Finansowana z budżetu Unii Europejskiej Wspólna Polityka Rolna, przeznaczyła na rolnictwo na lata 2021-2027 kwotę w wysokości 386,6 miliarda euro. Sumę tę podzielono na dwie części. Pierwsza – w wysokości 291,1 miliarda euro, przeznaczona jest na płatności bezpośrednie dla rolników. Pozostałe 95,5 miliarda EUR Komisja Europejska przeznaczyła na Europejski Fundusz Rolny na Rozwój Obszarów Wiejskich. Ta pula pieniędzy wesprze finansowanie obszarów wiejskich, działania na rzecz klimatu, a także zarządzania zasobami naturalnymi.
Dla polskich rolników na lata 2021–2027 przewidziano 21,2 miliarda euro – nieznacznie mniej niż w latach 2014-2020. Jak działają dopłaty bezpośrednie dla rolników? Komu przysługuje takie finansowe wsparcie i jakie warunki trzeba spełnić by je otrzymać? Przekonamy się poniżej:
Czym są dopłaty bezpośrednie dla rolników?
Pierwsze reformy Wspólnej Polityki Rolnej i wprowadzenie dopłat bezpośrednich
Dopłaty bezpośrednie zostały wprowadzone w 1992 roku w ramach reformy Wspólnej Polityki Rolnej MacSharry’ego, a w wyniku kolejnych reform programy WPR stały się głównym instrumentem wsparcia rolnictwa. Celem płatności bezpośrednich było rekompensowanie rolnikom spadku ich dochodów spowodowanego znaczną obniżką cen gwarantowanych i stąd ich początkowa nazwa – “płatności kompensacyjne”. Kolejna reforma WPR – Agenda 2000, dokonała dalszej redukcji cen gwarantowanych w zamian za zwiększenie dopłat bezpośrednich. Reformy z lat 1992 i 2000 odniosły duży sukces, przyczyniając się do poprawy równowagi rynkowej oraz stabilizacji dochodów rolniczych.
Kolejne istotne reformy WPR
Postanowienia reformy Wspólnej Polityki Rolnej z 2003 roku z Luksemburga wyszły daleko poza dotychczasowe rozwiązania. Wprowadzono system płatności oddzielony od wielkości produkcji (decoupled), który zastąpił większość dotychczasowych płatności bezpośrednich. Reforma ta wprowadziła również zasadę wzajemnej zgodności (cross-compliance), uzależniając wypłacanie rolnikom płatności w pełnej wysokości od utrzymywania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska oraz przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności z zakresu środowiska, identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A), zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i roślin (obszar B) oraz dobrostanu zwierząt (obszar C).
Zatem od 2003 roku płatności bezpośrednie w Unii Europejskiej zasadniczo są oddzielone od produkcji rolnej, ponieważ ich nadrzędnym celem jest wsparcie dochodów rolniczych, a nie powodowanie zachęt do zwiększania produkcji. Dzięki temu rolnicy dostosowują swoją produkcję do faktycznego zapotrzebowania rynku i swoich przewag konkurencyjnych, a nie kierują się wysokością płatności bezpośrednich. Co do zasady wypłata wsparcia nie jest bowiem powiązana z obowiązkiem prowadzenia określonej produkcji rolnej.
W kolejnych latach włączano kolejne sektory do systemu płatności jednolitej. W 2008 roku dokonano przeglądu funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej (Health Check) i postanowiono o kontynuowaniu podejścia zapoczątkowanego reformą z 2003 w zakresie oddzielania płatności od bieżącej produkcji w celu promowania bardziej zorientowanego na rynek i zrównoważonego rolnictwa.
Dopłaty bezpośrednie w ostatnich latach
W celu sprostania nowym wyzwaniom podjęto decyzję o wprowadzeniu zmian w WPR. Potencjalne wyzwania, cele oraz kierunki działania dla Wspólnej Polityki Rolnej określono w komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, zatytułowanym: WPR do 2020 roku : sprostać wyzwaniom przyszłości związanym z żywnością, zasobami naturalnymi oraz aspektami terytorialnymi”.
W październiku 2011 Komisja Europejska przedstawiła propozycje zmian w systemach wsparcia bezpośredniego. Początkowo zakładano, że nowe rozwiązania wejdą w życie już w 2014 roku, jednakże z uwagi na przedłużające się prace, wdrożenie reformy zostało odłożone do 2015. Rezultatem tej reformy jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego ustanawiające przepisy dotyczące dopłat bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.
