Nie jest żadną tajemnicą, że Polacy już od lat kupują całe mnóstwo leków i suplementów diety. W zeszłym roku, podczas pandemii COVID-19, wzrost sprzedaży tych produktów co prawda nieco wyhamował, ale z drugiej strony postawiliśmy mocniej na specyfiki mające zwiększać naszą odporność. Wydaje się, że na tak dużą sprzedaż leków i suplementów diety w naszym kraju wpływa zarówno popularyzacja zdrowego stylu życia, jak i gigantyczne wydatki na reklamy ponoszone przez koncerny farmaceutyczne.
Ile więc w rzeczywistości wydajemy miesięcznie na leki i suplementy diety? Kwota może szokować, o czym przekonamy się poniżej:
Miesięczne wydatki Polaków na leki i suplementy diety
Ile wydajemy na zdrowie i leki?
Według informacji Głównego Urzędu Statystycznego, wydatki na zdrowie stanowią około 5% całkowitych wydatków gospodarstw domowych i utrzymują się na podobnym poziomie już od lat. Największa część wydatków na zdrowie jest przeznaczana na zakup leków, zarówno tych dostępnych na receptę, jak i OTC.
Okazuje się więc, że średnie miesięczne wydatki jednego polskiego gospodarstwa domowego na leki, suplementy diety i preparaty lecznicze z zakresu medycyny niekonwencjonalnej w 2020 roku wyniosły około 273 złote. Przyjmując, że liczba gospodarstw domowych w Polsce oscyluje w okolicy 14,5 miliona, można stwierdzić, że Polacy w ciągu jednego miesiąca przeznaczają na leki i suplementy diety około 3,96 miliarda PLN. Kwota ta jest niewiele mniejsza od sumy wydatków na prywatne świadczenia medyczne czy okołomedyczne (wizyty u lekarzy, fizjoterapeutów, masażystów, ale także usługi medycyny niekonwencjonalnej), która w 2020 roku wynosiła średnio 4,11 miliarda złotych miesięcznie.
Ile wydajemy na konkretne rodzaje leków, suplementy i inne preparaty?
Największą grupę wśród wydatków na leki stanowią kwoty przeznaczane na leki dostępne na receptę, na które miesięcznie wydaje się około 87 złotych (nie uwzględniono tutaj świadczeń finansowanych przez NFZ). Na leki bez recepty (leki OTC) miesięcznie wydaje się natomiast około 83 złote, w tym najwięcej na leki przeciwbólowe. Z kolei na suplementy diety statystyczny Polak wydaje średnio 48 złotych miesięcznie. Na preparaty z zakresu medycyny niekonwencjonalnej (preparaty czosnkowe, propolis, aromaterapia, miód) przeznaczane jest z kolei średnio 25 złotych miesięcznie.
Leki dostępne bez recepty dla siebie lub domowników kupuje każdego miesiąca średnio 94,6% polskich gospodarstw domowych. Z kolei leki na receptę dla siebie lub domowników kupuje 82,1% gospodarstw domowych, bez rozróżnienia czy były to leki odpłatne w całości, czy częściowo refundowane. Inne środki i wyroby medyczne (opatrunki, przyrządy medyczne) nabywa 60,5% polskich gospodarstw. Preparaty lecznicze z tak zwanej medycyny niekonwencjonalnej kupuje natomiast 43,6% polskich gospodarstw domowych.
Wzrost sprzedaży niektórych suplementów z powodu pandemii
Warto dodać, że w ubiegłym roku w niektórych kategoriach produktów nastąpił wyraźny wzrost sprzedaży. Mowa tutaj w pierwszej kolejności o suplementach wzmacniających odporność i witaminie D. Co więcej, analiza firmy Nielsen wykazała, że w pierwszych dziesięciu tygodniach pandemii nastąpił wzrost zakupów leków bez recepty i suplementów diety wynoszący aż 40%. W kolejnych miesiącach sprzedaż jednak spadła, ze względu na lockdown oraz spowolnienie gospodarcze.
