Pożyczanie komuś pieniędzy w zamian za obietnicę, że zwróci je w określonym terminie wraz z odsetkami wydaje się ryzykowne, prawda? A co w sytuacji, gdy takie dłużne papiery wartościowe emituje Skarb Państwa? Co więcej, obiecuje zabezpieczyć je przed inflacją? W trudnych i niepewnych czasach gospodarczych, gdy z powodu niskich stóp procentowych w bankach i ciągłego spadku wartości pieniądza, trudno efektywnie oszczędzać. Przechowywane środki tracą swoją wartość na lokatach czy kontach oszczędnościowych, inwestowanie w obligacje skarbowe może okazać się całkiem rozsądną inwestycją. Wszystkie najważniejsze informacje na ich temat zostaną przedstawione poniżej.
Obligacje – co to?
Co to jest obligacja? W odróżnieniu od akcji, które mają charakter udziałowy, obligacja to po prostu instrument dłużny. Oznacza to, że gdy je kupujemy to po prostu udzielamy pożyczki ich emitentowi. Następnie, po upływie określonego terminu, możemy liczyć na zwrot zainwestowanych środków, powiększonych o ustalone wcześniej odsetki.
Co ważne, w sporej części przypadków nie musimy czekać do dnia wykupu obligacji. Równie dobrze możemy je sprzedać innym inwestorom na rynku wtórnym. Dzięki temu nie tylko zachowujemy prawo do wypracowanych do tego czasu odsetek, ale dodatkowo zyskujemy możliwość przedwczesnego odzyskania swoich pieniędzy, co jest znaczącą przewagą choćby w stosunku do lokat terminowych.
Z kolei obligacja skarbowa to dłużny papier wartościowy emitowany przez rząd. Są one jednym z podstawowych instrumentów dłużnych będących przedmiotem obrotu na światowych rynkach finansowych. W Polsce obligacje skarbowe emituje Ministerstwo Finansów.
Minister Finansów pożycza więc od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić wraz z należnymi odsetkami (wykupić obligacje) w określonym czasie. Za zobowiązania wynikające z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem. Wspomniana odpowiedzialność ma formę odpowiedzialności finansowej, której skutki ujmuje się w ustawie budżetowej.
Przychody uzyskane ze sprzedaży obligacji są przeznaczone na finansowanie deficytu budżetu państwa. Termin do zapadalności obligacji skarbowych jest z reguły dłuższy niż 1 rok, choć zdarzają się wyjątki i emisje papierów dłużnych o bardzo krótkim terminie. Świadczenia wynikające z obligacji skarbowych mogą mieć charakter pieniężny (odsetki, dyskonto) lub niepieniężny (akcje spółki, której właścicielem jest Skarb Państwa).
Obligacje skarbowe – rodzaje
Ze względu na kryterium zasad ustalania odsetek obligacje skarbowe możemy podzielić na:
- Zerokuponowe – sprzedaż następuje z dyskontem, zaś w terminie wykupu posiadacz obligacji otrzymuje jej wartość nominalną
- O stałej stopie procentowej – oprocentowanie jest stałe i znane posiadaczowi obligacji od momentu zawarcia kontraktu
- O zmiennej stopie procentowej – zależne od stopy referencyjnej, która jest znana posiadaczowi obligacji na początku każdego okresu odsetkowego
- Indeksowane – szczególny przypadek obligacji o zmiennym oprocentowaniu, w którym oprocentowanie jest zależne od określonego wskaźnika, najczęściej od stopy inflacji lub stawek WIBOR
Oprócz tego obligacje skarbowe możemy podzielić na dwie podstawowe grupy znacząco się od siebie różniące:
- Obligacje detaliczne
- Obligacje hurtowe
Obligacje detaliczne, zwane także oszczędnościowymi, oferowane są przez Ministra Finansów głównie osobom fizycznym. Nabycie obligacji następuje w drodze transakcji zawartej przez telefon, przez internet lub w placówce PKO Banku Polskiego. Mogą one być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym nieregulowanym na podstawie umowy sprzedaży lub darowizny.
