Zazwyczaj staramy się wierzyć w to, że ludzie są z gruntu dobrzy, a każda wyciągnięta w naszą stronę dłoń jest pomocna. Niestety, najczęściej w takiej sytuacji nasza ufność zostanie prędzej czy później wykorzystana. Toksyczni ludzie, osobowości narcystyczne czy nawet socjo- i psychopaci występują nie tylko w literaturze czy filmie. Nierzadko zdarza się tak, że są oni naszymi współpracownikami. Przeważnie łączy ich jedno – jak nikt potrafią manipulować.
Niestety, osobom mniej doświadczonym w sztuce wywierania wpływu, wyżej wspomnieni mistrzowie manipulacji potrafią w ogromnym stopniu zaszkodzić i odebrać satysfakcję z wykonywania swojego zawodu. W efekcie, mogą doprowadzić nie tylko do zostawania po godzinach i wykonywania cudzych obowiązków, ale także straty należnej premii czy nawet stanowiska. Niestety, naiwnością jest myślenie, że zawsze można odpowiednio wcześnie rozpoznać próbę manipulowania, aby zapobiec jej nieprzyjemnym skutkom. W pełni realne jest jednak unikanie sytuacji sprzyjających graniu nie fair oraz nauczenie się stawiania granic manipulatorom.
Jak skutecznie bronić się przed manipulacjami w pracy? Jakie w tym miejscu techniki manipulacyjne są stosowane najczęściej? Dowiemy się w dalszej części tekstu. Zacznijmy jednak od wyjaśnienia jacy pracownicy z reguły pozwalają sobą manipulować:
Kto jest podatny na manipulacje? 
Najłatwiej kierować ludźmi, którzy mają niskie poczucie własnej wartości, a także nie są zbyt wytrzymali psychicznie i łatwo się poddają. Są łatwowierni, nie analizują faktów i przyjmują do wiadomości niemal wszystko, co usłyszą. Najmniej podatni są z kolei osoby pewne siebie, które autentycznie wierzą we własne możliwości. Nawet jeśli manipulator już raz skutecznie się nimi wysłużył, kolejnym razem na pewno nie pozwolą sobie wejść na głowę. Osoby, które opierają się takiemu wpływowi, potrafią wyzbyć się poczucia winy i odeprzeć kolejny atak, oczywiście mając w pamięci przebyte doświadczenia.
Jak zatem można radzić sobie z manipulacją w pracy? W pierwszej kolejności:
Poznaj taktyki manipulacyjne
Sposób wpływania na ludzi to wbrew pozorom nie żadna wiedza tajemna, polegająca na stosowaniu bardzo zaawansowanych i wyrafinowanych technik. Im więcej będziesz wiedzieć o psychologicznych mechanizmach manipulacji, tym łatwiej będzie Ci dostrzec manipulację, nazwać ją i obronić się. Najczęściej stosowane taktyki manipulacyjne w miejscu pracy zostaną więc przybliżone poniżej:
Ingracjacja
Przyjacielskie relacje ze współpracownikami tworzą miłą, wręcz familijną, atmosferę. Jest jednak gorzej, gdy znajdzie się wyrachowana osoba, która bazując na nieformalnych kontaktach, prosi o drobne (początkowo) przysługi, głównie wieczorem, kiedy zmęczenie osłabia Twoją naturalną czujność i zmniejsza asertywność. Pretekstem stać się może mniej lub bardziej wyimaginowane nieszczęście, udawana bezradność, ale niewykluczone jest także uciekanie się do pochlebstw, stąd zdarzają się zapewnienia typu: „tylko Ty będziesz w stanie mi pomóc”.
Wykorzystując to, że będąc w bliskiej relacji trudniej jest odmówić, manipulant może nie tylko nadużywać dobrej woli, stopniowo przerzucając obowiązki na innych, ale także przypisywać sobie cudzą kreatywność, ukrywając, że efekt jest dziełem współpracy.
Żonglowanie strachem i niedopowiedzeniami
W większości miejsc pracy znajduje się ktoś pozujący na “szarą eminencję”. Taką osobę cechują wypowiedzi sugerujące, że wie więcej, lepiej odczytuje sygnały płynące od przełożonych czy rynku. Lubuje się ona we wprowadzaniu atmosfery niepewności, więc charakteryzują ją wypowiedzi typu: „lepiej, żeby nikt z nas nie był teraz zmuszony do szukania pracy”. Cel? Podporządkowanie sobie innych, zasianie w nich lęku, zestresowanie, rozproszenie uwagi.
