Wstęp
Jakie czynności podjąć, kiedy będąc współwłaścicielem, np. nieruchomości, chcemy znieść jej współwłasność?
Artykuł ten przybliży w jaki sposób znieść współwłasność rzeczy i gdzie się udać, by tego dokonać, jakie są możliwości zniesienia tej współwłasności, np. kiedy właścicieli nieruchomości jest dwóch i nie mogą się ze sobą porozumieć w kwestiach tej nieruchomości, czy roszczenie o zniesienie współwłasności ulega przedawnieniu, a także czy dochodzenie szczególnych roszczeń w sprawie o zniesienie współwłasności jest dopuszczalne.
Informacje ogólne
Kodeks cywilny reguluje kwestie współwłasności. Zgodnie z nim własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom.
W wyniku różnych działań i zdarzeń dochodzi do sytuacji, że właścicieli określonej rzeczy może być kilku, przy czym występują 2 rodzaje współwłasności:
- w częściach ułamkowych, do powstania której dochodzi np. jeżeli spadkodawca pozostawił po sobie nieruchomość, którą następnie w ramach dziedziczenia otrzymały np. dzieci zmarłego i małżonek spadkodawcy. Wówczas osoby te są współwłaścicielami nieruchomości w odpowiednich częściach ułamkowych prawa własności tej nieruchomości, np. 1/4,
- współwłasność łączna, której przykładem może być współwłasność małżeńska (o ile małżonkowie nie mają rozdzielności majątkowej), współwłasność wspólników spółki cywilnej.
Współwłasność co do istoty jest stanem tymczasowym i nietrwałym, stąd z czasem może dojść do zniesienia tej współwłasności na skutek żądania któregokolwiek ze współwłaścicieli, a o sposobie zniesienia tej współwłasności – w razie sporu między współwłaścicielami – decyduje sąd.
Współwłaściciel nieruchomości posiada szereg uprawnień w zakresie jego nieruchomości, a jednym z nich jest możliwość wystąpienia o zniesienie współwłasności, przy czym może on określić też zakres tego zniesienia (częściowe lub całkowite) i jego sposób (np. komu przyznać nieruchomość, w jaki sposób ją podzielić).
Najczęściej spotykane jest zniesienie współwłasności prawa własności nieruchomości lub pojazdów mechanicznych (np. samochód, motocykl).
Sposoby zniesienia współwłasności rzeczy
Zniesienia współwłasności rzeczy można dokonać na 2 sposoby, tj.:
- w drodze umowy przed notariuszem,
- na drodze sądowej,
a skutek zniesienia współwłasności w obu przypadkach będzie taki sam i będzie on stanowił podstawę do dokonania odpowiednich wpisów wskazujących do kogo należy dana rzecz.
Przykładem wpisów o nowym właścicielu może być:
- w przypadku nieruchomości – wpis w istniejącej już księdze wieczystej tej nieruchomości (o ile nieruchomość posiada założoną księgę wieczystą) lub w wyniku założenia księgi wieczystej (o ile nieruchomość nie posiada założonej księgi wieczystej),
- w przypadku pojazdów mechanicznych (np. samochód, motocykl) – wpis do dowodu rejestracyjnego danego pojazdu mechanicznego.
Zniesienie współwłasności przed notariuszem
Zniesienia współwłasności rzeczy można dokonać w drodze umowy.
Kiedy znoszona jest współwłasność nieruchomości, to umowa taka musi zostać podpisana przed notariuszem, zaś istotne jest przy tym, że:
- podpisanie takiej umowy jest możliwe jedynie w sytuacji, kiedy wszyscy współwłaściciele chcą zgodnego podziału nieruchomości,
- wszyscy współwłaściciele muszą stawić się na określony termin u notariusza celem podpisania takiej umowy, co może rodzić znaczne trudności, np. kiedy współwłaściciele mieszkają w znacznie oddalonych od siebie miejscach (np. w różnych krajach, stąd koszt dojazdu na taki akt notarialny może być bardzo kosztowny).
Czynność przed notariuszem jest znacznie szybsza niż postępowanie sądowe, gdyż umowa jest zawierana podczas umówionego spotkania i zazwyczaj – poza skompletowaniem dokumentów do tej czynności i ich przekazaniem notariuszowi – wiąże się tylko z jednym spotkaniem u notariusza.
Jednakże czynność ta – przy uwzględnieniu zgodnego stanowiska co do podziału rzeczy – jest znacznie droższa, niż koszt postępowania sądowego.
Zniesienie współwłasności rzeczy na drodze sądowej
Zniesienia współwłasności rzeczy można dokonać także przed sądem w toku postępowania sądowego.
Celem zainicjowania takiego postępowania należy wnieść do sądu wniosek o zniesienie współwłasności, który podlega stałej opłacie sądowej w kwocie 1.000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt zniesienia współwłasności to opłata od takiego wniosku wynosi 300 zł.
Opłatę można uiścić:
- w kasie sądu,
- poprzez naklejenie znaku sądowego na stronie 1 lub ostatniej wniosku o zniesienie współwłasności, który można nabyć w sądzie,
- przelewem na odpowiedni rachunek bankowy sądu (wówczas do wniosku należy załączyć potwierdzenie wykonania takiego przelewu).
