2020 rok był dla świata wyjątkowo trudny ze względu na pandemię koronawirusa. Zdecydowana większość branż miała ogromne problemy z przystosowaniem się do nowej rzeczywistości, przez co poniosły niewyobrażalne straty. Dla niektórych jednak pandemia okazała się prawdziwą szansą, która została wykorzystana. Tak wyglądała sytuacja w przypadku szachów.
Pierwszy lockdown wymusił na nas ciągłe przebywanie w domu. Z czasem zaczęło nam brakować towarzystwa, interakcji z innymi oraz jakiejś wciągającej, nowej aktywności. Z tego powodu wyraźnie na popularności zaczęły zyskiwać szachy. Prawdziwy boom na ten wyjątkowy sport nastąpił jednak jesienią. Dlaczego?
Odpowiadał za niego Netflix, ze swoim rewelacyjnym serialem pod tytułem “Gambit królowej”, który z miejsca okazał się gigantycznym hitem. W ciągu pierwszych 28 dni produkcję obejrzały 62 miliony gospodarstw domowych, dzięki czemu został najpopularniejszym limitowanym serialem na platformie Netflix w historii. Dodatkowo, był także najchętniej oglądaną produkcją w tym czasie w serwisie w 63 krajach, w tym w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Argentynie, Izraelu, RPA, Rosji i Polsce. Dla nas dodatkowym smaczkiem okazał się udział w tym serialu Marcina Dorocińskiego, który wcielił się w rolę rosyjskiego mistrza szachowego.
Na czym polega fenomen szachów? Dlaczego ta gra wciąż – choć od premiery “Gambitu królowej” upłynął już niemal rok – jest tak szalenie popularna? Kim są najlepsi szachiści i ile wynoszą ich zarobki? Czy wśród arcymistrzów mamy obecnie Polaków? Wszystkie te informacje zostaną zaprezentowane poniżej:
Boom na szachy pod koniec 2020 roku 
Popularność szachów w Internecie
Twitch
Po premierze “Gambitu królowej” gigantyczny wzrost popularności szachów był widoczny w wielu najpopularniejszych miejscach w Internecie. Zacznijmy od samej rozgrywki online. Jeszcze w styczniu ubiegłego roku na najpopularniejszym serwisie służącym do streamingu gier wideo na żywo – Twitch, były tylko 24 kanały szachowe, a ich zmagania śledziło łącznie około 3000 widzów. Dziś znajdziemy setki takich kanałów, na których pojedynki regularnie oglądają dziesiątki tysięcy widzów. W rekordowym momencie na żywo rywalizację szachów na Twitchu oglądało nawet 162 tysiące widzów. Najwięcej obserwujących – obecnie aż 1,3 miliona wśród kanałów szachowych na Twitchu ma ten prowadzony przez amerykańskiego arcymistrza pochodzenia japońskiego – Hikaru Nakamurę.
Chess.com
To jednak nie wszystko. Obecnie na najpopularniejszym serwisie do gry w szachy w Internecie Chess.com zarejestrowanych jest ponad 66 milionów użytkowników, praktycznie o każdej porze aktywnych online jest ponad 200 tysięcy graczy, a każdego dnia odbywają się tam dziesiątki milionów pojedynków.
Transmisje turniejów i kanały na YouTube
Inne media społecznościowe także ogromnie sprzyjają zainteresowaniu szachami. Teraz każdy poważny turniej szachowy jest na żywo relacjonowany i komentowany, a co bardzo ważne, za te komentarze wzięli się profesjonalni szachiści. W tym miejscu jako przykład warto podać Polski Związek Szachowy, który znakomicie rozumie tę potrzebę i dla przykładu mistrzostwa Polski w szachach były na żywo komentowane, analizowane przez znanych polskich mistrzów międzynarodowych i arcymistrzów. W skali świata dziś jest to już standard – praktycznie w każdym tygodniu jest grany jakiś turniej z udziałem bardzo znanych i utytułowanych szachistów, który jest na żywo komentowany przez znanych zawodników.
Ogromną popularność szachy zdobyły także na platformie YouTube. Najpopularniejszy kanał o tej tematyce – agadmator’s Chess Channel, liczy sobie dziś 1,17 miliona subskrybentów. Natomiast w naszym kraju najpopularniejszym szachowym youtuberem jest Marianczello Dominoni. Jego kanał posiada – w momencie pisania tego tekstu – 152 tysiące subskrybentów.
