Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań rusza już w kwietniu. Jego wyniki mają odpowiedzieć na pytania: ile nas jest, jacy jesteśmy i jak żyjemy. Informacje o tym będziemy mogli podać przez internet – w aplikacji spisowej lub podczas rozmowy z rachmistrzem – urzędnik może zapukać do naszych drzwi. Co ile lat wykonywany jest Narodowy Spis Powszechny? Na czym polega? Kogo dotyczy? Jaka ustawa go reguluje? Jakie pytania są w nim zadawane? Czy udział w nim jest obowiązkowy? Co grozi, gdy tego nie dokonamy oraz jaki jest ostateczny termin? Na te wszystkie pytania odpowiedzi zostaną udzielone poniżej:
Narodowy Spis Powszechny – co to jest?
Narodowy Spis Powszechny to podstawowe badanie i źródło danych z zakresu statystyki ludności, które ma na celu zebranie informacji o jej stanie i strukturze według ustalonych cech demograficznych i społeczno-zawodowych, w oznaczonym momencie.
Spisy realizowane są zgodnie z zaleceniami i standardami organizacji międzynarodowych, jak Unia Europejska i Organizacja Narodów Zjednoczonych, co umożliwia dokonywanie porównań międzynarodowych. Zgodnie z Art. 4 Rozporządzenia (WE) Nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9.07.2008 r. w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań, państwa członkowskie UE zobligowane są do zbierania danych statystycznych. Warto zaznaczyć, że dotacje unijne oraz liczba miejsc w Parlamencie Europejskim przyznawane są m.in. w zależności od liczby mieszkańców danego kraju, opracowanej na podstawie spisów ludności.
Narodowy Spis Powszechny przeprowadzany jest przez Główny Urząd Statystyczny co 10 lat. Po raz ostatni miał on więc miejsce w 2011 roku. To czas, w którym państwo, zadając obywatelom kilka pytań, stara się zdiagnozować: ilu nas jest, kim jesteśmy i jak żyjemy.
Narodowy Spis Powszechny dotyczy wszystkich obywateli naszego kraju. Obowiązkiem udziału w nim objęte są:
- Osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami na terenie Polski
- Osoby fizyczne niemające miejsca zamieszkania
- Mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia niebędące mieszkaniami
Uzyskane podczas spisu powszechnego dane indywidualne są opracowywane i przedstawiane w postaci agregatów danych o różnych przekrojach i na różnych poziomach podziału terytorialnego i administracyjnego kraju. Wyniki spisu umożliwiają analizę i ocenę zróżnicowania przemian demograficznych i społecznych w dowolnych przekrojach. Na ich podstawie rząd podejmuje najważniejsze decyzje gospodarcze i społeczne na kolejne lata.
Dane spisowe służą także do konstruowania operatów losowania dla reprezentacyjnych badań społecznych, dlatego też tak ważne jest posiadanie przez GUS aktualnego operatu (wykazu mieszkań i budynków), będącego podstawą do losowania prób do badań przeprowadzanych w okresach między spisowych. Dodatkowo, prowadzone przez statystykę publiczną coroczne badania bilansowe weryfikowane są wynikami spisów.
Dane przekazywane podczas spisu są bezpieczne i chroni je określona w ustawie o statystyce publicznej tajemnica statystyczna. Dane jednostkowe zbierane i gromadzone w badaniach są poufne i podlegają szczególnej ochronie prawnej. Wszyscy pracownicy statystyki publicznej są zobowiązani do przestrzegania tajemnicy statystycznej, dotyczy to również rachmistrzów spisowych.
Narodowy Spis Powszechny – historia
Pierwszy spis ludności na ziemiach polskich był przeprowadzony na podstawie Konstytucji z 22 czerwca 1789 roku „Lustracya dymów i podanie ludności”, uzasadniającej przeprowadzenie spisu oraz formularza „Tabella ludności spisu 1789 r.”. Konstytucje uchwalił Sejm Czteroletni (1788-1792) na sesji 9 marca 1789 roku. Dla uczczenia tego wydarzenia 9 marca jest świętem statystyki polskiej. Wyniki spisu z 1789 roku miały posłużyć do powzięcia uchwały w sprawie podatku przeznaczonego na pokrycie kosztów utrzymania stałej stutysięcznej armii. W spisie ujęto nie tylko liczbę ludności, ale także jej strukturę społeczno-zawodową.
