Realia współczesnego świata stawiają przed młodymi ludźmi coraz więcej wyzwań, także tych dotyczących kariery zawodowej. Wśród nastolatków coraz częściej można zaobserwować tendencję do podejmowania pracy zawodowej przed uzyskaniem pełnoletności. Co więcej, młode osoby stają się z każdym rokiem coraz bardziej wartościowymi pracownikami dla pracodawców. Wynika to z ich lepszego dostosowania do postępującej cyfryzacji, szybkiego uczenia się nowych treści oraz braku negatywnego doświadczenia zawodowego.
Z tego powodu ustawodawca dopuścił możliwość pracy przez osoby niepełnoletnie. Za istotne należy jednak uznać występowanie pewnych ograniczeń związanych z zatrudnieniem osób poniżej 18. roku życia, które wynikają wprost z Kodeksu pracy. Kim jest pracownik młodociany? Jakie są formy ich zatrudniania? Jakie trzeba zapewnić im warunki pracy? W jaki sposób rozlicza się ich z pracy i uprawnia do urlopu? Ile musi wynieść ich wynagrodzenie? Na te wszystkie pytania, odpowiedzi zostaną udzielone poniżej:
Pracownik młodociany – kto to?
Pracownik młodociany, jak wynika z art. 190-191 Kodeksu pracy, to osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia. Co więcej, to osoba, która ukończyła co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową i może przedstawić świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jej zdrowiu.
Pozostałe przypadki pracowników młodocianych
Osoba, która nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej i która nie ma 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych wyłącznie w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, ale nie ma jeszcze 15 lat może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat. Bez żadnej zgody ani opinii może więc być zatrudniona na podstawie umów o naukę zawodu, przyuczenie do wykonywania określonej pracy i o wykonywanie prac lekkich.
Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, w okresie poprzedzającym rok, w którym osiągnęła 15 lat, może być zatrudniona tylko na podstawie umowy o naukę zawodu i to pod warunkiem wyrażenia zgody przez jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego oraz uzyskania pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Osoba, która ukończyła 18 lat w trakcie nauki w ośmioletniej szkole podstawowej, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym ukończyła tę szkołę.
Niezależnie od zasad zatrudnienia pracowników młodocianych przepisy umożliwiają w pewnych sytuacjach i po spełnieniu określonych warunków zlecenie wykonania pracy lub innych zajęć zarobkowych dziecku przed ukończeniem przez nie 16. roku życia. Dotyczy to działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej lub reklamowej.
Formy zatrudnienia pracowników młodocianych
Zatrudnianie młodocianych w ramach umowy o pracę jest możliwe:
- W celu przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy)
- Do wykonywania lekkich prac.
Osoba młodociana, która nie posiada kwalifikacji zawodowych, może zostać zatrudniona jedynie w celu przygotowania zawodowego.
Jakie warunki pracy trzeba zapewnić pracownikom młodocianym?
Na pracodawcy zatrudniającym pracownika młodocianego ciążą następujące obowiązki: 
- Musi zapewnić młodocianemu opiekę i pomoc niezbędną do przystosowania się do właściwego wykonywania pracy
- Musi prowadzić ewidencję młodocianych pracowników.
Co więcej, młodociani zatrudnieni na podstawie umowy o pracę podlegają ubezpieczeniom społecznym na takich zasadach jak inni pracownicy.
Czas pracy
Pracodawca musi także ustalić czas pracy młodocianego, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych. Z przepisów wynika, że:
- Tygodniowy wymiar czasu pracy w okresie zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin
- Jeśli w danym dniu młodociany uczestniczy w zajęciach szkolnych, to nie może pracować więcej niż 2 godziny
- W okresie ferii szkolnych czas pracy nie może przekraczać 7 godzin w ciągu doby i 35 godzin w tygodniu; jeżeli młodociany ma mniej niż 16 lat, to w ciągu doby nie może pracować więcej niż 6 godzin. Następnie limit ten zwiększa się do 8 godzin
- W przypadku wykonywania pracy przez młodocianego powyżej 4,5 godziny przysługuje mu 30-minutowa przerwa wliczana do czasu pracy
- Młodociany nie może wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych
- Pracownik młodociany nie może wykonywać pracy w porze nocnej (z reguły między godziną 22 a 6)
- Przerwa dobowa nie może być krótsza niż 14 godzin nieprzerwanego odpoczynku
- Przerwa tygodniowa musi wynosić co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca musi także uzyskać od młodocianego oświadczenie o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy (wymiar czasu pracy określony powyżej obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy).