Wzrost sprzedaży szachów
Mało tego – rzeczywiste, fizyczne szachy także ogromnie zyskały na popularności. Okazuje się, że po premierze “Gambitu królowej” sprzedaż szachów na globalnej platformie e-commerce eBay wzrosła o 273%.
Boom na szachy w Polsce
Czy w Polsce boom na szachy także jest zauważalny? Oczywiście! Świadczą o tym choćby wyniki wyszukiwań Google Trends w naszym kraju. Okazuje się, że pod koniec ubiegłego roku ogromnie wzrosła popularność takich fraz jak: „szachy drewniane” (o 350 %), „jak grać w szachy” (o 200%); szachy dla dzieci (o 180%); „szachy zasady” (o 150%); oraz „nauka gry w szachy” (o 60%). Do dziś wszystkie te frazy utrzymują zwiększoną liczbę wyszukiwań.
Dane sprzedażowe największej platformy e-commerce w naszym kraju – Allegro, także odzwierciedlają tę zależność. Okazuje się, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy sprzedaż szachów na Allegro wzrosła o ponad 127% w stosunku do wyników za analogiczny okres z lat ubiegłych.
Wiemy już dlaczego szachy są dziś tak niesamowicie popularne. Jak natomiast wygląda barwna historia tego pięknego sportu?
Historia szachów
Indie i Persja
Za kolebkę szachów uznawane są Indie. Według źródeł pisanych gra ta była już znana w Persji na dworze szacha Chosrowa I Anoszirwana w drugiej połowie VI wieku naszej ery, gdzie przywieziona została w darze od indyjskiego radży. Indyjska czaturanga została w Persji przekształcona w czatrang, a po opanowaniu tego kraju przez Arabów uległa kolejnym przemianom, po których powstał szatrandż. Pojawiły się figury, których zakres ruchów i ułożenie startowe są już bliskie współczesnym szachom. Figurami były:
- Al-szach (król)
- Al-firzan (dziś hetman lub królowa)
- Al-roch (dziś wieża)
- Al-fil (dziś goniec)
- Al-faras (dziś skoczek)
- Al-beizaq (dziś pion).
Jeśli chodzi o ułożenie na szachownicy, to tylko królowie i hetmani byli zamienieni miejscami, w porównaniu z obecnym układem. W kwestii ruchów figur – inaczej niż dziś poruszał się hetman, gdyż mógł wykonać ruchy tylko po przekątnej i tylko o jedno pole. Z kolei goniec mógł poruszać się po przekątnej wyłącznie o dwa pola. Natomiast pionek mógł wykonywać ruch tylko o jedno pole. Dodatkowo nie znano szachowej roszady. Ciekawostką jest, że znane nam dziś określenie szach-mat wywodzi się od perskiego shāh māt, co oznacza “król jest bezradny”.
Początki szachów w Europie
Do Europy szatrandż przywędrował wraz z arabską ekspansją. W VIII wieku Arabowie dokonali podboju Półwyspu Iberyjskiego. Wraz z ich panowaniem krzewiła się także kultura arabska, w tym gra w szatrandż. Największą popularność gra zdobyła na południu Europy w Hiszpanii i we Włoszech. Mimo, iż w XV wieku Hiszpanie wyparli muzułmanów z Półwyspu Iberyjskiego, to nie porzucili jednak gry w szatrandż. Następnie gra rozpowszechniała się w całej Europie. Za sprawą wikingów, dotarła nawet na Islandię.
Zmiana zasad na aktualne
Około 1475 roku szatrandż uległ istotnym modyfikacjom, które doprowadziły do powstania gry w szachy. Opracowane zostały zasady znane nam współcześnie. Przede wszystkim piony mogły w pierwszym swoim ruchu przeskoczyć dwa pola. Hetman uzyskał możliwość poruszania się we wszystkich kierunkach o dowolną ilość pól. Wprowadzona została także roszada. To doprowadziło do znacznego zwiększenia dynamiki gry, a to wpłynęło na jej większą popularność. Dotąd bowiem rzadko dochodziło do szach-mata, częściej po prostu zbijano wszystkie pionki przeciwnika. Zmiany w XV wieku całkowicie zrewolucjonizowały szatrandż, który odtąd był po prostu znanymi nam szachami.
