Zgodnie z ustawą z 19 grudnia 2008 roku emerytura pomostowa jest świadczeniem pieniężnym przysługującym pracownikom wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Jest to jednak świadczenie, z którego istnienia wiele osób nadal nie zdaje sobie sprawy. Kto jest uprawniony do otrzymywania emerytury pomostowej? Jaka jest jej wysokość w 2022 roku? W jaki sposób się o nią wnioskuje? Przekonamy się poniżej:
Emerytura pomostowa – co to? 
Emerytura pomostowa to wcześniejsza emerytura przysługująca osobom wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Zasady przyznawania emerytury pomostowej oraz charakterystykę pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze reguluje ustawa o emeryturach pomostowych z 19 grudnia 2008 roku. Prawo do emerytury pomostowej mają pracownicy zatrudnieni na pełen etat na podstawie umowy o pracę.
Świadczenie to nie jest przyznawane automatycznie – aby otrzymać emeryturę pomostową, należy złożyć dokumenty, na podstawie których Zakład Ubezpieczeń Społecznych określi, czy danej osobie przysługuje to świadczenie. Plan finansowy Funduszu Emerytur Pomostowych na 2022 rok zakłada przeciętną miesięczną liczbę osób pobierających emeryturę pomostową na poziomie 41 tysięcy.
Komu przysługuje emerytura pomostowa?
Emerytura pomostowa na zasadach ogólnych przysługuje osobie, która spełnia jednocześnie następujące warunki:
- Urodziła się po 31 grudnia 1948 roku
- Pracowała w szczególnych warunkach lub świadczyła pracę o szczególnym charakterze przez okres obejmujący minimum 15 lat
- Wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w okresie przed 1 stycznia 1999 roku oraz po 31 grudnia 2008
- Ukończyła co najmniej 55 lat w przypadku kobiet lub 60 lat w przypadku mężczyzn
- Jej suma okresów składkowych i nieskładkowych wynosi minimum 20 lat w przypadku kobiet lub 25 lat w przypadku mężczyzn, przy czym okresy nieskładkowe są zaliczane w wymiarze nie większym niż ⅓ okresów składkowych
- Rozwiązała umowę o pracę (a jeśli pracuje w kilku miejscach naraz – wszystkie stosunki pracy).
Czym jest praca w szczególnych warunkach?
Według ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku.
Do prac wykonywanych w szczególnych warunkach zalicza się prace determinowane siłami natury, takie jak prace pod ziemią, na wodzie, pod wodą oraz w powietrzu, a także ze względu na warunki determinowane procesami technologicznymi, takie jak prace w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu, bardzo ciężkie prace fizyczne, prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego oraz ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.
Przykłady prac w szczególnych warunkach
Wśród prac w szczególnych warunkach można wyróżnić między innymi:
- Prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali lub ich wzbogacaniu
- Prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych
- Prace murarskie bezpośrednio w piecach hutniczych, odlewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materiałów ceramicznych
- Prace bezpośrednio przy ręcznym zestawianiu surowców lub ręcznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szkła
- Prace bezpośrednio przy obsłudze agregatów i urządzeń do produkcji metali nieżelaznych
- Prace przy ręcznym formowaniu, odlewaniu, czyszczeniu lub szkliwieniu wyrobów ceramicznych
- Prace fizyczne ciężkie bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku
- Prace rybaków morskich
- Prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy
- Prace garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór
- Prace fizyczne ciężkie w podziemnych kanałach ściekowych
- Prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem.
Praca o szczególnym charakterze
Praca o szczególnym charakterze to praca, która wymaga szczególnej odpowiedzialności oraz sprawności psychofizycznej, której możliwość prawidłowego wykonania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Do pracy o szczególnym charakterze zaliczamy między innymi takie profesje, jak:
- Pilot statków powietrznych
- Kontroler ruchu lotniczego
- Mechanik lotniczy
- Kierowca pojazdów uprzywilejowanych
- Operator reaktorów jądrowych
- Funkcjonariusz straży ochrony kolei
- Maszynista pojazdów trakcyjnych
- Kierowca autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym
- Operator żurawi wieżowych, do obsługi, których są wymagane uprawnienia kategorii IŻ lub równorzędne oraz dźwignic portowych
- Członek zespołów ratownictwa medycznego
- Nauczyciel, wychowawca i inny pracownik pedagogiczny zatrudniony w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych
- Personel sprawujący opiekę nad mieszkańcami domów pomocy społecznej dla przewlekle psychicznie chorych, niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży lub dorosłych
- Personel medyczny w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii w warunkach ostrego dyżuru.