Zatrudnianie młodocianych w celu przygotowania zawodowego
Formy przygotowania zawodowego młodocianych pracowników
Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników może odbywać się przez:
- Naukę zawodu – czyli przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika; obejmuje ono praktyczną naukę zawodu oraz dokształcanie teoretyczne
- Przyuczenie do wykonywania określonej pracy.
Kto może zatrudnić pracowników młodocianych w celu przygotowania zawodowego?
Zatrudnić młodocianych w celu przygotowania zawodowego może:
- Pracodawca
- Osoba, która w imieniu pracodawcy prowadzi zakład pracy
- Pracownicy uprawnieni do prowadzenia przygotowania zawodowego w imieniu pracodawcy
- Pracownicy posiadający kwalifikacje wymagane od instruktorów praktycznej nauki zawodu.
Długość okresu nauki zawodu i przyuczenia do wykonywania pracy
Zatrudnianie młodocianych w ramach nauki zawodu obejmuje przygotowanie teoretyczne i praktyczne do wykonywania danego zawodu. Okres nauki zawodu wynosi 36 miesięcy. Natomiast, przyuczenie do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. Zasady dotyczące zatrudniania w ramach przyuczenia do wykonywania konkretnego zawodu określa pracodawca.
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna zostać zawarta na piśmie oraz zawierać – według art. 195 Kodeksu pracy:
- Rodzaj przygotowania zawodowego
- Czas trwania przygotowania zawodowego oraz miejsce
- Sposób przygotowania teoretycznego
- Wynagrodzenie.
Umowa o pracę zawartą z pracownikiem młodocianym zatrudnionym w celu przygotowania zawodowego zawierana jest na czas określony. Rozwiązuje się ona po upływie okresu przygotowania zawodowego. W przypadku zatrudnienia w celu nauki zawodu umowa o pracę może zostać zawarta na czas określony. O zawarciu umowy z pracownikiem młodocianym należy poinformować wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w zależności od miejsca zamieszkania osoby młodocianej.
Egzamin zawodowy
Zarówno nauka zawodu, jak i przyuczenie zawodowe kończy się egzaminem, którego koszt ponosi pracodawca. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku egzaminu pracownik młodociany otrzymuje zaświadczenie potwierdzające umiejętności w wykonywaniu danego zawodu.
Wypowiedzenie umowy pracownikowi młodocianemu
Pracownikowi młodocianemu zatrudnionemu w celu przygotowania zawodowego można wypowiedzieć umowę o pracę tylko w przypadku – według art. 196 Kodeksu pracy:
- Ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy
- Reorganizacji zakładu pracy, która uniemożliwia przygotowywanie zawodowe
- Stwierdzenia nieprzydatności osoby młodocianej do pracy, do której odbywa przygotowanie zawodowe
- Niewypełniania przez osobę młodocianą obowiązków wynikających z umowy o pracę lub z obowiązku dokształcania się.
W razie wypowiedzenia młodocianemu umowy należy poinformować o tym fakcie przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz szkołę i ewentualnie izbę rzemieślniczą.
Wynagrodzenie młodocianego w okresie nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania pracy
W przypadku nauki zawodu
Młodocianemu w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku 
procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale. Informację o wysokości tego wynagrodzenia podaje co kwartał GUS. Podaną kwotę bierze się pod uwagę od pierwszego dnia następnego miesiąca po jej ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
W efekcie w I roku nauki młodocianemu przysługuje nie mniej niż 5% wynagrodzenia bazowego. W II roku nauki – nie mniej niż 6%, a w trzecim – nie mniej niż 7%. Aktualnie te kwoty wynoszą:
- 284,08 PLN w I roku nauki
- 340,89 PLN w II roku nauki
- 397,70 PLN w III roku nauki
W przypadku przyuczenia do wykonywania określonej pracy
Natomiast młodocianym odbywającym przyuczenie do wykonywania określonej pracy przysługuje nie mniej niż 4% wynagrodzenia obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale. Aktualnie wynosi ona 227,26 PLN.
Zatrudnianie młodocianych w celu wykonywania prac lekkich
Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego oraz nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.
Pracodawca musi ustalić wykaz lekkich prac, które młodociany będzie wykonywać, po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz musi być zatwierdzony przez właściwego inspektora pracy i ustalony w regulaminie pracy.
Urlop wypoczynkowy pracownika młodocianego
Urlop wypoczynkowy w wymiarze 12 dni przysługuje pracownikowi młodocianemu po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy. Po upływie roku młodocianemu przysługuje urlop w wymiarze 26 dni, a w roku kalendarzowym, w którym ukończy 18. rok życia – 20 dni.
Dodatkowo, pracodawca ma obowiązek udzielić młodocianemu uczęszczającemu do szkoły urlopu w okresie ferii szkolnych.