Pierwszy turniej szachowy
Od końca XV wieku szachy zaczęły zyskiwać w Europie wielką popularność. Szczególnie zacięta rywalizacja toczyła się między hiszpańskimi, a włoskimi mistrzami. Jednym z najbardziej znanych miłośników szachów był król Hiszpanii, Filip II. Na jego dworze służył Ruy Lopez de Segura, który także uwielbiał grać w szachy. Podczas swoich podróży do Włoch w 1570 i 1572 roku pokonał w Rzymie włoskich mistrzów szachowych, w tym słynnego gracza Leonardo di Bonę. Włoch w 1574 roku przybył do Madrytu chcąc rewanżu na Lopezie. Dowiedziawszy się o tym Filip II zaprosił najwybitniejszych szachistów na swój dwór i ufundował wysokie nagrody dla zwycięzcy. W ten sposób został zorganizowany pierwszy turniej szachowy. Zgodnie z zasadami turnieju wygrywał go ten, kto zwyciężył w trzech partiach pod rząd. W finale Lopez najpierw dwukrotnie pokonał di Bonę, ale kolejne trzy partie wygrał Włoch. Tym samym został zwycięzcą turnieju i zgarnął hojną nagrodę od hiszpańskiego króla.
Szachy w Polsce
Na ziemie polskie trafiły na kilka sposobów: z Czech, poprzez morskie szlaki handlowe oraz z Rusi Kijowskiej. O kultowym wymiarze gry szachowej informuje komediowy poemat Jana Kochanowskiego pod tytułem “Szachy”. Odkrywa on charakterystyczne dla Polski nazwy i interpretacje figur szachowych. Zgodnie z Kochanowskim była to gra królewska, choć uwielbiali ją też szlachcice i mieszczanie.
Współczesna era szachów 
Pierwszy wielki międzynarodowy turniej rozegrano w 1851 roku w Londynie, a jego zwycięzcą został Adolf Anderssen. W 1924 powstała Międzynarodowa Federacja Szachowa i od tego roku rozgrywane są szachowe olimpiady. Od 1927 odbywają się mistrzostwa świata kobiet – pierwszą mistrzynią była Vera Menchik. W 1929 roku odbyły się pierwsze drużynowe, a w 1926 pierwsze indywidualne mistrzostwa Polski w szachach – zwyciężył w nich Dawid Przepiórka.
W latach 1993-2006 nastąpił rozłam w systemie wyłaniania mistrza świata. W okresie tym wyłaniano dwóch mistrzów – organizacji FIDE oraz PCA. W 2006 roku odbył się mecz unifikacyjny, a kolejnym mistrzem został Władimir Kramnik. Od 2007 do 2013 tytuł najlepszego szachisty świata należał do Viswanathana Ananda, a od listopada 2013 do Magnusa Carlsena.
Jak zatem można zarabiać grając w szachy?
Jak zarabiać grając w szachy?
W szachy dziś grają wszyscy, a turnieje z wysokimi nagrodami organizowane są nie tylko dla profesjonalistów, ale i dla milionów amatorów. Co bardzo ważne, dziś wiele turniejów odbywa się online, często z atrakcyjnymi nagrodami pieniężnymi. Turnieje te są organizowane zarówno przez serwisy takie jak Chess.com czy Lichess, jak i przez narodowe federacje szachowe, czy w końcu przez znanych szachistów, takich jak aktualny mistrz świata w szachach Magnus Carlsen.
Nie zmienia to jednak faktu, że dziś absolutnie każdy może zorganizować turniej. Sporą popularnością cieszą się turnieje organizowane przez znanych streamerów czy youtuberów szachowych. Zaletą takich amatorskich turniejów jest to, że mogą w nich uczestniczyć amatorzy, co powoduje, że przy odrobinie szczęścia każdy z nas może zmierzyć się z jakimś arcymistrzem szachowym. Dotychczas takie starcie było praktycznie niemożliwe w przypadku tradycyjnych turniejów rozgrywanych stacjonarnie, ponieważ nikt nie dopuszczał amatorów do turniejów z profesjonalistami – trzeba było legitymować się odpowiednio wysokim rankingiem.
W konsekwencji, szachy zostały zauważone przez dużych sponsorów, wykładających do tej pory pieniądze na inne dyscypliny sportowe. Oczywiście szachy nie mają szans na dogonienie piłki nożnej pod względem zarobków, ale liczne turnieje dla amatorów – rozgrywane w Internecie – zaczęły być dobrze płatne.