Popularność suplementów diety w Polsce 
Warto zauważyć, że Polska jest jednym z największych europejskich rynków pod względem kwot wydawanych na suplementy diety. Z niezależnych badań wynika, że aż 82,5% polskich gospodarstw domowych sięga po suplementy diety, z czego aż 51% zażywa je codziennie. Co więcej, 86% z nich uważa, iż ich stosowanie jest korzystne dla ich zdrowia. Taka popularność przekłada się oczywiście na zwiększone wydatki. W efekcie, 28% Polaków stosujących suplementy diety wydaje na nie mniej niż 50 złotych miesięcznie, 25% ponosi na nie w tym samym okresie wydatek rzędu od 50 do 99 PLN, a aż 22% przeznacza na zakup suplementów od 100 do 199 złotych miesięcznie.
W konsekwencji polski rynek suplementów diety plasuje się w europejskiej czołówce pod względem wartości sprzedanych suplementów – wyprzedzają nas jedynie Włochy, Rosja, Niemcy, Wielka Brytania i Francja. Europejski rynek suplementów diety wyceniany jest na ponad 7 miliardów euro.
Czy da się obniżyć wydatki na leki w Polsce?
Wydatki na leki z zakresu chorób przewlekłych
Z raportu opracowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny wynika, że do najczęstszych chorób przewlekłych w Polsce należą:
- Choroba nadciśnieniowa
- Choroby układu mięśniowo-kostnego i tkanki łącznej
- Cukrzyca
- Choroby tarczycy
- Niedokrwienna choroba serca
Nie można oczekiwać, że w przypadku chorób przewlekłych wydatki przeznaczane na leki mogą ulec znacznej redukcji, jako że tego rodzaju produkty są niezbędne pacjentom do życia. Jednak są pewne koszty, które mogą zostać ograniczone, a wydatki konieczne – zracjonalizowane. Szczegółowe porady zawsze powinni udzielać specjaliści w danej dyscyplinie – lekarze, farmaceuci i dietetycy.
Leki oryginalne vs generyki
Pierwszą kwestią, którą warto poruszyć jest wzięcie pod uwagę zastosowania leków generycznych (generyków). Generykiem określamy lek, który jest lekiem równoważnym względem oryginalnego – mającym identyczną substancję czynną, czyli substancję, która swoim działaniem wywołuje efekt terapeutyczny. Leki tego rodzaju mają tę samą postać i identyczne działanie farmakologiczne, jak leki oryginalne, lecz mogą różnić się od leków oryginalnych biodostępnością, czyli stopniem, w którym zawarte w nich substancje czynne są przekształcane w formę przyswajalną, w której dostają się do krążenia ogólnego. Dokładnie ujmując, biodostępność określa odsetek substancji czynnej, która z konkretnego leku w jego konkretnej postaci wchłania się do krążenia ogólnego i dociera następnie do miejsca swojego działania w organizmie człowieka, a także szybkość tego procesu.
Konieczna konsultacja
Różnica w biodostępności pomiędzy lekiem generycznym a oryginalnym może mieć znaczenie w niektórych grupach pacjentów. Pierwsza z nich to osoby, które przyjmują szczególnie duże dawki leków w celu osiągnięcia skuteczności leczenia. W tej sytuacji wzrost biodostępności (szybsze wchłanianie) może doprowadzić do wystąpienia objawów niepożądanych. Druga grupa to pacjenci przyjmujący podtrzymujące, niewielkie dawki – w tym przypadku, obniżenie biodostępności może spowodować zmniejszenie skuteczności leczenia. Zatem zmiana leku powinna być zawsze indywidualnie skonsultowana z farmaceutą, a często także lekarzem, który jest odpowiedzialny za leczenie danego pacjenta.
Lek generyczny = oszczędność
Leki generyczne były dotąd często nazywane zamiennikami lub odpowiednikami leków oryginalnych, co jednak niesłusznie rodziło złe skojarzenia, dotyczące ich rzekomo gorszej jakości lub mniej skutecznego działania, stąd pojawiła się tendencja do nazywania ich lekami równoważnymi względem leków oryginalnych. Lek generyczny musi spełniać te same wymogi dotyczące wprowadzenia do obrotu, co lek oryginalny. Instytucją, która zajmuje się dopuszczaniem leków do obrotu w Polsce jest Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Uzyskanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu jest gwarancją jakości, skuteczności i bezpieczeństwa stosowania.
