Można zaryzykować stwierdzenie, że największe imprezy sportowe organizowane na przestrzeni wielu lat, takie jak Igrzyska Olimpijskie czy mistrzostwa świata, nie mogą wręcz obyć się bez choćby jednej afery dopingowej. Przypadki podejmowania rywalizacji sportowej w nieuczciwy i zagrażający zdrowiu sposób to niestety nadal powszechne zjawiska. Nie wolno jednak zapominać, że takie działanie ma poważne konsekwencje – nie tylko prawne i sportowe (oczywiście w sytuacji gdy zostanie wykryte), ale i zdrowotne.
Czym dokładnie jest doping wydolnościowy w sporcie? Jakie są jego rodzaje? Jakie konkretnie skutki ponosi osoba stosująca doping złapana na gorącym uczynku? Przekonamy się poniżej:
Doping – co to? 
Doping wydolnościowy to sztuczne podnoszenie wydolności fizycznej i psychicznej zawodników przy wykorzystaniu metod medycznych, które wykraczają poza normalny trening. Ogólnie więc doping uważa się metody medyczne, potencjalnie szkodliwe dla zdrowia, które zostały oficjalnie zabronione. Choć działania te są zabronione i potencjalnie szkodliwe dla zdrowia, doping stosują zarówno sportowcy uprawiający swe dyscypliny zawodowo i wyczynowo, jak i amatorzy.
Z prawnego punktu widzenia doping jest formą oszustwa, które przeczy idei sportu. Stanowi bowiem naruszenie zasad uczciwej rywalizacji, równych szans i fair play. To dlatego zawodnicy poddawani są testom antydopingowym, a za stosowanie niedozwolonych metod grożą surowe kary.
Historia dopingu w sporcie
Doping w starożytności
Tak naprawdę stosowanie środków wspomagających przez osoby uprawiające sport, miało miejsce już podczas antycznych Igrzysk Olimpijskich. Polegało to na tym, że w Starożytnej Grecji sportowiec jadł dużą ilość mięsa co w diecie ówczesnego Greka nie było codziennością.
Doping w sporcie nowożytnym
O pierwszym przypadku stosowania dopingu w sporcie nowożytnym usłyszano natomiast w 1865 roku na zawodach pływackich w Amsterdamie. Pierwszy przypadek zgonu po dopingu odnotowano natomiast w 1896. Wówczas to brytyjski kolarz zmarł po zażyciu efedryny.
Pierwsza afera na Igrzyskach Olimpijskich
Do pierwszej naprawdę głośnej afery dopingowej doszło jednak na letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1904 roku w Saint Louis. Wtedy Amerykanin Thomas Hicks zwyciężył w biegu maratońskim, lecz zaraz za metą padł wyczerpany z powodu zapaści i stracił przytomność na kilka godzin. Później przyznał się, że wypił bezpośrednio przed zawodami oraz podano mu już na samej trasie brandy wymieszane ze strychniną i białkiem jajka, co działało jak silny stymulant.
Pomimo dopingu, Hicks nie został jednak wtedy zdyskwalifikowany i zachował złoty medal. Powodem tego był fakt, że pierwszy zakaz stosowania dopingu wprowadzono dopiero 1928 rok regulacją Międzynarodowego Stowarzyszenia Federacji Lekkoatletycznych (IAAF), dziś nazywanego po prostu Światową Lekkoatletyką.
Rodzaje dopingu
Ze względu na stosowane metody doping wydolnościowy można podzielić ogólnie na:
- Doping farmakologiczny
- Doping fizjologiczny
- Doping genetyczny.
Doping farmakologiczny
Doping farmakologiczny jest jednocześnie najłatwiejszy do zastosowania i najłatwiejszy do wykrycia. Najczęściej stosowanymi związkami chemicznymi są:
- Sterydy anaboliczne – działające głównie poprzez zwiększanie masy mięśniowej, takie jak testosteron i tetrahydrogestrinon
- Hormony pobudzające wzrost erytrocytów, takie jak bardzo powszechnie stosowana przez nieuczciwych kolarzy – w tym słynnego Lance’a Armstronga – erytropoetyna (EPO)
- Związki pobudzające, okresowo zwiększające wydolność lub zapobiegające odczuwaniu bólu przy nadmiernym wysiłku fizycznym – czyli stymulanty, takie jak amfetamina, ecstasy, modafinil i ich pochodne.
Kontrowersje działania
Czasami za doping farmakologiczny jest także uważane stosowanie suplementów – czyli skoncentrowanych preparatów zawierających aminokwasy, a także nadmiernych dawek witamin (zwłaszcza z grupy B), oraz regulowanie równowagi elektrolitycznej organizmu, poprzez stosowanie płynów zawierających duże stężenie soli fizjologicznych. Tego typu doping był już stosowany w starożytności. Takie środki nie są jednak – jak dotąd – oficjalnie zabronione.