Subtelne zniechęcanie do pracy
„Dostałeś najgorsze miejsce w firmie, gdybym ja tu siedział, chyba bym oszalał”. „Ten projekt już niejednego wykończył. Biedna jesteś”. Negatywne komunikaty tego typu prezentowane w formie fałszywej troski zazwyczaj są stosowane zamiennie z propozycjami pomocy. Celem takich działań jest wzbudzenie, a następnie spotęgowanie uczucia niepewności, złego traktowania w pracy oraz bezsilności. Taki pracownik prędzej czy później straci wydajność, przestanie być kreatywny, a może nawet zacznie sam myśleć o odejściu.
Gaslighting
Gaslighting to bardzo często stosowana technika manipulacyjna – zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym – polegająca na dewaluacji odczuć i pamięci ofiary. W praktyce, manipulator często posługuje się takimi wyrażeniami, jak “To wszystko Ci się tylko wydaje”, “Masz złą pamięć, to było inaczej”, “Wszystko sobie wyobraziłeś”. Celem tej podstępnej techniki jest zaburzenie postrzegania rzeczywistości u ofiary. Manipulator będzie przekonywał swoją ofiarę, że wszystko co odczuwa i odbiera, jest niewłaściwe, oderwane od rzeczywistości. W reakcji na technikę gaslightingu ofiara zaczyna wątpić w swoje postrzeganie rzeczywistości.
Projekcja 
Projekcja polega na tym, że manipulator, zamiast uznać własną odpowiedzialność za pewne niedociągnięcia i błędy, za wszelką cenę będzie chciał odsunąć od siebie ciężar odpowiedzialności, a co gorsza – przypisać go innym. Ten mechanizm jest często stosowany przez osoby o osobowości narcystycznej, które nie potrafią przyznać się do błędu, nawet przed sobą. Nie mają również interesu w tym, aby się zmienić (taki stan bycia im w pełni odpowiada), więc wszelkie próby racjonalnej dyskusji prawdopodobnie zakończą się niepowodzeniem i wywołanym w nas poczuciem winy lub bezsilności.
Osoby wykorzystujące technikę projekcji często stosują oskarżanie. Dla przykładu, uchylający się od pracy pracownik będzie zarzucał przełożonemu, że w niewłaściwy sposób nim zarządza. Oskarżenia tego typu mają często charakter nadużycia, a niepewna ofiara niestety często bierze wtedy ciężar odpowiedzialności na siebie.
Destrukcyjna krytyka
Destrukcyjna krytyka zawiera atak personalny i ustalanie niemożliwych standardów. Często destrukcyjni krytycy nie zamierzają pomóc, tylko uderzyć w ofiarę. Popularną strategią stosowaną przez manipulatorów jest czepianie się i stopniowe podnoszenie wymagań. Przy każdej okazji manipulator pokazuje, że nie jest zadowolony z efektów Twojej pracy – nawet w sytuacji, gdy inni ją odpowiednio docenili. Wówczas manipulator wprowadza kolejne oczekiwanie, które ma dodatkowo go usatysfakcjonować, a Ty – nierzadko w poczuciu winy lub w ambicji – chcesz udowodnić, że potrafisz.
Zrealizowałeś cel sprzedażowy? Nic z tego, to za mało, teraz czas na wyższy cel. Jesteś zadowolony z przebiegu rozmowy z klientami? Ależ skąd, można było zrobić to jeszcze lepiej. Ciągłe podnoszenie wymagań sprawia, że manipulatorzy mogą osłabiać Twoje poczucie wartości i kontrolować Cię poprzez wzbudzanie poczucia winy lub ambicji.
Złośliwe, sarkastyczne żarty
Jednym z przejawów tego, że osoby z pracy próbują Tobą manipulować są sarkastyczne żarty celowane w Twoje słabości. Nieważne czy dotyczą Twojego pochodzenia, wyglądu czy upodobań – ich intencją jest wywołanie u Ciebie pogorszenia samopoczucia, braku poczucia bezpieczeństwa czy komfortu i zdobycie psychologicznej przewagi, co może dodatkowo zwiększyć Twoją podatność na manipulacje.
Podstęp tego triku polega na tym, że forma niewinnego żartu utrudnia obronę przed tego rodzaju uwagami. Jeśli zaprotestujesz, zostaniesz posądzony o brak poczucia humoru.
