Dziś wchodzi w życie największa nowelizacja Kodeksu pracy od lat. To przepisy ważne dla 13 milionów pracowników. Celem nowelizacji jest między innymi zwiększenie przewidywalności zatrudnienia oraz poprawa warunków pracy. Co konkretnie się zmieni?
Wydłużenie urlopu rodzicielskiego 
Nowelizacja Kodeksu pracy jest wdrożeniem dwóch unijnych dyrektyw – rodzicielskiej oraz work-life balance. Jak mówiła Minister Rodziny i Polityki Społecznej Marlena Maląg, zmiany są odpowiedzią na zmieniające się trendy na rynku pracy.
Do jednej z najważniejszych zmian, które wchodzą właśnie w życie, należy wydłużenie okresu urlopu rodzicielskiego. Od dziś będzie on wynosił:
- 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie
- 43 tygodnie – w przypadkach porodu mnogiego
W sytuacji, gdy doszło do narodzin dziecka, które kwalifikuje się do zaświadczenia z programu „Za życiem” (nieodwracalne upośledzenie, nieuleczalna choroba), okresy te wynoszą odpowiednio 65 i 67 tygodni.
Co istotne, każdemu z rodziców dziecka będzie przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, a prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka. Ma to przyczynić się to do zrównania pozycji kobiet i mężczyzn na rynku pracy.
Uniezależnienie urlopu rodzicielskiego od urlopu macierzyńskiego
Nowością jest także uniezależnienie prawa do urlopu rodzicielskiego od wykorzystania urlopu macierzyńskiego.
W praktyce oznacza to, że ojciec dziecka będzie mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego nawet jeśli matka dziecka w dniu porodu nie była zatrudniona i nie przysługiwał jej zasiłek macierzyński.
Ponadto, od dziś pracownik może złożyć wniosek o urlop rodzicielski udzielony jednorazowo lub maksymalnie w 5 częściach. Skorzystać można z niego do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy szósty rok życia.
Łączenie urlopu rodzicielskiego z wymiarem pracy 
W przypadku łączenia korzystania urlopu z wymiarem pracy okres jego trwania zostanie wydłużony do:
- 82 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie
- 86 tygodni – w przypadkach porodu mnogiego
W sytuacji, gdy doszło do narodzin dziecka, które kwalifikuje się do zaświadczenia z programu „Za życiem” okres ten zostanie wydłużony odpowiednio do 130 i 134 tygodni.
Urlop rodzicielski w przypadku adopcji
Pracownik starający się o adopcję dziecka również ma prawo do urlopu rodzicielskiego. Wynosi on:
- 41 tygodni – w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka
- 43 tygodnie – w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka
- 38 tygodni – w przypadku przyjęcia na wychowanie starszego dziecka
W przypadku dziecka ciężko upośledzonego lub nieodwracalnie chorego okres urlopu wynosi odpowiednio 65, 67 i 62 tygodnie.
Krótszy okres na skorzystanie z urlopu ojcowskiego
Z kolei ojcowie mają prawo do urlopu ojcowskiego o długości 2 tygodni, z okazji narodzin dziecka. Jednak skrócono czas na skorzystanie z urlopu ojcowskiego z 24 do 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka.
Powrót do pracy po urlopie związanym z rodzicielstwem
Pracownik po urlopie związanym z rodzicielstwem ma prawo wrócić do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym.
Pracodawca musi również zagwarantować pracownikowi powracającemu z urlopu prawa do wszelkiej poprawy warunków pracy, do której byłby on uprawniony, gdyby z takiego urlopu nie korzystał, na przykład podwyżki.
Wyższy zasiłek macierzyński
Inna zmiana to zwiększenie wysokości zasiłku macierzyńskiego za cały okres urlopu rodzicielskiego i ustalenie go na poziomie 70% podstawy wymiaru zasiłku. Dotychczas za pierwsze sześć tygodni takiego urlopu zasiłek wynosił 100% podstawy, a za kolejne 26 tygodni – 60%. 