Wyjątki
W pewnych szczególnych sytuacjach dozwolone jest również stosowanie maści i innych preparatów zewnętrznych, zawierających substancje przeciwbólowe i rozluźniające. Nie jest także zabronione stosowanie tradycyjnych substancji pobudzających, takich jak kawa, czy Coca-Cola, choć jeszcze niedawno kofeina znajdująca się w tych produktach była zabroniona w stężeniu przekraczającym 12 mikrogramów na mililitr.
Sportowcy muszą uważać
Sportowcy muszą bardzo uważać jakie leki stosują. Na przykład zwykły syrop na kaszel może zawierać efedrynę lub jej pochodne, substancję pobudzającą zakazaną na zawodach powyżej stężenia 10 mikrogramów na mililitr, i w efekcie zawodnik może przypadkowo być oskarżony o doping.
Doping fizjologiczny
Doping fizjologiczny polega na stosowaniu rozmaitych technik medycznych, czasowo zwiększających wydolność organizmu. Jest on – zwłaszcza autotransfuzje krwi – dość trudny do wykrycia.
Transfuzja krwi
Najczęściej spotykaną formą dopingu fizjologicznego są więc właśnie transfuzje krwi. Stosowane są zarówno autotransfuzje krwi własnej, uprzednio zmagazynowanej, jak i transfuzje krwi pochodzącej od wyselekcjonowanych dawców. Można stosować transfuzję całej krwi, jak i wybranych jej składników, takich jak plazmafereza.
Efekty transfuzji
Zazwyczaj celem tego zabiegu jest zwiększenie do maksimum liczby czerwonych krwinek w organizmie, gdyż to one odpowiadają za szybki transport tlenu do mięśni. Większa liczba czerwonych ciałek we krwi oznacza wzrost wytrzymałości, a także zwiększoną zdolność do krótkotrwałego wysiłku fizycznego.
Drugim, lecz także bardzo ważnym efektem transfuzji jest szybkie pozbycie się z organizmu toksyn powstających w czasie wysiłku, a także śladów stosowania dopingu farmakologicznego. Wzrost liczby czerwonych krwinek powoduje jednak także wzrost lepkości krwi, wzrost obciążenia mięśnia sercowego i generalnie całego układu krążenia, które w skrajnych przypadkach mogą powodować wylewy i zawały serca.
Walka z transfuzjami w sporcie
Doping poprzez transfuzję krwi był szczególnie popularny w zawodowym kolarstwie szosowym. Został jednak ograniczony przez wprowadzenie maksymalnej dopuszczalnej liczby czerwonych krwinek, a także niezapowiedziane naloty kontrolerów ze Światowej Agencji Antydopingowej (WADA) na hotele i ośrodki treningowe, w których przebywają sportowcy.
Legalna technika wzrostu liczby czerwonych krwinek
Legalną, wciąż stosowaną techniką na wzrost liczby czerwonych krwinek jest jednak trening wysokościowy, polegający na odbywaniu długotrwałych obozów kondycyjnych na wysokościach powyżej 2500 metrów nad poziomem morza bezpośrednio przed ważnymi zawodami.
Inne formy dopingu fizjologicznego
Inne, rzadziej spotykane formy dopingu fizjologicznego to:
- Operacyjne usuwanie tkanki tłuszczowej
- Przeszczepy mięśni i ścięgien
- Przeszczepy szpiku kostnego
- Podskórne zastrzyki powietrza.
Wszystkie te metody są jednak bardzo rzadko dziś stosowane, gdyż przy użyciu obecnych metod bardzo łatwo je wykryć, a ponadto obarczone są dużym ryzykiem szybkiego i nieodwracalnego zrujnowania zdrowia zawodnika.
Doping genetyczny
Techniki
Doping genetyczny to najnowsza technika dopingowa polegająca na dokonywaniu manipulacji na materiale genetycznym zawodnika lub kontroli ekspresji genów. Istnieją generalnie trzy możliwe techniki dopingu genetycznego:
- Ingerencja w ekspresję genów zawodnika, prowadząca do wzrostu liczby komórek tkanek szczególnie potrzebnych do uprawiania sportu (głównie mięśni oraz szpiku kostnego)
- Dokonywanie wszczepu obcych tkanek, wcześniej zmodyfikowanych genetycznie, które namnażają się w organizmie
- Podawanie preparatów zawierających zmodyfikowane genetycznie mikroorganizmy – takie jak bakterie produkujące hormony.