Przykładowo, ostatni turniej z cyklu “Magnus Carlsen Invitational” miał pulę nagród 220 tysięcy dolarów. Są to pieniądze, o których rok temu, przed wybuchem pandemii, nikt nie śnił, jeżeli chodzi o szachy zza ekranu komputera. Również w Polsce rozgrywane są turnieje online z nagrodami pieniężnymi (oczywiście odpowiednio mniejszymi).
Przy okazji warto zauważyć, że gra w Internecie jest bardzo dynamiczna. Nie ma możliwości wykonania nielegalnych ruchów, nikt nie zapomina przełączać zegara (dzieje się to automatycznie), przy dynamicznej końcówce nikt przypadkowo nie zrzuci figur, jest także możliwość wykonywania tak zwanych “pre-move’ów”, czyli ruchów wcześniej zadeklarowanych.
Zarobki najlepszych szachistów 
Magnus Carlsen – najlepiej zarabiający szachista
Bezdyskusyjnie największą gwiazdą szachów oraz najbogatszym szachistą jest Magnus Carlsen. Urodzony 30 listopada 1990 roku, jest najmłodszym w historii zawodnikiem, który objął prowadzenie w rankingu Międzynarodowej Federacji Szachowej (FIDE), od 2013 roku jest szachowym mistrzem świata, a już rok wcześniej zarobił dzięki grze w szachy swój pierwszy milion dolarów. Te osiągnięcia zaowocowały zainteresowaniem ze strony sponsorów. Okazuje się, że w ostatnich latach biorąc pod uwagę same nagrody w turniejach szachowych, Carlsen zarabia średnio 700 tysięcy dolarów rocznie.
Kontrakty sponsorskie
Dodatkowo, posiada on również umowy sponsorskie z takimi firmami, jak Microsoft czy marka odzieżowa G-Star Raw. Szacuje się, że z tych kontraktów sponsorskich norweski arcymistrz inkasuje rocznie 2 miliony dolarów. Kolejne 430 tysięcy dolarów rocznie gwarantuje mu współpraca z firmą bukmacherską Unibet, która w szachy jest zaangażowana od 2014 roku, kiedy to jako pierwsza firma zaczęła oferować zakłady dotyczące rozstrzygnięć królewskiej gry.
Pozostali najlepiej zarabiający szachiści
Kolejni szachiści, którzy w ciągu ostatnich paru lat zarobili na turniejach łączną kwotę przekraczającą milion dolarów, to:
- Fabiano Caruana
- Hikaru Nakamura
- Levon Aronian
- Wesley So
- Maxime Vachier-Lagrave
- Sergey Karjakin
Jan-Krzysztof Duda – najlepszy polski szachista
Najlepszym polskim szachistą jest Jan-Krzysztof Duda. Urodził się 26 kwietnia 1998 roku w Krakowie. W szachy gra od 5. roku życia. W 2013 roku uzyskał rangę arcymistrza. 30 grudnia 2018 roku Duda został wicemistrzem świata w szachach błyskawicznych w turnieju World Blitz Chess Championship, rozegranym w Saint Petersburgu, przegrywając o pół punktu z Magnusem Carlsenem.
10 października ubiegłego roku doszło do wielkiego wydarzenia. Podczas turnieju Altibox Norway Chess w Stavanger, Duda wygrał Magnusem Carlsenem, przerywając jego serię 125 partii klasycznych bez porażki. Seria ta rozpoczęła się 30 lipca 2018 roku. Aktualnie w światowym rankingu FIDE Jan-Krzysztof Duda plasuje się na 15. miejscu. W rozgrywkach internetowych jego pseudonim to “Polish_fighter3000”.
5 sierpnia 2021 roku jako pierwszy Polak w historii wygrał finał Pucharu Świata FIDE, pokonując Siergieja Karjakina. Dwa dni wcześniej, w półfinale, ponownie pokonał Magnusa Carlsena, zapewniając sobie w ten sposób udział w turnieju kandydatów do starcia o tytuł indywidualnego mistrza świata w szachach, który odbędzie się w 2022 roku.
Zarobki Jana-Krzysztofa Dudy
Za wygraną w tym turnieju Jan-Krzysztof Duda zarobił 110 tysięcy dolarów. Łącznie w swojej karierze najlepszy polski szachista zarobił już na turniejach szachowych ponad 400 tysięcy dolarów.