Inne reguły dotyczą przypadku, gdy matka z góry zdecyduje się na wykorzystanie pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego (20 tygodni) i przysługującego jej rodzicielskiego (32 tygodnie). Za cały ten czas – czyli przez rok od porodu – pobiera wówczas co miesiąc zasiłek w wysokości 81,5% podstawy wymiaru. Wcześniej odpłatność ta wynosiła 80%.
Wprowadzenie urlopu opiekuńczego
Do porządku prawnego wchodzi także urlop opiekuńczy. Stanowi on pięć dni w roku kalendarzowym bezpłatnego urlopu udzielanego na wniosek pracownika, który musi zapewnić osobistą opiekę dziecku lub innemu członkowi rodziny (starszym rodzicom czy małżonkowi) albo osobie zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, wymagającej znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych.
Taki urlop może być wykorzystany jednorazowo lub w częściach. Aby z niego skorzystać pracownik musi złożyć wniosek, nie krócej niż 1 dzień przed skorzystaniem z niego, w którym poda imię i nazwisko osoby potrzebującej opieki, przyczyny zapewnienia wsparcia oraz stopień pokrewieństwa lub adres zamieszkania.
Dodatkowe przerwy w pracy
Dzięki nowelizacji Kodeksu pracy, pracownicy otrzymali dwie dodatkowe przerwy w pracy, trwające przynajmniej 15 minut. Pierwsza – gdy czas pracy będzie dłuższy niż 9 godzin. Druga – gdy przekroczy on 16 godzin.
Bardziej elastyczna organizacja pracy dla rodziców
Pracownik, który wychowuje dziecko ma prawo do złożenia wniosku o zastosowanie elastycznej organizacji pracy do czasu ukończenia przez nie 8. roku życia.
Wniosek musi zostać złożony minimum 21 dni przed planowanym przejściem w taki tryb pracy. Trzeba w nim zawrzeć imię i nazwisko dziecka, przyczynę konieczności skorzystania z elastycznej organizacji pracy, termin jej rozpoczęcia i zakończenia, a także rodzaj elastycznej pracy.
Jako elastyczną organizację pracy rozumie się między innymi:
- Obniżenie wymiaru etatu
- Pracę zdalną
- System pracy weekendowej.
Pracownik wnioskujący o elastyczną organizację pracy będzie mógł w każdym czasie złożyć wniosek o powrót do poprzedniej organizacji pracy. Co istotne, takiego pracownika, opiekującego się dzieckiem do 8. roku życia, nie będzie można bez jego zgody skierować do pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegować poza stałe miejsce pracy.
Urlop od siły wyższej
Wprowadzony został również urlop od siły wyższej. Jest to 16 godzin lub dwa dni w ciągu roku kalendarzowego od sytuacji, która może nas spotkać nagle. Mowa tu przede wszystkim o pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem.
Ten urlop będzie płatny połowę wynagrodzenia. Udziela się go na podstawie wniosku pracownika zgłoszonego najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia.
Zmiany w umowach o pracę
Zawierając umowę o pracę w informacjach pracodawca będzie musiał wskazać adres swojej siedziby lub, jeśli jest osobą fizyczną, miejsce zamieszkania.
Przy zatrudnianiu pracownika na okres próbny należy dodatkowo określić:
- Czas trwania umowy lub dzień jej zakończenia oraz możliwość przedłużenia umowy o czas urlopu lub o czas usprawiedliwionej nieobecności pracownika
- Okres, na który strony mają zamiar zawrzeć umowę o pracę na czas określony w przypadku zamiaru zawarcia takiej umowy na okres krótszy niż 12 miesięcy, lub postanowienie o wydłużeniu umowy nie więcej niż o 1 miesiąc, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy
Zatrudniając pracownika na czas określony pracodawca musi określić czas jej trwania lub dzień jej zakończenia.
Dozwolona praca na rzecz więcej niż jednego pracodawcy
Od dziś pracodawca nie może także zakazać pracownikowi utrzymywania stosunku pracy z innym pracodawcą na podstawie umowy o pracę, chyba że obydwie strony podpiszą odpowiednie i dobrze sformułowane umowy o zakazie konkurencji.
