Nie jest żadną tajemnicą, że dzieje polskiej waluty wiążą się ściśle z historią państwa polskiego. Mimo że w 2019 roku złoty obchodził oficjalnie dopiero swoje setne urodziny, to jego losy sięgają znacznie bardziej odległych czasów. Z drugiej strony, w obecnej formie funkcjonuje dopiero od 1995 roku. Perypetie naszej złotówki są niezwykle interesujące i z całą pewnością warto dowiedzieć się o nich więcej. Zapraszam więc do zapoznania się z historią naszej waluty:
Polski złoty – początki
Pierwsza waluta na ziemiach polskich
Dzieje polskiego pieniądza rozpoczęły się prawie na równi z powstaniem państwa polskiego w X wieku. Pierwszą walutą był denar, którego produkcję rozpoczęto za czasów Bolesława Chrobrego. Przez wiele lat systemy monetarne były w Polsce nieustannie modyfikowane.
Pierwsza oficjalna jednostka monetarna
Pierwszą monetę z napisem: “Cenę daje ocalenie kraju i to lepsze jest od kruszcu” zawdzięczamy Janowi II Kazimierzowi Wazie, ostatniemu z Wazów. Ukazała się ona w 1663 roku i zawierała srebro o wartości 13 groszy, a jej wartość rynkowa była 30 srebrnych groszy. Jej oficjalna nazwa to “tymf”. Emitowano go do 20 listopada 1666 roku. Co ciekawe, emitowanie tych monet umożliwiło dzierżawcy mennic koronnych – Andrzejowi Tymfowi, dopuszczenia się znacznych nadużyć i fałszerstw, których wykrycie ostatecznie zmusiło go do ucieczki z Polski.
W Rzeczypospolitej oprócz tymfów w obiegu były między innymi: grosze, talary, boratynki oraz monety zagraniczne. Jan III Sobieski chcąc uporządkować ten chaos zezwolił na uruchomienie mennicy. Niestety reforma się nie powiodła i w 1685 roku mennice koronne zamknięto i pozostały ona zamknięte przez następne 80 lat.
Rozbiory i początek polskiej bankowości
Niedługo potem na terenie ziem polskich zapanował wielki chaos, którego efektem były trzy rozbiory i utrata niepodległości w 1795 roku. Z kolei, za początek polskiej bankowości uznawany jest rok 1828. Wtedy to powstał pierwszy polski bank państwowy – Bank Polski – emitent polskiego złotego. Bank ten oprócz emitowania złotego, udzielania pożyczek, finansował budowę dróg oraz polskie górnictwo.
I wojna światowa i dwudziestolecie międzywojenne
Polska marka
W trakcie I wojny światowej na zajętych przez Niemcy części ziem polskich do obiegu wprowadzono polskie marki z białym orłem w koronie. W 1918 roku rozpoczęła się II Rzeczpospolita i już niespełna miesiąc później dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego markę polską uznano za prawny środek płatniczy na terenie całego kraju. Państwo polskie borykało wtedy się z wieloma problemami, w tym finansowymi. Planowano emisję nowych monet, nawet wybito monety próbne, ale do obiegu nie weszły. Nowe państwo miało ogromne trudności z przyciągnięciem kapitału zagranicznego. Emitująca pieniądze Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa zaczęła dodrukowywać je bez pokrycia. Rozszalała się hiperinflacja. Stopa rocznej inflacji osiągnęła 3 tysiące procent. Nastąpił koniec polskiej marki.
Reformy Grabskiego i oficjalne narodziny złotego
Sytuacja finansowa kraju wymagała szybkiej reformy. Miał tego dokonać nowy Minister Skarbu, Władysław Grabski. Radykalną zmianę rozpoczął skup marek oraz wyhamowanie dodruku pieniędzy. W 1924 roku jako spółka akcyjna powstał Bank Polski, którego głównym zadaniem miała być emisja nowych pieniędzy. Przygotowania do nowej waluty rozpoczęto dużo wcześniej, gdyż już 1919 roku Naczelnik Józef Piłsudski podpisał dekret ,że “jednostka monetarna waluty polskiej otrzyma nazwę lech a setna jej część to będzie grosz”. Nazwa ta jednak nie zyskała aprobaty większości Polaków. Propozycje były różne: polonia, sarmata, setnik, pol, piast czy kościuszko. Po 23 dniach, w trakcie których teoretycznie walutą był lech, choć nie wybito ani monety ani nie wydrukowano banknotu o tej nazwie, Sejm uchylił dekret Marszałka uzasadniając historycznie nazwę złoty (jednostka monetarna Królestwa Polskiego) i oficjalnie przyjął ją za walutę. Odtąd sto groszy składało się na 1 złoty.
