profit w naszym kraju? Są nimi:
- Caritas Polska
- Polski Czerwony Krzyż
- Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
- Związek Harcerstwa Polskiego
- Polska Akcja Humanitarna
Z przeprowadzonych badań wynika, że Polacy ufają organizacjom non profit, ale niekoniecznie przekłada się to na wiedzę o sposobie działania stowarzyszeń i fundacji lub pozytywne opinie na temat poszczególnych aspektów ich funkcjonowania. Przyczyną jest ograniczony kontakt i wiedza o danej organizacji działającej na naszym terenie. Nie bez znaczenia jest też fałszywa opinia krążąca wśród mieszkańców oraz powielane, niekoniecznie prawdziwe informacje.
