W Polsce realizacją przepisów o ubezpieczeniach społecznych zajmują się dwie instytucje. O pierwszej wie absolutnie każdy – jest nią Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Natomiast wiedza dotycząca tej drugiej – Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), nie jest już tak powszechna. Na czym polega działalność KRUS? Jakie są zadania tej instytucji? Jaka jest jej struktura organizacyjna? Na te pytania odpowiedzi zostaną udzielone poniżej:
KRUS – co to jest?
KRUS, czyli Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego to nic innego, jak instytucja państwowa odpowiedzialna za ubezpieczenie społeczne rolników, uregulowane ustawą z 20 grudnia 1990 roku. Centrala KRUS znajduje się przy alei Niepodległości 190 w Warszawie.
Kto podlega pod ubezpieczenie KRUS?
Rolnicy podlegają obowiązkowo pod ubezpieczenie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia 
Społecznego, jeśli powierzchnia ich użytków rolnych wynosi powyżej 1 hektara przeliczeniowego. W przypadku użytków rolnych o mniejszej powierzchni przystąpienie do ubezpieczenia ma charakter dobrowolny. Dobrowolne ubezpieczenie w KRUS obejmuje rolników wraz z małżonkami, domowników, którzy wraz z nimi pracują, a także pomocników rolnika.
Kim jest rolnik?
Jak już zostało wspomniane, pod ubezpieczenie w KRUS podlegają rolnicy, czyli osoby:
- Pełnoletnie
- Zamieszkujące i prowadzące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność rolniczą w pozostającym we własnym posiadaniu gospodarstwie rolnym
- Prowadzące działalność osobiście i na własny rachunek.
Rolnikiem jest również osoba, która przeznaczyła do zalesienia grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego.
Przedmioty działalności i zadania KRUS
Zakres działalności
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego prowadzi działalność w zakresie:
- Obsługi ubezpieczonych i świadczeniobiorców w sprawach dotyczących objęcia ubezpieczeniem społecznym, składek na ubezpieczenie oraz przyznawania i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia
- Obsługi prac Rady Rolników
- Informowania ubezpieczonych i świadczeniobiorców o prawach i obowiązkach wynikających z ustawy, oraz propagowania działalności KRUS
- Zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym
- Pomocy ubezpieczonym i osobom uprawnionym do świadczeń z ubezpieczenia, wykazującym całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, ale rokującym jej odzyskanie w wyniku leczenia i rehabilitacji, albo zagrożonym całkowitą niezdolnością do pracy w gospodarstwie rolnym.
Zadania
Do zadań KRUS z kolei należą:
- Przyznawanie i wypłata świadczeń emerytalno-rentowych oraz wypadkowych, chorobowych i macierzyńskich oraz świadczeń pozaubezpieczeniowych, wypłacanych w zbiegu ze świadczeniami z ubezpieczenia społecznego rolników
- Realizacja własnego, dwuinstancyjnego systemu orzecznictwa lekarskiego w postępowaniu dowodowym do ustalenia prawa ubezpieczonych do świadczeń rentowych i odszkodowawczych, których przyznanie wymaga medycznej oceny stanu zdrowia lub oceny następstw wypadku w związku z pracą rolniczą. Orzeczenia wydają w pierwszej instancji lekarze rzeczoznawcy, w drugiej instancji – komisje lekarskie KRUS
- Prowadzenie nieodpłatnej, dobrowolnej rehabilitacji leczniczej dla osób uprawnionych do świadczeń w KRUS, zagrożonych całkowitą niezdolnością do pracy lub wykazujących okresowo całkowitą niezdolność do wykonywania pracy zawodowej w gospodarstwie rolnym. Rehabilitację leczniczą prowadzą centra i ośrodki KRUS oraz sanatoria współpracujące z Kasą
- Wspieranie ubezpieczeń wzajemnych
- Analizowanie przyczyn i okoliczności powstawania wypadków przy pracy rolniczej i chorób zawodowych
- Prowadzenie szkoleń na temat znajomości zagrożeń i zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym
- Podejmowanie starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecznych technicznych środków produkcji dla rolników, ubrań roboczych i ochronnych
- Wypłacanie świadczeń kombatanckich inwalidom wojennym
- Wypłacanie krajowych rent strukturalnych.
Struktura organizacyjna KRUS
Strukturę organizacyjną KRUS tworzą:
- Centrala
- 16 oddziałów regionalnych
- 256 placówek terenowych.
Typy ubezpieczeń rolników 
W ubezpieczeniu społecznym rolników funkcjonują na odrębnych zasadach finansowych dwa rodzaje ubezpieczenia:
- Ubezpieczenie emerytalno-rentowe
- Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie.
Ubezpieczenie emerytalno-rentowe
Ubezpieczenie emerytalno-rentowe finansowane jest w przeważającej części z dotacji budżetowej, uzupełnionej dochodami ze składek ubezpieczonych rolników. Uprawnia ono do takich świadczeń, jak:
- Emerytura
- Renta inwalidzka
- Renta rodzinna
- Dodatki do emerytur i rent
- Zasiłek pogrzebowy.
Składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za każdego ubezpieczonego wynosi 10% emerytury podstawowej, której wysokość ogłasza Prezes Kasy w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie
Natomiast ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie finansowane jest jedynie przez składki od rolników, które gromadzone są w Funduszu Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników. Uprawnia ono do takich świadczeń, jak:
- Jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, lub śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej, lub rolniczej choroby zawodowej
- Zasiłek chorobowy
- Jednorazowy zasiłek z tytułu urodzenia dziecka
- Zasiłek macierzyński.
Składka na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie na każdego ubezpieczonego ustalana jest przez Radę Rolników i ogłaszana są przez Prezesa Kasy w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W trzecim kwartale 2021 roku wynosi 42 złote miesięcznie.
Gospodarka finansowa KRUS
Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. Finansują ją następujące fundusze:
- Fundusz Składkowy
- Fundusz Emerytalno-rentowy
- Fundusz Prewencji i Rehabilitacji
- Fundusz Administracyjny
- Fundusz Rezerwowy.
Fundusz Składkowy
Fundusz Składkowy jest osobą prawną, utworzoną na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nadzór nad Funduszem Składkowym pełni Rada Nadzorcza Funduszu Składkowego. W skład Rady Nadzorczej Funduszu Składkowego wchodzi 5 przedstawicieli Rady Rolników i 2 przedstawicieli wyznaczonych przez ministra właściwego do spraw rozwoju wsi oraz po 1 przedstawicielu wyznaczonym przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych i ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
Fundusz Składkowy tworzy się ze składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz z innych źródeł określonych w statucie Funduszu Składkowego. Przeznaczony jest na finansowanie świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, bezpośrednich kosztów funkcjonowania Rady Rolników, kosztów zarządzania funduszem i wykonywania jego zobowiązań jako osoby prawnej, działalności KRUS, niedoboru funduszu administracyjnego. W razie powstania niedoboru Funduszu Składkowego może być zaciągnięty kredyt bankowy w wysokości niezbędnej do pokrycia niedoboru. Spłatę kredytu uwzględnia się przy ustalaniu wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie w okresie jego spłaty. Fundusz Składkowy nie jest funduszem celowym.
Fundusz Emerytalno-Rentowy
Fundusz Emerytalno-Rentowy tworzony jest ze składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, z refundacji ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także z uzupełniającej dotacji z budżetu państwa. Przeznacza się go na finansowanie świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, emerytur i rent z innego ubezpieczenia społecznego, wypłacanych łącznie ze świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, wraz z dodatkami, refundacji określonych kosztów Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli przepisy emerytalne przewidują taką refundację, ubezpieczeń zdrowotnych rolników i pracujących z nimi domowników podlegających ubezpieczeniu społecznemu, osób pobierających świadczenia emerytalno-rentowe w części składkowej, rolników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu, a podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Fundusz Prewencji i Rehabilitacji
Fundusz Prewencji i Rehabilitacji przeznaczony jest do finansowania kosztów rzeczowych wynikających z realizacji zadań KRUS. Tworzony jest z odpisów od funduszu składkowego w wysokości do 5% oraz dotacji z budżetu państwa.
Fundusz Administracyjny
Fundusz Administracyjny przeznaczony jest na finansowanie kosztów obsługi ubezpieczenia, z wyjątkiem kosztów pokrywanych ze środków Funduszu Składkowego lub Funduszu Prewencji i Rehabilitacji. Ponadto, ze środków Funduszu Administracyjnego finansowane są koszty obsługi zadań w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego. Tworzy się go z odpisów od Funduszu Składkowego i od Funduszu Emerytalno-Rentowego, w wysokości do 9% planowanych wydatków Funduszu Składkowego i do 3,5% planowanych wydatków Funduszu Emerytalno-Rentowego oraz dzięki refundacji przez właściwe instytucje kosztów związanych z realizacją ubezpieczenia zdrowotnego, oraz realizacją innych zadań powierzonych Prezesowi KRUS na podstawie odrębnych przepisów.
Fundusz Rezerwowy
Fundusz Rezerwowy przeznacza się na likwidowanie niedoborów funduszu administracyjnego oraz funduszu prewencji i rehabilitacji.
Władze KRUS
Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego kieruje Prezes jako centralny organ administracji publicznej podległy ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi. Prezesa Kasy powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, na wniosek tego ministra, złożony po zasięgnięciu opinii Rady Rolników. Na mocy art. 76 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, Prezes KRUS pełni z urzędu, pod nadzorem Rady Rolników, funkcje zarządu Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników. Prezes KRUS może mieć jednego lub wielu zastępców. Zastępcę Prezesa Kasy powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw rolnictwa na wniosek Prezesa złożony po zasięgnięciu opinii Rady Ubezpieczenia Społecznego Rolników.
Za realizację zadań przydzielonych poszczególnym strukturom KRUS odpowiadają przed Prezesem dyrektorzy Biur Centrali Kasy, dyrektorzy Oddziałów Regionalnych, kierownicy Placówek Terenowych oraz dyrektorzy innych jednostek organizacyjnych.