Chociaż spis ten, ze względu na jego charakter, nie objął stanów uprzywilejowanych, czyli szlachty i duchowieństwa, to jednak stał się podstawą szacunków obliczania zaludnienia Rzeczypospolitej końca XVIII wieku przez dawnych i współczesnych historyków i statystyków. Inicjatorem uchwały Sejmu i autorem tabel statystycznych spisu 1789 roku oraz statystycznej metody wymiaru podatków na wojsko był poseł hrabia Fryderyk Józef Moszyński.
W 1808 i 1810 roku przeprowadzono na terytorium Księstwa Warszawskiego dwa powszechne spisy ludności. Badano wówczas – stosując odrębne formularze dla miast i wsi – stan ludności i jej strukturę demograficzną (płeć, wiek), wyznanie, sytuację zawodową oraz liczbę domów. Spisy miały objąć wszystkich mieszkańców Księstwa Warszawskiego. Chodziło głównie o ustalenie liczby ludności zdolnej do poboru do armii napoleońskiej. Pominięto jednak, zwłaszcza w 1808 roku, znaczną część ludności. Dlatego wyniki spisów budzą zastrzeżenia zarówno co do liczby ludności, jak i jej struktury.
W celu opracowania materiałów spisowych powołano w Warszawie w 1810 Biuro Statystyczne podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Była to pierwsza centralna państwowa instytucja statystyczna na ziemiach polskich i jedna z pierwszych w Europie.
W okresie zaborów ziemie polskie włączono w system spisów ludności państw zaborczych. Pierwsze wiarygodne wyniki spisów w zaborze pruskim uzyskiwano od 1840 roku, a w zaborze austriackim od 1869. W zaborze rosyjskim jedyny spis ludności odbył się w 1897 roku. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku spis realizował Główny Urząd Statystyczny. Mimo zawieruch historycznych i trudności losowych (takich jak ostre zimy), GUS zawsze starał się dostarczyć wiarygodnych, rzetelnych, niezależnych oraz wysokiej jakości danych spisowych.
Pierwszy powszechny spis ludności oparty na nowoczesnych zasadach przeprowadzono w niepodległej Polsce w 1921 roku, według stanu o północy 30 września na dzień 1 października 1921. Jednak nie objął on Górnego Śląska, Wileńszczyzny i miejscowości, które nie zostały ostatecznie przyznane Polsce.
Imponuje do dnia dzisiejszego zakres tematyczny pierwszego spisu ludności. Jak dotychczas był to jedyny spis powszechny w historii Polski, w którym jednocześnie badano narodowość i wyznanie, a wyniki opublikowano dla każdej, nawet najmniejszej, miejscowości w odrębnych tomach dla każdego województwa. Wyniki spisu ludności 1921 roku opublikowano w 29 tomach obejmujących łącznie 6 milionów informacji.
Drugi powszechny spis ludności odbył się 1931 roku. Spisy z lat 1921 i 1931 stały się okazją do integracji obywateli wokół odrodzonego państwa i służyły do zaplanowania budżetu na odbudowę wolnej Polski.
Narodowy Spis Powszechny 2021 – podstawowe informacje
Narodowy Spis Powszechny 2021 jest regulowany przez ustawę z dnia 1 sierpnia 2019 roku o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. W lutym bieżącego roku miała miejsce jej nowelizacja – tegoroczny Narodowy Spis Ludności został przedłużony. Potrwa on od 1 kwietnia do 30 września.