Problemy z dopingiem genetycznym
Na dziś doping genetyczny jest praktycznie niewykrywalny i trudno jest powiedzieć, czy jest on stosowany. Najbardziej prawdopodobne jest to, że zastosowanie dopingowe znalazła już terapia genowa o nazwie Repoxygen, firmy Oxford Biomedica, która prowadzi do stałego syntezowana przez komórki tkanki mięśniowej EPO.
Pierwsza afera związana z dopingiem genetycznym
Światowa Agencja Antydopingowa (WADA) w 2001 roku wprowadziła oficjalną definicję dopingu genetycznego, zaś w 2004 roku wszelkie jego formy zostały oficjalnie dopisane do listy zakazanych praktyk dopingowych zakazanych przez WADA. Stało się to, gdy wyszło na jaw, że niemiecki trener lekkoatletyki Thomas Springstein próbował kupić Repoxygen – jednak śledztwo wykazało, że bezskutecznie. Aczkolwiek do dziś nie wiadomo czy jakikolwiek sportowiec stosował lub stosuje tę metodę dopingu.
Walka z dopingiem w sporcie 
Wprowadzenie zakazu dopingu
Jak już zostało wspomniane, pierwszą organizacją, która poważnie podeszła do zwalczania dopingu było Międzynarodowego Stowarzyszenia Federacji Lekkoatletycznych (IAAF). Organizacja ta w 1928 roku formalnie zakazała wszelkich form dopingu wydolnościowego, jednak nie stworzyła ona żadnej struktury organizacyjnej zajmującej się wykrywaniem jego przypadków. Walka z dopingiem ograniczała się tylko do wymogu podpisywania oświadczeń przez sportowców uczestniczących w zawodach organizowanych przez IAAF, że nie stosowali żadnych niedozwolonych metod poprawiania wydolności swojego organizmu.
Do 1966 roku Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA), Międzynarodowa Unia Kolarska (UCI) oraz Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOL) dołączyły do IAAF uruchamiając podobny system walki z dopingiem poprzez stworzenie wymogu podpisu pod oświadczeniem o jego niestosowaniu przez wszystkich zawodników zrzeszonych w związkach należących do tych federacji.
Wprowadzenie testów antydopingowych
Testy antydopingowe zaczęto stosować po raz pierwszy również w 1966 roku w trakcie Europejskich Mistrzostw Lekkoatletycznych. Dwa lata później MKOL uruchomił procedurę wyrywkowych testów antydopingowych w trakcie letnich i zimowych Igrzysk Olimpijskich i od tego czasu stały się one stałym elementem tych imprez.
Coraz więcej organizacji do walki z dopingiem
W latach siedemdziesiątych wiele międzynarodowych organizacji sportowych, zaczęło tworzyć pierwsze jednostki organizacyjne do walki z dopingiem. Początkowo było to robione w formie tworzenia komitetów antydopingowych, które otrzymywały budżety na organizowanie przetargów na wyrywkowe pobieranie próbek płynów ustrojowych zawodników w czasie zawodów i wykonywanie ich analiz przez wyspecjalizowane firmy. Podobne struktury zaczęły tworzyć też narodowe związki sportowe, które chciały eliminować dopingujących się zawodników zanim ich przyłapanie na zawodach międzynarodowych spowoduje skandal.
W połowie lat osiemdziesiątych narodowe związki sportowe przestały ograniczać się tylko do testów na zawodach, lecz także zaczęły przeprowadzać kontrole w trakcie treningów.
Utworzenie WADA
Postęp w farmakologii i genetyce ciągle jednak powodował, że poszczególne federacje sportowe nie nadążały za nim. Ponadto, różne federacje miały różne listy zakazanych technik i środków dopingowych, a także różne procedury ich testowania – często niedoskonałe, powodujące czasami niszczenie karier niewinnych sportowców. Spowodowało to konieczność utworzenia ogólnoświatowej organizacji, która powstała w 1999 roku pod przewodnictwem MKOL. Tak oto powstała Światowa Agencja Antydopingowa (WADA). Do zadań WADA należy normowanie zasad i ujednolicanie technik analitycznych stosowanych przy wykrywaniu dopingu, a także tworzenie i publikowanie Światowego Kodeksu Antydopingowego.
Konsekwencje prawne dopingu
Podstawa prawna
Idąc za wzorem innych europejskich ustawodawców, problematykę dopingu w sporcie zauważono i scharakteryzowano również w polskim prawie. Ze względu na scharakteryzowanie tego zjawiska jako przestępstwo najpierw dokonano zmian w Ustawie z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, z mocą obowiązującą od 11 sierpnia 2016 roku.
Następnie modyfikacje uchwalono poprzez wprowadzenie Ustawy z dnia 21 kwietnia 2017 o zwalczaniu dopingu w sporcie. Za wzorzec przyjęto przepisy międzynarodowe, w związku z czym polski ustawodawca mógł wprowadzić poprawne zmiany nieróżniące się od tych powszechnie przyjętych i obowiązujących.