Stosowanie leków generycznych, z reguły tańszych lub znacznie tańszych od leków oryginalnych, wiążę się z obniżeniem kosztów farmakoterapii – zarówno w przypadku indywidualnego pacjenta, jak też w skali całego kraju. Szacuje się, że ceny generyków stanowią od 30% do 50% cen leków oryginalnych. Głównym tego powodem jest to, że firmy wprowadzające na rynek leki generyczne nie muszą przeprowadzać tak licznych badań przedklinicznych i klinicznych, co zmniejsza poniesione przez te firmy nakłady finansowe.
Lek generyczny jest więc produktem w pełni bezpiecznym i działającym podobnie do leku oryginalnego. Istotną różnicą jest jego cena, a w tej kwestii znaczna przewaga leży najczęściej po stronie generyku. Kluczowa jest kwestia informowania pacjentów, ich świadomości o dostępności i możliwości zamiany leku oryginalnego na generyczny. Według polskiego prawa osoba wydająca lek ma obowiązek poinformowania, zaproponowania i wydania pacjentom tańszych odpowiedników. Jednak świadomość istnienia i możliwości zakupu leku generycznego wciąż nie jest zbyt powszechna.
Leki refundowane
Leki na receptę, które są refundowane ze środków publicznych (przez Narodowy Fundusz Zdrowia) mają identyczną cenę w każdej aptece. Jest ona ustalana przez ministra zdrowia, a NFZ pokrywa większą lub mniejszą część ceny leku (dotyczy to także wyrobu medycznego lub środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego). Niekiedy może pojawić się brak konieczności ponoszenia jakichkolwiek dopłat przez pacjenta. Ceny leków refundowanych oraz wysokość odpłatności, jaką ponosi pacjent, są ujmowane w obwieszczeniach refundacyjnych, zaś apteki nie mogą ich zmieniać. To, ile płacimy za leki refundowane, zależy od limitu refundacji i poziomu odpłatności. Jest on ustalany w oparciu o zasady ustawowe i jest także zapisywany na recepcie wystawianej przez lekarza. Jeśli limit refundacji uległ zmianie lub dopłata pacjenta do leku zwiększyła się, warto wówczas skorzystać z wiedzy o lekach generycznych, zapytać o możliwość skorzystania z tańszego leku, ponieważ pozwoli to znacznie obniżyć koszty ponoszone z własnej kieszeni.
Warto więc poświęcić uwagę kwestii istnienia wykazów leków refundowanych. Są one publikowane co dwa miesiące jako obwieszczenia na stronach internetowych Ministerstwa Zdrowia. Obwieszczenia te zawierają informacje o substancji czynnej w danym leku, w jakim wskazaniu lek jest refundowany (konkretna choroba), cenie detalicznej, poziomie odpłatności i wysokości odpłatności pacjenta.
Leki nierefundowane, leki OTC, suplementy i inne specyfiki
W przypadku leków na receptę nierefundowanych, 100% ceny płaci pacjent. W takiej sytuacji nie ma odgórnie ustalonej ceny, a cena tego samego leku może się wahać w zależności od punktu sprzedaży. Przed zakupem warto więc zorientować się w przynajmniej dwóch lub trzech aptekach, ponieważ być może w jednej z nich cena będzie korzystniejsza. Pozwoli to nieraz bardzo znacznie ograniczyć domowe wydatki.
Leki wydawane bez recepty, czyli te szeroko dostępne, a nieraz bardzo intensywnie reklamowane, również nie mają ustalonej odgórnie ceny. Producenci i apteki mają tutaj więc pełną dowolność. Identycznie wygląda kwestia ustalania cen suplementów diety i wielu produktów ziołowych. Warto więc mieć świadomość, że ceny tego rodzaju specyfików także mogą znacząco się różnić. W konsekwencji dobrym pomysłem zawsze będzie porównywanie kosztów danych leków OTC i suplementów w różnych aptekach, aby znaleźć miejsce, które wypada najkorzystniej cenowo. Warto również rozważyć kupowanie leków bez recepty i suplementów w internetowych aptekach, gdzie z reguły możemy natrafić na wyraźnie niższe ceny.