Zmiana formy zatrudnienia
Pracownik zatrudniony przynajmniej przez sześć miesięcy będzie mógł raz w roku wystąpić z wnioskiem o zmianę warunków zatrudnienia. Może on dotyczyć choćby zmiany rodzaju umowy o pracę na umowę na czas nieokreślony lub zatrudnienia w pełnym wymiarze.
Pracodawca ma miesiąc na udzielenie odpowiedzi, a jeśli jest ona odmowna, to musi on wskazać pracownikowi przyczyny.
Nowe zasady dotyczące szkoleń
Jeśli pracownik potrzebuje szkolenia w związku ze stanowiskiem, które obejmuje, to muszą się one teraz odbywać się na koszt pracodawcy. Co więcej, szkolenia te powinny odbywać się w godzinach pracy danego pracownika.
Ponadto, szkolenie, które odbędzie się poza normalnymi godzinami pracy pracownika zostanie wliczone do jego czasu pracy.
Ochrona przed zwolnieniem
Nowelizacja Kodeksu pracy ustanowiła, że powodami do rozwiązania umowy o pracę nie mogą być:
- Jednoczesne zatrudnienie w innym zakładzie pracy na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło lub umowy zlecenie
- Dochodzenie udzielania informacji o warunkach zatrudnienia lub o ich zmianie
- Wystąpienie przez pracownika z wnioskiem o zmianę rodzaju umowy o pracę na umowę na czas nieokreślony lub bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy
- Skorzystanie z prawa zwrotu kosztów szkolenia i wliczanie czasu szkolenia do czasu pracy
Rozwiązując umowę pracodawca będzie musiał udowodnić, że kierował się innymi powodami niż te, które zostały wyżej wymienione. Jeśli dojdzie do naruszenia prawa to pracownikowi będzie przysługiwało w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.
Ochrona przed zwolnieniem a urlop macierzyński/ojcowski/rodzicielski
Ponadto, pracodawca nie może zwolnić pracownika, ani przygotowywać się do podjęcia takich działań, który jest w ciąży lub na urlopie macierzyńskim.
Zakaz ten zaczyna obowiązywać na:
- 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego i części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego
- 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego lub jego części
- 7 dni przed rozpoczęciem urlopu ojcowskiego lub jego części
Rozwiązanie umowy o pracę w ciąży czy też na urlopie rodzicielskim, ojcowskim lub macierzyńskim nastąpi jedynie w przypadku likwidacji firmy lub ogłoszenia przez nią upadłości.
Ochrona pracownika przed niekorzystnym traktowaniem
Jeśli pracownik skorzysta z dochodzenia swoich praw z tytułu naruszenia przepisów lub pomoże innemu pracownikowi w tym temacie, to zostanie objęty ochroną przed negatywnymi konsekwencjami.
Oznacza to, że pracownik nie będzie mógł zostać zwolniony za to, że postanowił dochodzić swoich praw na drodze postępowania sądowego, gdy dowiedział się, że otrzymuje niższe wynagrodzenie niż kolega. 
Tutaj pracownikowi również przysługuje prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.
Zmiany w umowach na okres próbny
Od teraz okres próbny nie będzie mógł przekraczać 3 miesięcy z jednym wyjątkiem. Jest nim przedłużenie go o czas urlopu lub innej usprawiedliwionej obecności, jak choćby tydzień zwolnienia chorobowego.
Umowa na okres próbny może być zawarta na:
- Okres 1 miesiąca – gdy umowa o pracę na czas określony ma zostać zawarta na okres krótszy niż 6 miesięcy
- Okres 2 miesięcy, gdy umowa o pracę na czas określony ma wynosić od 6 do 12 miesięcy
- Okres 3 miesięcy – w pozostałych sytuacjach
Te okresy można wydłużyć maksymalnie o jeden miesiąc, jeśli będzie to uzasadnione rodzajem pracy. Przepisy przewidują także możliwość ponownego zawarcia umowy na okres próbny, ale tylko razy, gdy pracownik miałby zostać zatrudniony, by wykonywać inny rodzaj pracy.