Nominał obligacji skarbowych detalicznych wynosi 100 zł albo 100 euro lub wielokrotność tej kwoty. Nabywcy obligacji detalicznych mogą posiadać prawo do przedterminowego wykupu dowolnej liczby obligacji przez emitenta (Ministra Finansów). Najpopularniejsze obligacje detaliczne to obligacje 2-, 3-, 4- i 10-letnie. Nieregularnie oferowane są także obligacje o nietypowych parametrach, np. 13-miesięczne o rosnącym oprocentowaniu. Obligacje detaliczne mogą mieć oprocentowanie stałe lub zmienne, uzależnione od stopy inflacji czy stawek WIBOR.
Obligacje hurtowe dostępne są zarówno dla osób fizycznych, jak i osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Rynek pierwotny ma formę przetargów organizowanych przez Narodowy Bank Polski, w których udział biorą tzw. dealerzy skarbowych papierów wartościowych wyłaniani przez Ministra Finansów w drodze konkursu.
Obrót na rynku wtórnym może się odbywać w ramach bezpośrednich transakcji kupna-sprzedaży (tzw. rynek OTC – over the counter), na platformie elektronicznej Treasury BondSpot Poland oraz w systemie obrotu instrumentami dłużnymi Catalyst na rynku giełdowym GPW (inwestorzy detaliczni), a także na hurtowym rynku regulowanym pozagiełdowym (organizowanym przez BondSpot). Terminy zapadalności obligacji skarbowych hurtowych to 1 rok, 2 lata, 5 lat i 10 lat. Obligacje hurtowe mogą mieć oprocentowanie stałe lub zmienne, które zazwyczaj jest uzależnione od stawek WIBOR albo stopy inflacji.
Jak kupić obligacje skarbowe?
Wiemy już co to są obligacje skarbowe oraz jakie mamy ich rodzaje. Jednak jak w nie inwestować i gdzie kupić obligacje skarbowe? Podstawowo obligacje Skarbu Państwa, jak zostało wspomniane wcześniej, można nabyć bezpośrednio na rynku pierwotnym – przez internet, telefon lub stacjonarnie w oddziałach PKO BP. Aby tego dokonać, należy zarejestrować się w tym banku i utworzyć prywatny rachunek wyłącznie w celu zakupu i przechowywania obligacji skarbowych detalicznych. Takie działanie nie jest w żadnym wypadku skomplikowane, rejestracja i zakup jest prosty oraz intuicyjny.
Obligacje skarbowe na rynku pierwotnym można także kupić przez specjalne Indywidualne Konto Emerytalne IKE Obligacje dostępne w PKO BP. Jednak w tym przypadku pobierana jest prowizja za składowanie obligacji, w każdym kolejnym roku kalendarzowym, tylko pierwszy jest bezpłatny.
Pozostałe metody zakupu dotyczą już hurtowych obligacji skarbowych. Mowa tu więc o zakupie obligacji na rynku wtórnym Catalyst lub BondSpot Poland. Można tego dokonać przez niemal każde konto maklerskie dostępne w naszym kraju. W tym przypadku jednak należy liczyć się z prowizjami za zakup. Zaletami takiego rozwiązania są fakty, że na regulowanym rynku wtórnym łatwiej te papiery dłużne odsprzedać, gdy potrzebujemy odzyskać zainwestowane pieniądze przed terminem do zapadalności nabytych obligacji; oraz że mamy możliwość inwestowania w różne instrumenty finansowe, podstawowo oczywiście w akcje i obligacje, lecz również w fundusze ETF oraz papiery wartościowe notowane na rynkach zagranicznych.
Dodatkowo istnieje jeszcze opcja pośredniego zakupu obligacji skarbowych przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI). Oferują one tak zwane fundusze obligacji. W jaki sposób one działają? Ich kurs po prostu podąża za indeksem obligacji skarbowych, przeważnie za Treasury BondSpot Poland. Natomiast, warto pamiętać, że pobierają one dodatkowo prowizję za zakup (najczęściej około 1,5%) oraz roczną opłatę za zarządzanie (zwykle 1%).