We wniosku o zniesienie współwłasności należy wskazać te rzeczy, których domagamy się zniesienia współwłasności, kto jest ich współwłaścicielem i w jaki sposób chcielibyśmy, aby doszło do podziału (np. poprzez fizyczny podział rzeczy), a także zwięźle opisać stan faktyczny na poparcie naszego stanowiska.
Istotne jest, że w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga też:
- spory o prawo żądania zniesienia współwłasności (np. kiedy wobec wyłączenia możliwości zniesienia współwłasności w drodze zgodnej umowy pomiędzy współwłaścicielami rzeczy wspólnej, osoba, której uprawnienia w tym zakresie zostały wyłączone, wystąpiła z wnioskiem o zniesienie współwłasności – o czym poniżej),
- spory o prawo własności (np. roszczenia związane z korzystaniem z rzeczy wspólnej, pobieraniem z niej pożytków oraz przychodów, a także dokonanych nakładów na rzecz wspólną).
Do sądowego zniesienia współwłasności rzeczy nie jest konieczna zgoda wszystkich współwłaścicieli, dlatego co do sposobu zniesienia decyduje sąd rozpoznając wnioski wszystkich współwłaścicieli w tym zakresie.
Na terminy rozpraw w sądzie zazwyczaj nie jest obowiązkowe stawiennictwo uczestniczących w nim osób, co może zniwelować koszty związane z obecnością, np. osoby zamieszkującej w USA.
Nadto, do sądowego zniesienia współwłasności może dojść również w sytuacji, kiedy jest zgodny podział między wszystkimi współwłaścicielami tej rzeczy. Wówczas czas trwania takiego postępowania jest niedługi, gdyż sprawa może zakończyć się nawet na pierwszym terminie rozprawy, a koszt takiego postępowania jest niższy niż w razie spornego zniesienia współwłasności.
Sposoby zniesienia współwłasności rzeczy
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego są możliwe trzy sposoby zniesienia współwłasności, tj. poprzez:
- fizyczny podział rzeczy pomiędzy współwłaścicieli z ewentualnym wyrównaniem różnicy wartości, które powstały wskutek podziału przez dopłaty,
- przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych współwłaścicieli,
- sprzedaż rzeczy stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Istnieje możliwość kumulatywnego podziału rzeczy, np. fizyczny podział części rzeczy pomiędzy współwłaścicieli i sprzedaż pozostałej części.
Szczegółowy opis dotyczący możliwości zniesienia współwłasności został przedstawiony w artykule o sposobach zniesienia współwłasności na przykładzie nieruchomości.
Przedawnienie roszczenia o zniesienie współwłasności
Roszczenie przysługujące współwłaścicielowi o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu, czyli możemy domagać się zniesienia współwłasności w każdym czasie.
Powyższe potwierdza pogląd Sądu Najwyższego: „Roszczenie o podział majątku wspólnego – w świetle art. 220, 1035 k.c. w związku z art. 46 k.r.o. – nie ulega przedawnieniu.” (postanowienie SN z 26.04.2013 r., II CSK 546/12, LEX nr 1344413).
Jedynym wyjątkiem od powyższego jest okoliczność wyłączenia możliwości zniesienia współwłasności, np. wobec zgodnej umowy zawartej miedzy współwłaścicielami rzeczy, które może być oznaczone na okres nie dłuższy niż 5 lat.
Jakkolwiek w ostatnim roku przed upływem tego zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest przedłużenie tego terminu na dalsze 5 lat. Przedłużenie takie może zostać ponownie przedłużone. W czasie obowiązywania tego okresu z umowy próba zniesienia współwłasności nie będzie skuteczna.
Odpowiednie stosowanie przepisów o zniesienie współwłasności do innych postępowań
Przepisy dotyczące zniesienia współwłasności zawarte w art. 617-625 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego mają też zastosowanie odpowiednio do:
- zniesienia przysługującego kilku osobom prawa wieczystego użytkowania,
- postępowania o dział spadku – co wynika z art. 688 k.p.c.,
- na zasadzie podwójnego odesłania – do podziału majątku dorobkowego (wspólnego) małżonków – co wynika z art. 567 § 3 w związku z art. 688 k.p.c.,
- sądowego podziału majątku wspólnego po ustaniu spółki cywilnej (postanowienie SN z 14.06.2012 r., I CSK 459/11, LEX nr 1212798, zgodnie z którym „Regulacja stosunków prawnych pomiędzy wspólnikami spółki prawa cywilnego od chwili jej rozwiązania nie jest zupełna. Zgodnie z art. 875 § 1 k.c., od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, jednakże z uwzględnieniem odmienności przewidzianych w dalszych przepisach tego artykułu, które dotyczą zasad podziału majątku. W zakresie odrębnie nieunormowanym do podziału majątku spółki zastosowanie znajdują przepisy art. 210 i nast. k.c. oraz art. 617 i nast. k.p.c. Przedmiotem rozliczeń pomiędzy byłymi wspólnikami jest majątek wspólników, a także zyski spółki – zarówno wypracowane przez jej majątek do momentu jej rozwiązania, jak i te, które przynosi ten majątek po ustaniu spółki.”).
Podsumowanie
Powyższy opis stanowi wstęp do tematu zniesienia współwłasności, zaś szczegółowy opis sposobów zniesienia współwłasności jest przedstawiony w artykule Sposoby zniesienia współwłasności rzeczy na przykładzie nieruchomości.