Parytet złota i dolara
Nowa waluta posiadała solidną podstawę. Złoty tego okresu był mocną polską walutą, opartą na parytecie złota. Zgodnie z nim wartość 1 złotego wynosiła 0,2903 (9/31) grama złota. Natomiast, względem dolara amerykańskiego ustalono kurs złotego na poziomie 5,18 zł za 1 USD. 30% znajdujących się w obiegu pieniędzy miało zabezpieczenie w złocie i obcych walutach.
Monety i banknoty
W okresie dwudziestolecia międzywojennego emitowano banknoty o wartości 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych. W powszechnym obiegu funkcjonowały również monety srebrne, niklowe i brązowe. Najmniejszą wartość nominalną ustalono na poziomie 1 grosza. 1 złoty był równowarty 100 groszom. Banknoty przed fałszowaniem zabezpieczono znakiem wodnym oraz napisem: ”Podrabianie, usiłowanie podrabiania, puszczanie w obieg, lub usiłowanie puszczania w obieg podrobionych biletów Banku Polskiego podlega karze ciężkiego więzienia”.
II wojna światowa
Po wybuchu II wojny światowej Niemcy wprowadzili do obiegu na terytorium Generalnego 
Gubernatorstwa nowy pieniądz o tej samej, co przed wojną nazwie – złoty. Przedwojenne banknoty złotowe Banku Polskiego zostały ostemplowane i w 1940 roku wymienione na banknoty okupacyjne (z limitami wymiany zróżnicowanymi dla Niemców, Polaków, Żydów, przedsiębiorców). Okupacyjne złote sygnowane były przez Bank Emisyjny w Polsce z siedzibą w Krakowie. Była to jedyna instytucja (poza Polskim Czerwonym Krzyżem) na terenach okupowanych przez III Rzeszę, gdzie w nazwie dopuszczono słowo “Polska”. Prezesem banku został Feliks Młynarski, przedwojenny wiceprezes Banku Polskiego. Młynarski uzyskał tajną zgodę Rządu RP na uchodźstwie na objęcie stanowiska.
Banknoty miały napisy po polsku, ale nie było na nich godła Polski ani żadnych innych polskich symboli narodowych. Od nazwiska Młynarskiego banknoty emitowane przez Bank Emisyjny w Polsce były popularnie zwane młynarkami.
Na terenach przyłączonych do Rzeszy (Wartheland oraz tereny włączone w Danzig-Westpreußen, Oberschlesien i Ostpreußen) w obiegu była Reichsmarka, a na zajętych przez ZSRR (Kresy Wschodnie) – rubel.
Polski złoty w PRL
Pierwsza powojenna reforma monetarna
Po zakończeniu II wojny światowej projektem nowych polskich banknotów zajęli się radzieccy graficy a ich emisją najpierw Centralna Kasa Skarbowa, a następnie Narodowy Bank Polski. Lata pięćdziesiąte XX wieku zapisały się w historii wybuchem wojny koreańskiej. Z tego powodu władze polskie postanowiły zwiększyć produkcję zbrojeniową, co zaowocowało inflacją, kartkami żywnościowymi Do 1950 roku w obiegu były tylko banknoty o nominałach od 1 do 500 złotych.
Nowe banknoty
Do reformy monetarnej w 1950 roku przygotowania trwały dwa lata. Prace te objęte były ścisłą tajemnicą. Już w 1948 roku zaczęto druk nowych banknotów tematycznie związanych ze środowiskiem chłopskim i robotniczym. Prezentowane na nich były więc takie postacie, jak:
- 10 złotych – rolnik
- 20 złotych – kwiaciarka
- 50 złotych – rybak
- 100 złotych – robotnik
- 500 złotych – górnik
Konfiskata oszczędności Polaków
Nowe banknoty wprowadzono do obiegu w dniu wypłat 30 października 1950 roku, a ustawy sankcjonujące to wprowadzenie podjęto dwa dni wcześnie. Był to wielki szok dla wszystkich Polaków. Przyjęte w Sejmie ustawy pozwoliły na konfiskatę aż 66% (⅔) oszczędności zgromadzonych w złotówkach. Gotówkę można było wymienić w stosunku 1:100. Ceny oraz wynagrodzenie przeliczano trzy nowe złote za 100 starych. Czas na wymianę pieniędzy dano do 8 listopada 1950. Równocześnie wprowadzono zakaz handlu złotem i walutą obcą. Legalna wymiana za bardzo niską cenę w porównaniu z realną wartością możliwa była tylko w bankach. Polacy mający złoto lub walutę obcą nie chcąc ich wymieniać zakopywali posiadany majątek w ziemi, gdyż jego posiadanie było niedozwolone. Za posiadanie złota lub obcej waluty groziło 15 lat więzienia, a za handel nimi kara śmierci.