Odpowiedzialność dyscyplinarna
Pierwszym rodzajem odpowiedzialności określonej w Ustawie o zwalczaniu dopingu w sporcie jest odpowiedzialność dyscyplinarna, która jest stosowana w przypadku uzyskania ostatecznego pozytywnego rezultatu na obecność substancji lub metod dopingujących w organizmie uczestnika zawodów sankcjonowanych przez Polską Agencję Antydopingową (POLADA).
Według reguł wszczyna się postępowanie, którego celem jest ukaranie osoby stosującej doping. Dalsza procedura jest rozpatrywana przez Panel Dyscyplinarny według zasad określonych w Światowym Kodeksie Antydopingowym i Konwencji, co potwierdza art. 35 ust. 2 Ustawy o zwalczaniu dopingu w sporcie. Sprawa rozpatrywana jest na posiedzeniu niejawnym lub na rozprawie zależnie od decyzji obwinionego. Samo orzeczenie podejmowane jest większością głosów. Regulamin określa możliwość odwołania się od rozstrzygnięcia. Po decyzji organu II instancji osoba objęta postępowaniem dyscyplinarnym ma prawo do odwołania się do Trybunału Arbitrażowego ds. Sportu w Lozannie (CAS) lub Trybunału Arbitrażowego ds. Sportu przy Polskim Komitecie Olimpijskim (w zależności od rodzaju sprawy).
Odbywanie kary dyscyplinarnej rozpoczyna się po wydaniu ostatecznego orzeczenia, choć w przypadku wcześniejszego przyznania się do winy przez oskarżonego można, na korzyść ukaranego, ustalić datę wcześniejszą. W czasie wykluczenia zawodnik nie ma prawa uczestnictwa w określonych w ustawie zawodach. Naruszenie zakazu powoduje ponowne rozpoczęcie okresu wykluczenia.
Odpowiedzialność karna
Istotnym do analizy jest również aktualny zakres sprawowania odpowiedzialności karnej z tytułu dopingu w sporcie. Okazuje się, iż grozi ona na podstawie ogólnie obowiązujących przepisów prawa karnego, które chronią życie i zdrowie człowieka, a więc za spowodowanie w ten sposób śmierci człowieka, uszczerbku w jego zdrowiu, względnie za narażenie w ten sposób człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, czyli za przestępstwa określone w polskim prawie karnym na mocy art. 148, 155, 156, 157 i 160 Kodeksu karnego.
To jednak nie wszystko. Kryminalizacja dopingu w sporcie w polskim prawie uległa rozszerzeniu w art. 48 Ustawy o zwalczaniu dopingu w sporcie. Wobec tego przyjęto, że czynem kwalifikowanym w ten sposób jako przestępstwo jest podawanie (również małoletniemu) zawodnikowi bez jego wiedzy substancji zabronionej określonej we wskazanej regulacji.
W kolejnych latach dokonano następnego rozszerzenia kryminalizacji dopingu na mocy Ustawy o zwalczaniu dopingu w sporcie. Według art. 49 przestępstwem jest również udostępnianie, przechowywanie, prowadzenie obrotu, przywożenie lub sprowadzanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zabronionych substancji dopingowych.
Kryminalizacja dopingu w sporcie uzasadniana jest zatem poszanowaniem zasady subsydiarności prawa karnego i sięgania do instrumentów prawnych jako ultima ratio.
Skutki zdrowotne stosowania dopingu
Doping wydolnościowy bywa niezwykle szkodliwy dla organizmu. Stosowanie różnych niedozwolonych metod oznacza ryzyko pojawiania się różnych skutków ubocznych, może skutkować kalectwem, a nawet śmiercią. Typowe skutki stosowania dopingu to:
- Problemy skórne, nasilenie trądziku
- Łysienie
- Uszkodzenie wątroby
- Nadciśnienie tętnicze
- Pojawienie się rozstępów, będących efektem szybkiego przyrostu masy ciała
- Nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet
- Ginekomastia (przerost sutków u mężczyzn)
- Spadek libido
- Złe samopoczucie
- Uzależnienie
- Zmiany hormonalne – takie jak pojawienie się męskich cech u kobiet
- Ryzyko bezpłodności
- Pękanie naczynek w nosie
- Bóle brzucha oraz głowy
- Zwiększone ryzyko pojawienia się poważnych zaburzeń natury psychicznej – takich jak: impulsywność, bezsenność, wpadanie w panikę, psychozy, paranoje
- Zwiększone ryzyko wystąpienia schorzeń przewlekłych – takich jak nowotwory i choroby układu sercowo-naczyniowego.
