Przestępczość korupcyjna może wystąpić praktycznie w każdej dziedzinie życia społecznego. Jak doskonale wiemy, uzależnianie decyzji politycznych, społecznych oraz gospodarczych od korzyści osobistych wypacza mechanizmy funkcjonowania demokracji i wolnego rynku. Co więcej, korupcja często umożliwia działanie zorganizowanych grup przestępczych i ułatwia popełnianie innych poważnych przestępstw, w tym ekonomicznych. W efekcie, proceder ten stwarza istotne zagrożenie dla porządku konstytucyjnego i ładu ekonomicznego naszego kraju.
Jakie wyróżniamy rodzaje korupcji? W jaki sposób w Polsce przeciwdziała się korupcji? Przekonamy się w dalszej części tekstu. Zacznijmy jednak od wyjaśnienia samego pojęcia korupcji:
Korupcja – co to znaczy?
Korupcja to nic innego, jak nadużycie w celu uzyskania prywatnych korzyści. W rozumieniu art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym 
korupcją jest obiecywanie, proponowanie, wręczanie, żądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakiejkolwiek nienależnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej.
Z korupcją można się więc spotkać zarówno w biurach polityków, jak i urzędników, w sektorze państwowym, jak i prywatnym. Często związana jest ona z handlem narkotykami, prostytucją, zarabianiem nielegalnych pieniędzy, ale się do nich nie ogranicza.
Rodzaje korupcji
W ramach korupcji wyróżniamy kilka konkretnych form nadużyć. Mowa tu o takich działaniach, jak:
- Przekupstwo (łapownictwo)
- Wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub osobistych korzyści
- Płatna protekcja (pośrednictwo)
- Nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego
- Udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego
- Nepotyzm
- Kumoterstwo
- Korupcja wyborcza
Przekupstwo (łapownictwo)
Najczęściej spotykaną formą korupcji jest przekupstwo, zwane także łapownictwem. W prawie karnym spotyka się dwie jego odmiany: bierną (osoby otrzymujące łapówkę) i czynną (osoby proponujące łapówkę).
Łapownictwo bierne
Artykuł 228 Kodeksu Karnego odnosi się do łapownictwa biernego, potocznie określanego jako sprzedajność. Na mocy tego artykułu można skazać funkcjonariusza publicznego, który łapówkę przyjmuje. Przestępstwem z Art. 228 Kodeksu Karnego jest na przykład żądanie łapówki przez policjanta wydziału ruchu drogowego, ale także uzależnianie sposobu leczenia pacjenta przez lekarza od gratyfikacji.
Łapownictwo czynne
Artykuł 229 Kodeksu Karnego określa przekupstwo czynne. W tym przypadku ten, kto udziela lub obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze. W ten sposób określono przestępstwo łapownictwa czynnego, potocznie nazywane przekupstwem. Może je popełnić każdy, kto wręcza, bądź obiecuje wręczyć łapówkę w zamian za załatwienie interesującej jej sprawy w urzędzie czy instytucji.
Wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub osobistych korzyści
Korzyść majątkowa
Korzyść majątkową stanowią rzeczy, świadczenia oraz prawa majątkowe, takie jak choćby darowizna, zwolnienie z długu, zawarcie korzystnej umowy czy wygranie przetargu. Są to więc dobra, których wartość można wyrazić w pieniądzach.
Korzyść osobista
Korzyść osobista to taka korzyść, która nie ma charakteru materialnego. Może nią być awans, albo ograniczenie obowiązków zawodowych, odznaczenie państwowe lub branżowe, albo przyjęcie na praktykę, na staż, wysłanie na zagraniczne stypendium. To taka korzyść, która zaspokaja niematerialne potrzeby.
Na czym polega to przestępstwo?
Wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub osobistych korzyści polega na pośredniczeniu w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo obietnicę jej otrzymania, dzięki wpływom w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi albo wywołującymi przekonanie innej osoby lub utwierdzającej ją w przekonaniu o istnieniu takich wpływów.
Przykład
Przestępstwo tego typu może popełnić choćby instruktor przygotowujący do egzaminu na prawo jazdy, gdy zapewni, że może nam pomóc zdać egzamin, pod warunkiem, że zostanie za to dodatkowo wynagrodzony. Ktoś może nam również obiecać, iż na pewno nasze dziecko dostanie się do wymarzonej szkoły, jeśli skorzystamy z jego znajomości, albo, że nie będziemy musieli czekać na decyzję 30 dni, tylko dostaniemy ją za tydzień w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę.
Płatna protekcja (pośrednictwo)
Przestępstwo płatnej protekcji polega na udzieleniu lub obietnicy udzielenia
pośrednikowi korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi.
Płatna protekcja (pośrednictwo) polega więc na tym, że obdarowujemy osobę sprzedajną w zamian za jej pośrednictwo. Celem działania sprawcy jest więc wynagrodzenie osoby pośrednika za pośrednictwo w załatwieniu sprawy.
Nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego
Przestępstwo nadużycia uprawnień może popełnić wyłącznie funkcjonariusz publiczny, który przekracza swoje uprawnienia lub nie dopełnia swojego obowiązku i w ten sposób działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Dla zaistnienia tego przestępstwa nie jest wymagane powstanie szkody. Sprawca wypełnia znamiona tego przestępstwa poprzez działanie lub zaniechanie, które stwarza zagrożenie dla dobra prawnie chronionego. Dla przypisania sprawstwa tego przestępstwa konieczne jest ustalenie podstaw i zakresu odpowiedzialności funkcjonariusza publicznego.
Przykład
Władzy może nadużywać określona osoba lub całe grono. Dla przykładu, samorząd lokalny może zdecydować o oddaniu atrakcyjnego gruntu w nieodpłatne użytkowanie wieczyste, gdy grunt taki można było atrakcyjnie sprzedać i uzyskać środki dla budżetu miasta.
Udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego
Udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego to kolejna forma korupcji określona w Kodeksie Karnym, tym razem w art. 305. Co ważne, warunkiem koniecznym dokonania przestępstwa nie jest osiągnięcie przez sprawcę korzyści majątkowej. Czyn dokonany jest, bowiem z chwilą udaremnienia lub utrudnienia przetargu. Czyn ten może być dokonany zarówno przez działanie, jak i zaniechanie. Podmiotem tego przestępstwa może być każdy pracownik organu.
Nepotyzm
Nepotyzm to nic innego, jak nadużywanie zajmowanego stanowiska poprzez faworyzowanie, protegowanie członków własnej rodziny przy osiąganiu korzyści materialnych, pozycji społecznych czy określonych przywilejów.
Kumoterstwo
Kumoterstwo to z kolei wzajemne popieranie się ludzi związanych ze sobą pokrewieństwem, zażyłością lub przynależnością do określonej grupy, zwykle dla osiągnięcia wyższej pozycji społecznej lub zawodowej, a także w celu uzyskania korzyści materialnych, nieopierające się na ocenie przydatności i wartości tych osób, lecz wyłącznie na fakcie znajomości lub powiązań towarzyskich.
Korupcja wyborcza
Szczególnym rodzajem korupcji, określonym w art. 250a Kodeksu Karnego, jest korupcja wyborcza. Wyjątkowość tego procederu polega na tym, że to funkcjonariusz publiczny oferuje korzyści w zamian za poparcie dla siebie, a „zwykły człowiek” te korzyści otrzymuje. Mogą to być różne sytuacje. Od najbardziej prymitywnych, takich jak zdobywanie przychylności wyborców dzięki suto zastawionym stołom, aż do szczegółowych obietnic pracy, awansu, załatwienia ważnych spraw.
Metody przeciwdziałania korupcji w Polsce 
Przeciwdziałanie korupcji w Polsce nie sprowadza się wyłącznie do represji i ścigania przestępstw. Skuteczna walka z tym problemem wymaga przede wszystkim istnienia spójnego systemu sprawnych, przejrzystych i rzetelnych instytucji publicznych, które mogą się nawzajem równoważyć i przeciwdziałać nieprawidłowościom. Mechanizmy przeciwdziałania korupcji w Polsce, w myśl koncepcji Transparency International, usiłują tworzyć spójny system rzetelności życia publicznego.
Instytucje przeciwdziałające korupcji w Polsce
Na system przeciwdziałania korupcji w Polsce składa się trzynaście instytucji. Są to:
- Władza ustawodawcza
- Władza wykonawcza
- Sądownictwo
- Sektor publiczny
- Organy ścigania
- Państwowa Komisja Wyborcza
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Najwyższa Izba Kontroli
- Centralne Biuro Antykorupcyjne
- Partie polityczne
- Media
- Organizacje pozarządowe
- Przedsiębiorstwa prywatne
Metody przeciwdziałania produkcji według Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji
W latach 2018-2020 realizowany był Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji. Zakładał on przeciwdziałanie wyżej opisywanym nadużyciom w Polsce za pośrednictwem takich metod, jak:
- Wzmocnienie jawności i przejrzystości życia publicznego
- Wypracowanie zasad osłony systemu stanowienia prawa, a także najważniejszych zamówień publicznych oraz monitorowanie wykonywania praw w zakresie komercjalizacji i konsolidacji mienia przez spółki o istotnym znaczeniu dla gospodarki
- Wzmocnienie przejrzystości i obiektywności procesu udzielania zamówień publicznych
- Wzmocnienie rozwiązań ograniczających możliwość korupcji w sektorze publicznym i prywatnym
- Wdrożenie edukacji antykorupcyjnej do programów kształcenia i doskonalenia funkcjonariuszy publicznych i osób pełniących funkcje publiczne
- Kształtowanie świadomości społecznej przez edukację antykorupcyjną
- Wdrożenie rozwiązań dotyczących współdziałania oraz koordynacji organów ścigania w zakresie zwalczania korupcji
- Wzmacnianie współpracy międzynarodowej w zakresie przeciwdziałania i zwalczania korupcji
Co dalej?
Krytycznie należy ocenić fakt, że Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji realizowany był w latach 2018-2020, a nie przyjęto jeszcze nowej strategii, która wyznaczyłaby dalsze podstawowe kierunki działań antykorupcyjnych rządu. Pozostaje mieć nadzieję, że taki dokument zostanie wkrótce uchwalony.