Pandemia sporo namieszała w kwestii Narodowego Spisu Powszechnego 2021. Jego podstawową formą będzie samospis internetowy. Jak będzie wyglądał? Na stronie Głównego Urzędu Statystycznego pojawi się specjalna aplikacja, która ma zostać uruchomiona z początkiem kwietnia. Zalogować będzie można się na nią również z urządzeń mobilnych. Każda spisująca się osoba będzie uwierzytelniana „w systemie teleinformatycznym”. Aplikacja GUS ma również na bieżąco sygnalizować, czy dobrze wypełniamy rubryki.
Nie oznacza to jednak, że do naszych drzwi nie może zapukać rachmistrz. Bardziej prawdopodobne jest jednak to, że do nas zadzwoni.
Aby zapobiec sytuacji, w której zobowiązany do spisu mieszkaniec Polski nie ma możliwości dokonania samospisu (choćby z powodu braku dostępu do urządzeń i internetu), ustawa zobowiązuje następujące podmioty do udostępnienia odpowiedniego pomieszczenia i sprzętu do realizacji samospisu:
- urzędy statystyczne i pozostałe jednostki statystyki publicznej
- urzędy wojewódzkie
- urzędy obsługujące wójtów, burmistrzów, prezydentów miast oraz gminne jednostki organizacyjne
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021 – formularz
Zakres informacyjny spisów określają wymagania międzynarodowe oraz krajowe akty prawne i strategie. Potrzeby krajowe różnych grup użytkowników danych zostały również zbadane przez Główny Urząd Statystyczny podczas konsultacji społecznych spisu. W ramach narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zostaną zebrane dane podzielone na kilka kategorii:
- Charakterystyka demograficzna osób
- Aktywność ekonomiczna osób
- Poziom wykształcenia
- Niepełnosprawność
- Migracje wewnętrzne i zagraniczne
- Charakterystyka etniczno-kulturowa
- Gospodarstwa domowe i rodziny
- Stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych (mieszkania i budynki)
Wykaz pytań do Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 znajduje się na rządowej stronie internetowej Narodowego Spisu Powszechnego. Ich lista została z kolei podzielona na poniższe kategorie:
- Dane osoby
- Ustalenie adresu zamieszkania osoby
- Osoby w mieszkaniu/pomieszczeniu niebędącym mieszkaniem/obiekcie zbiorowego zakwaterowania
- Osoby przebywające za granicą
- Relacje rodzinne
- Kwestionariusz mieszkania
- Kwestionariusz osobowy
- Kwestionariusz osobowy emigranta krótkookresowego
- Kwestionariusz osobowy emigranta długookresowego
Formularz do samospisu zaprojektowany został w taki sposób, aby przejście do kolejnego pytania zależało od odpowiedzi udzielonej na pytanie poprzednie. Tym samym nie należy utożsamiać liczby pytań w przedstawionym na stronie wykazie pytań z liczbą wszystkich pytań, na które dana osoba będzie udzielała odpowiedzi, ponieważ będzie to wynikało z indywidualnej sytuacji respondenta.
Formularz elektroniczny wsparty jest słownikami: adresów, krajów obywatelstwa, krajów urodzenia, zamieszkania oraz przebywania, narodowości, języków, wyznań, rodzajów paliwa i źródeł energii, rodzaju obiektów zbiorowego zakwaterowania, zawodów oraz rodzajów działalności (PKD). Zawiera również dodatkowe wyjaśnienia i definicje pojęć.
Narodowy Spis Powszechny – kara za odmowę wzięcia udziału
Uczestniczenie w Narodowym Spisie Powszechnym to obowiązek każdego Polaka. Przedstawiciele GUS podkreślają, iż w przypadku odmowy spisania się może grozić kara grzywny w maksymalnej wysokości 5 tysięcy złotych. O jej nałożeniu jednak zawsze decyduje sąd.
Jeszcze surowszą odpowiedzialność może ponieść osoba, która poda fałszywe informacje. Według art. 56 ustawy o statystyce publicznej jest to przestępstwo. Za przekazanie danych statystycznych niezgodnych ze stanem faktycznym grożą nawet dwa lata pozbawienia wolności.