Jak zatem bronić się przed powyższymi technikami, gdy już zrozumiemy w jaki sposób one działają?
Poznaj swoje prawa i korzystaj z nich
Próby manipulowania ludźmi w pracy mogą zostać łatwo wybronione dzięki znajomości swoich praw. W momencie, gdy masz świadomość tego, co Ci przysługuje, łatwiej powiesz “nie” na sugestię, od której zgody oczekuje manipulator. Odmawiaj bez poczucia winy – przecież dbasz o własne dobro. Możesz mieć własny osąd i nie zgadzać się z grzeczności na to, co mówią inni.
Zachowaj dystans emocjonalny
Spokój i trzymanie emocji na wodzy pozwala na chłodniejszy osąd zaistniałej sytuacji. Zachowaj ostrożność i ograniczone zaufanie w przypadku, gdy ktoś wobec jednych jest nadzwyczaj miły, a zupełnie inaczej podchodzi do pozostałych osób. Na pierwszy rzut oka można sądzić, że dana osoba ustawia relacje według klucza swoich potrzeb. Oceniaj taką postawę z boku, nie pozwalając wciągać się w gierki manipulatorowi.
Nie milcz i zadawaj własne pytania
Jeśli czujesz, że rozmowa wchodzi na niespodziewany tor i rozmówca stosuje manipulację, stanowczo powiedz “stop”. Przerwij toczącą się rozmowę, wyjaw własne odczucia, doprecyzuj, o co tak naprawdę chodzi. Ukróć bezowocną rozmowę, jeśli nie masz w niej nic do powiedzenia lub masz wątpliwości, czy ktoś Cię prosi, czy wprost wymaga danej “przysługi”. Żądaj konkretnych argumentów, a nie mydlenia oczu.
Każ doprecyzować niejasne oczekiwania
Manipulant posługuje się niedomówieniami i sięga po to, czego chce, nie formułując wyraźnych próśb. W takim przypadku udawaj, że nie rozumiesz jego intencji, zwłaszcza gdy wiesz już, na co liczy. Poczekaj, aż wyraźnie sformułuje swoje oczekiwanie. Być może zdenerwuje się, widząc, że nie wpadasz w jego sidła i będzie próbował wpędzać Cię w poczucie winy. W takiej sytuacji nie poddawaj się i nie ulegaj impulsywnym emocjom – będzie wtedy musiał odpuścić.
Daj sobie czas na przemyślenie
Osoba, która próbuje Tobą manipulować, praktycznie zawsze będzie oczekiwała natychmiastowej, jednoznacznej deklaracji podczas rozmowy. Nie pozwalaj przyciskać się do muru, poproś o czas do namysłu i chłodno przemyśl rzuconą propozycję. Zadaj sobie pytanie, czy to jest fair i czy coś z tego działania uzyskasz. Czas do namysłu pozwoli spojrzeć na sprawę z dystansu, co w życiu – zarówno zawodowym jak i prywatnym – bywa absolutnie bezcenne.
Nie unikaj konfrontacji
Osoby stosujące techniki manipulacyjne, wybierają na swoje ofiary osoby, które uważają za znacznie słabsze psychiczne od siebie. W przeszłości – co wykazały liczne badania – często sami byli wykorzystywani i manipulując innymi, rekompensują sobie swoją krzywdę. W związku z tym, dopóki ich ofiara jest pasywna, będą to wykorzystywać i pastwić się nad nią. Kiedy ofiara wybiera konfrontację, nie uda im się wygrać – nie mają racjonalnych argumentów, więc odpuszczą i zaczną szukać kolejnej ofiary.
Jasno stawiaj granice
Określ od razu manipulatorowi konsekwencje przekroczenia przez niego granic. Ostrzeż go, że w przypadku gdy on nie odpuści, wyciągniesz wobec jego działań konkretne skutki. W takim przypadku osoba niedająca spokoju swoimi działaniami, powinna ostatecznie odpuścić. A jeśli nie – należy być konsekwentnym i działać zgodnie z zapowiedzią. Gdy się wycofasz, przegrasz.
O jakich konsekwencjach najlepiej ostrzegać manipulatora? O poinformowaniu przełożonych o jego zachowaniu. Gdy nie odpuści, przedstaw obiektywne fakty i sytuacje swojemu szefowi lub dyrektorowi. Zwróć uwagę, w jaki sposób zachowanie manipulatora utrudniło Ci ukończenie projektu lub zaszkodziło relacji z klientem.