Obligacje skarbowe na rynku pierwotnym – aktualna oferta
Wiemy już jak wygląda zakup obligacji na rynku pierwotnym, spójrzmy więc jak wyglądała oferta Ministerstwa Finansów na nie w październiku:
Na najkrótszy okres oferowane były obligacje 3-miesięczne OTS. Ich oprocentowanie było stałe, wynosiło 0,5% w skali roku.
Kolejne to obligacje skarbowe 2-letnie DOS. Tutaj również oferowane było stałe oprocentowanie, w wysokości 1% w skali roku, z roczną kapitalizacją odsetek.
Następne to obligacje 3-letnie TOZ. Oferowały one zmienne oprocentowanie – 1,1% w pierwszym sześciomiesięcznym okresie odsetkowym, w kolejnych sześciomiesięcznych okresach odsetkowych: mnożnik 1,00 x WIBOR 6M, z wypłatą odsetek co pół roku.
Kolejne to obligacje 4-letnie COI. Tutaj mieliśmy zmienne oprocentowanie – 1.30% w pierwszym rocznym okresie odsetkowym, w kolejnych rocznych okresach odsetkowych: marża 0,75% + inflacja, z wypłatą odsetek co roku.
Ostatnie z podstawowych oferowanych przez Ministerstwo Finansów papierów dłużnych to obligacje skarbowe 10-letnie EDO. Tutaj oferowane zmienne oprocentowanie wyniosło 1.70% w pierwszym rocznym okresie odsetkowym, w kolejnych rocznych okresach odsetkowych: marża 1,00% + inflacja, z roczną kapitalizacją odsetek.
To jednak nie wszystko. Ministerstwo Finansów dodatkowo oferuje obligacje “dla wybranych”, konkretnie dla beneficjentów programu “Rodzina 500 plus”. Nazwano je Rodzinnymi Obligacjami Skarbowymi. W październiku oferowany były dwa instrumenty dłużne z tej grupy:
- 6-letnie obligacje rodzinne ROS, oferujące zmienne oprocentowanie wynoszące 1.50% w pierwszym rocznym okresie odsetkowym, a w kolejnych rocznych okresach odsetkowych: marża 1,25% + inflacja, z roczną kapitalizacją odsetek
- 12-letnie obligacje rodzinne ROD, oferujące zmienne oprocentowanie w wysokości 2.00% w pierwszym rocznym okresie odsetkowym, w kolejnych rocznych okresach odsetkowych: marża 1,50% + inflacja, z roczną kapitalizacją odsetek
Rentowność obligacji skarbowych
Jak więc widzimy, obligacje skarbowe nie są obecnie szczególnie wysoko oprocentowane. Nie powinno to jednak dziwić, ponieważ z reguły nabywa się je w celu ochrony własnego kapitału czy po prostu oszczędzania, a nie generowania wysokich zysków.
Wydaje się więc, iż tę funkcję te instrumenty dłużne pełnią odpowiednio, zwłaszcza, jeśli mowy o tych indeksowanych stopą inflacji, czyli 4-; 6-; 10- i 12-letnich. Warto jednak pamiętać, że nawet w ich przypadku występuje ryzyko spadku wartości naszego kapitału. Wynika to z faktu, że stopa inflacji, którymi są one indeksowane wyliczana jest za miniony rok kalendarzowy. Jeśli więc w danym roku nastąpi gwałtowny skok inflacji, obligacje państwowe niestety nie zdołają nas przed nim uratować.
Rolowanie obligacji
Istnieje jeszcze istotne zjawisko nazywane rolowaniem obligacji. W tym przypadku mamy do czynienia z zamianą obligacji podlegających wykupowi (czyli obligacji, których termin zapadalności minął) na obligacje nowej emisji. Rolowanie obligacji, podobnie jak w przypadku pożyczki, pozwala na odroczenie terminu spłaty należności. Często rolowaniu obligacji towarzyszą dodatkowe informacje mające na celu zachęcić inwestorów do ponownego wykupu jak wyższe oprocentowanie czy możliwość wykupu z dyskontem. Jest ono często stosowane w przypadku obligacji skarbowych.