Dopłaty bezpośrednie dziś 
W wyniku kolejnych reform Wspólnej Polityki Rolnej dopłaty bezpośrednie stały się ważnym instrumentem tej polityki odpowiedzialnym za:
- Wsparcie i stabilizację dochodów rolniczych
- Utrzymanie użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska
- Rekompensowanie kosztów związanych z wypełnianiem wymogów wspólnotowych (w odniesieniu do jakości i sposobów produkcji) związanych z realizacją pozaprodukcyjnych dóbr publicznych
- Zapewnienie równych warunków konkurencji w ramach jednolitego rynku rolno-żywnościowego
- Pomoc w realizacji nowych wyzwań związanych z ochroną zasobów naturalnych, zmianami klimatycznymi, gospodarką wodną, różnorodnością biologiczną oraz energią odnawialną.
Systemy dopłat bezpośrednich
Generalnie w Unii Europejskiej funkcjonują dwa systemy płatności:
- System płatności podstawowej BPS (z angielskiego Basic Payment Scheme)
- System jednolitej płatności obszarowej SAPS (z angielskiego Single Area Payment Scheme).
System BPS
System płatności podstawowej (BPS) stosowany jest w państwach UE-15 oraz przez Chorwację, Maltę i Słowenię. Podobne, jak w obowiązującym w całej UE do 2014 roku systemie płatności jednolitej, w nowym systemie płatności są przyznawane rolnikowi na podstawie posiadanych przez niego uprawnień, które muszą być aktywowane poprzez przypisanie ich do ziemi.
System SAPS
System jednolitej płatności obszarowej (SAPS) to uproszczony system dopłat bezpośrednich stosowany przez wszystkie państwa, które przystąpiły do Unii Europejskiej w 2004 roku lub później, z wyjątkiem Chorwacji, Malty i Słowenii. Stawkę jednolitej płatności obszarowej oblicza się poprzez podzielenie rocznej krajowej koperty finansowej, określonej dla każdego państwa przez powierzchnię kwalifikujących się gruntów. W systemie SAPS możliwe jest stosowanie tych samych rodzajów płatności, które stosowane są w systemie płatności podstawowej. Ponadto, państwa stosujące SAPS mogą przyznawać wsparcie krajowe uzupełniające płatności bezpośrednie.
Elementy obowiązkowe systemu dopłat bezpośrednich dla całej UE
System dopłat bezpośrednich dla rolników składa się z elementów obowiązkowych, które państwo członkowskie musi wdrożyć oraz elementów dobrowolnych, których stosowanie uzależnione jest od decyzji danego państwa. Do elementów obowiązkowych w całej Unii Europejskiej należą:
- Płatność podstawowa
- Płatność za zazielenienie
- Płatność dla młodych rolników.
W Polsce systemem dopłat bezpośrednich zarządza Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Rodzaje dopłat bezpośrednich w 2021
W tym roku realizowane są dopłaty bezpośrednie poniższego typu:
- Jednolita płatność obszarowa (płatność podstawowa)
- Płatność za zazielenienie
- Płatność dla młodych rolników
- Płatność dodatkowa
- Płatności związane z produkcją (w następujących sektorach produkcji zwierzęcej: bydło, krowy, owce, kozy; oraz w następujących sektorach produkcji roślinnej: rośliny strączkowe przeznaczone na ziarno, rośliny pastewne, buraki cukrowe, ziemniaki skrobiowe, pomidory, truskawki, chmiel, len i konopie włókniste)
- Przejściowe wsparcie krajowe (płatność do tytoniu niezwiązana z produkcją).
Stawki dopłat bezpośrednich
Stawki poszczególnych płatności oblicza się poprzez podzielenie określonej dla danej płatności rocznej puli środków finansowych przez kwalifikującą się w danym roku do danego rodzaju płatności liczbę hektarów albo zwierząt.
Komu przysługują dopłaty bezpośrednie? 
Podstawowy warunek
Warunkiem przyznania pomocy w ramach systemów wsparcia bezpośredniego jest posiadanie przynajmniej 1 hektara gruntów kwalifikujących się do płatności, przy czym minimalna powierzchnia pojedynczej działki rolnej, która może być objęta płatnościami obszarowymi, to 0,1 hektara. W przypadku rolników otrzymujących wsparcie związane z produkcją do zwierząt, nie jest konieczne spełnienie wymogu powierzchniowego (a minimalna wielkość gospodarstwa to nadal 1 hektar), ale wówczas kwota płatności musi wynosić minimum 200 euro.