Ile wynosi emerytura pomostowa?
Wysokość emerytury pomostowej zależy od tego, ile dana osoba zgromadziła środków ze składek i kapitału początkowego. Nie może jednak być niższa niż najniższa emerytura, która na chwilę obecną wynosi 1250,88 PLN brutto czyli 1066,24 PLN netto. W lutym 2022 roku najniższa emerytura będzie waloryzowana i na pewno przekroczy poziom 1300 złotych brutto. Podczas obliczania wysokości emerytury pomostowej podstawę świadczenia dzieli się przez średnią długość życia osób w wieku 60 lat.
Jak wnioskować o emeryturę pomostową?
Starając się o przyznanie emerytury pomostowej należy pamiętać o złożeniu wymaganych dokumentów. W pierwszej kolejności należy złożyć wniosek EPOM. Do wniosku o emeryturę pomostową trzeba dołączyć:
- Zaświadczenia o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
- Dokumenty, które wymaga ZUS, aby ustalić nasz kapitał początkowy, o ile nie mamy go jeszcze ustalonego
- Dokument, który potwierdza, że rozwiązaliśmy stosunek pracy.
Wniosek EPOM można złożyć osobiście lub przez pełnomocnika:
- W placówce ZUS
- Przez płatnika składek
- Pocztą
- Przez Internet.
Kiedy złożyć wniosek o emeryturę pomostową?
Osoba starająca się o emeryturę pomostową może złożyć dokumenty do ZUS nie wcześniej niż na 30 dni przed spełnieniem warunków do przyznania świadczenia lub zamierzonym terminem przejścia na emeryturę. Jeżeli wniosek zostanie złożony wcześniej, organ rentowy wyda decyzję o odmowie prawa do świadczenia, wskazując, które warunki nie zostały spełnione. Jeżeli wniosek zostanie złożony w kolejnych miesiącach po spełnieniu warunków do emerytury, prawo do świadczenia zostanie ustalone od miesiąca zgłoszenia wniosku.
Kiedy ustaje prawo do emerytury pomostowej?
Prawo do emerytury pomostowej ustaje:
- Z dniem poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach
- Z dniem osiągnięcia przez uprawnionego wieku emerytalnego (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn). Dzieje się tak, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach
- Z dniem śmierci uprawnionego.
Emerytura pomostowa a praca na etacie
Co ciekawe, istnieje możliwość łączenia emerytury pomostowej z pracą na etacie – jeśli osoba pobierająca to świadczenie wróci do pracy na etat i nie będzie to praca w szczególnych warunkach, ani o szczególnym charakterze. Ponadto, aby emerytura pomostowa była wypłacana w pełnej wysokości, przychód z tytułu umowy o pracę nie może przekroczyć 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Natomiast jeśli przychód osoby uprawnionej do emerytury pomostowej przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, świadczenie ulegnie zawieszeniu. Ponadto Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawiesi wypłatę świadczenia, jeżeli osoba pobierająca emeryturę pomostową wróci do pracy na etat i będzie wykonywała pracę w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. W tym przypadku bez względu na osiągane przychody, świadczenie zostanie wstrzymane.
Projekt nowelizacji ustawy o emeryturach pomostowych
Zmiana dotycząca wymogu rezygnacji z pracy
Pod koniec minionego roku Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej poinformowało, iż przepisy dotyczące emerytur pomostowych zostaną znowelizowane. Projektodawcy zamierzają uchylić przepis art. 4 pkt 7 ustawy o emeryturach pomostowych, co jest związane z praktyczną realizacją warunku ustawowego nabycia prawa do emerytury pomostowej – niepozostawania przez ubezpieczonego w stosunku pracy.
Po wejściu nowelizacji w życie pracownik będzie mógł ustalić prawo do emerytury pomostowej przed rozwiązaniem stosunku pracy. Jednak nie skorzysta ze tego świadczenia wcześniej, niż w po zwolnieniu się z pracy. Oznacza to, iż najpierw złoży on wniosek o emeryturę pomostową, będzie miał pewność, że świadczenie mu przysługuje, i dopiero wtedy zdecyduje się na zwolnienie z pracy.
Druga istotna zmiana
Projekt nowelizacji zakłada jeszcze jedną bardzo ważną zmianę. Chodzi o wzmocnienie uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy, która będzie mogła wskazać, że dane stanowisko powinno być wpisane do wykazu stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Wprowadzenie zmian przewiduje projekt ustawy z 2 grudnia 2021 roku o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw. Nowe przepisy wejdą w życie po 3 miesiącach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