Lata 60. i 70.
Banknoty 2 i 5 złotych zostały w 1960 roku wymienione na monety, banknot 10 zł w 1965 roku. W 1966 roku dodano banknot o nominale 1000 złotych. W latach 1974-1977 doszło do wymiany banknotów: ludzi pracy zamieniono na wielkich Polaków. Nowe banknoty przedstawiały takie postaci, jak:
- 10 złotych – Józef Bem
- 20 złotych – Romuald Traugutt
- 50 złotych – Karol Świerczewski
- 100 złotych – Ludwik Waryński
- 200 złotych – Jan Henryk Dąbrowski
- 500 złotych – Tadeusz Kościuszko
- 1000 złotych – Mikołaj Kopernik
- 2000 złotych – Bolesław Chrobry
Galopująca inflacja i nowe nominały banknotów
Czas Polskiej Republiki Ludowej to także okres dramatycznie rosnącej inflacji. Chcąc ją zmniejszyć do obiegu wprowadzono nowe banknoty:
- 5000 złotych z podobizną Fryderyka Chopina
- 10 000 złotych z podobizną Stanisława Wyspiańskiego
- 20 000 złotych z podobizną Marii Skłodowskiej Curie
- 50 000 złotych z podobizną Stanisława Staszica
Ciekawostką był banknot, który nie miał żadnej podobizny, a jego nominał wynosił 200 000 złotych. Wszystkie te banknoty miały napis Polska Rzeczpospolita Ludowa i orła bez korony. Pod koniec Polskiej Republiki Ludowej hiperinflacja szczególnie dotkliwie dała znać o sobie. 
Jej poziom rekordowy wyniósł 1395% w skali roku. Zarówno pensje jak i ceny rosły w zawrotnym tempie. W sklepach były pustki. Ludzie kupowali co tylko było możliwe do kupienia. Dodrukowywane bez pokrycia pieniądze pogarszały sytuację. Coraz większa liczba banknotów była potrzebna do dokonywania wypłat. Rząd więc ponownie zdecydował się na wyemitowanie nowych banknotów o wyższych nominałach:
- 100 000 złotych z podobizną Stanisława Moniuszko
- 200 000 złotych z podobizną Ignacego Paderewskiego
W planach był jeszcze banknot 500 000 PLN z Józefem Piłsudskim ale nie został wprowadzony do obiegu.
Plan Balcerowicza i narodziny nowego polskiego złotego
W wyniku wprowadzenia do dziś budzącego wielkie emocje i kontrowersje Planu Balcerowicza (od nazwiska ówczesnego ministra finansów Leszka Balcerowicza), doszło do pokonania hiperinflacji i deficytu budżetowego. Postanowiono dokonać denominacji złotego o “cztery zera”, czyli w stosunku 10 000 PLZ = 1 PLN. Wprowadzono ją w życie 1 stycznia 1995 roku – na podstawie ustawy o denominacji złotego z dnia 7 lipca 1994 – kosztem 300 milionów nowych złotych (3 biliony starych złotych). Polska waluta otrzymała nowy kod ISO 4217 – PLN, czyli nowy polski złoty, zastępując dotychczasowy skrót PLZ – oznaczający po prostu polskiego złotego. Pierwsze banknoty drukowane były w 1994 roku na terenie Wielkiej Brytanii, monety zaś od 1990.
Przez dwa lata równolegle funkcjonowały zarówno “nowe”, jak i “stare” złote, które zostały wycofane z obiegu z dniem 1 stycznia 1997 roku. Oznacza to, że wszystkie ceny podawane były podwójnie, w stosunku: 1 PLN lub 10 000 PLZ. Do końca 2010 roku istniała możliwość wymiany banknotów i monet sprzed denominacji.
Dzisiejsze banknoty
W 1995 roku wprowadzone do obiegu zostały nowe banknoty, z wizerunkami władców Polski, które znamy do dziś, czyli:
- 10 PLN – Mieszko I
- 20 PLN – Bolesław Chrobry
- 50 PLN – Kazimierz Wielki
- 100 PLN – Władysław Jagiełło
- 200 PLN – Zygmunt Stary
10 lutego 2017 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu banknot o wartości 500 złotych z wizerunkiem Jana III Sobieskiego.
Przyszłość złotego
Wejście do Unii Europejskiej przez Polskę wiązało się z automatycznym zobowiązaniem do przyjęcia euro jako wspólnej waluty. Ze względu na brak ustalonych terminów proces ten jest odwlekany w czasie, jednak zgodnie z prawem, prędzej czy później stanie się faktem. Do tego czasu w Polsce obowiązuje złotówka, której zaprezentowana wyżej historia jest niezwykle interesująca, tak jak barwne są losy państwa polskiego.