Posiadacz, nie właściciel
Co ważne, nie trzeba być właścicielem działki, aby ubiegać się o przysługujące jej płatności. Dopłaty bezpośrednie nie są przewidziane dla właściciela nieruchomości, lecz jej posiadacza (użytkownika, dzierżawcy). W praktyce oznacza to tyle, że dopłaty przysługują osobie, która rzeczywiście uprawia grunty rolne, czyli podejmuje decyzje, ponosi koszty i czerpie zyski z prowadzonej uprawy oraz utrzymuje grunty zgodnie z normami i wymogami. Taki stan można odnieść nie tylko do rolnika wykonującego prace osobiście, lecz również do osób, które nie są bezpośrednio zaangażowane w pracę – czyli nie wykonują jej osobiście, ale podejmują działania organizacyjne, czy kierownicze.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nie ma obowiązku weryfikowania tytułu prawnego do działek rolnych deklarowanych we wniosku o przyznanie płatności, za wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W przypadku działki rolnej będącej własnością Skarbu Państwa, państwowej osoby prawnej, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządowej osoby prawnej dopłata bezpośrednia przysługuje rolnikowi, który (na dzień 31 maja danego roku) ma do tej działki tytuł prawny.
Przekazanie gospodarstwa
W przypadku przekazania gospodarstwa, czyli kupna, sprzedaży, dzierżawy, zamiany czy darowizny, najpóźniej do dnia 31 maja danego roku, w którym został złożony wniosek o przyznanie płatności przez przekazującego gospodarstwo, płatności otrzymuje przejmujący gospodarstwo, pod warunkiem, że do dnia 30 czerwca tego roku złoży odpowiedni wniosek. Jeżeli przekazanie gospodarstwa nastąpiło po 31 maja roku, w którym został złożony wniosek o przyznanie płatności przez przekazującego gospodarstwo, wówczas płatności przysługują przekazującemu, jeżeli zostaną spełnione warunki ich przyznania.
Śmierć rolnika
W przypadku śmierci rolnika, która nastąpiła od dnia złożenia wniosku o przyznanie płatności do dnia doręczenia decyzji w sprawie ich przyznania, płatności te przysługują spadkobiercy, jeżeli:
- Grunty, które były objęte wnioskiem o przyznanie płatności obszarowych, były w posiadaniu rolnika lub jego spadkobiercy w dniu 31 maja roku, w którym został złożony ten wniosek
- Zwierzęta, które były objęte wnioskiem o przyznanie płatności do zwierząt, były w posiadaniu rolnika lub jego spadkobiercy przez okres, w jakim posiadanie zwierząt jest warunkiem przyznania tych płatności
- Spełnia on warunki przyznania danej płatności.
W przypadku śmierci rolnika, która nastąpiła po doręczeniu skierowanej do niego decyzji w sprawie przyznania płatności, prawa, które przysługiwałyby spadkodawcy jako stronie postępowania, przysługują jego spadkobiercy.
Kiedy dopłaty bezpośrednie nie przysługują?
Zgodnie z przepisami unijnymi, wnioskodawcom nie przyznaje się jakichkolwiek korzyści wynikających z sektorowego prawodawstwa rolnego, w tym dopłat bezpośrednich, jeżeli warunki wymagane do uzyskania takich korzyści zostały sztucznie stworzone, w sprzeczności z celami tego prawodawstwa (dla przykładu, gdy nastąpił podział gospodarstwa w celu ominięcia limitów wsparcia).
Wniosek o przyznanie dopłaty bezpośredniej
Wniosek o przyznanie dopłaty bezpośredniej wraz z wymaganymi załącznikami (dokumentami) w 2021, składało się w terminie od dnia 15 marca do dnia 17 czerwca 2021 roku. Wniosek o przyznanie płatności mógł jednak być także złożony w terminie 25 dni kalendarzowych po terminie składania wniosków, czyli do dnia 12 lipca 2021 roku Za każdy dzień roboczy opóźnienia stosowane było zmniejszenie płatności w wysokości 1% należnej kwoty płatności.
Zmiany do wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich (z wyłączeniem płatności związanych do zwierząt) i płatności niezwiązanej do tytoniu można było składać do dnia 17 czerwca 2021. Zmiany do wniosku można było złożyć także po terminie składania zmian do wniosku do dnia 12 lipca 2021 roku. Tutaj także każdy dzień roboczy opóźnienia skutkował zmniejszeniem płatności do powierzchni objętej tą zmianą o 1%.
Gdzie składać wniosek?
Wnioski składało się w formie elektronicznej, za pośrednictwem aplikacji eWniosekPlus. Aplikacja ta udostępniona jest na stronie internetowej Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR).
Informacje dotyczące wniosków o dopłaty bezpośrednie dla rolników na 2022 rok nie zostały jeszcze opublikowane.
