17 września rząd rząd uchwalił nowelizację ustawy o podatku od darowizn i spadków. 27 października weszła ona w życie i rozszerzyła katalog osób zwolnionych z tych podatków. Czym w takim razie jest darowizna, jak jest uregulowana prawnie, w jakich przypadkach jest opodatkowana i czym różni się od spadku? Te, oraz wszystkie inne najważniejsze kwestie zostaną wyjaśnione poniżej.
Darowizna – definicja
Darowizna to rodzaj umowy nazwanej prawa cywilnego, która ma na celu nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści (wzbogacenie obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy. W prawie polskim przepisy dotyczące darowizny są zawarte w księdze trzeciej (tytuł XXXIII) Kodeksu cywilnego. Stronami umowy darowizny są:
- Darczyńca, czyli strona zobowiązująca się do dokonania przysporzenia
- Obdarowany, czyli strona, na której rzecz darowizna jest dokonywana
Darczyńcami mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Po każdej ze stron umowy darowizny może występować więcej niż jedna osoba. Dotyczy to również sytuacji, gdy przedmiot świadczenia jest niepodzielny, istnieje natomiast możliwość zbycia (darowania) i nabycia określonych udziałów w takim przedmiocie, np. współwłaściciele mogą darować swoje udziały w nieruchomości jednej osobie, która stanie się w ten sposób wyłącznym właścicielem tej nieruchomości. Tak samo właściciel może darować, jedną umową lub też kolejnymi umowami, udziały w nieruchomości, której jest właścicielem (niekoniecznie wszystkie) kilku osobom. Osoby te staną się jej współwłaścicielami w określonych przez darczyńcę częściach.
Przedmiotem darowizny mogą być wszelkie prawa majątkowe, a także prawa niemające wartości majątkowej, jeżeli tylko mają jakąś wartość dla konkretnych stron umowy. Zobowiązanie się darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku należy do istoty umowy darowizny. Przy świadczeniu w pełni odpłatnym (przy ekwiwalentnym świadczeniu drugiej strony) nie ma mowy o umowie darowizny. W takiej sytuacji zazwyczaj dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży.
Oświadczenie darczyńcy powinno być pod rygorem nieważności złożone w formie aktu notarialnego, jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Wymóg aktu notarialnego jest podyktowany chęcią dania darczyńcy czasu na przemyślenie swojej decyzji i niezobowiązywania go w razie jej zmiany. Czynności nieodpłatne są chronione przez prawo zdecydowanie słabiej niż odpłatne. Przy niektórych formach darowizny (np. gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość albo spadek) wymóg spisania aktu notarialnego dotyczy obydwu stron umowy.
Podatek od darowizny
Podatek od darowizny jest ściśle związany z grupą podatkową, do której należy osoba obdarowywana. Każdej grupie przyporządkowana jest również kwota wolna od podatku. Wyróżniamy cztery typy grup podatkowych:
- Grupa 0: małżonek, rodzeństwo, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), ojczym, macocha, pasierb oraz od 27 października bieżącego roku – wychowankowie rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka
- Grupa 1: grupa 0 oraz teściowie, zięć, synowa
- Grupa 2: rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie rodzeństwa, małżonkowie rodzeństwa małżonków, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie innych zstępnych
- Grupa 3: osoby nieuwzględnione w poprzednich grupach
Uniknięcie opodatkowania darowizny możliwe jest poprzez złożenie odpowiedniego dokumentu do Urzędu Skarbowego w terminie 6 miesięcy od jej otrzymania. Całkowite uniknięcie opodatkowania dotyczy wyłącznie grupy 0 i jest niezależna od wartości darowizny, a konieczność jej zgłoszenia dotyczy wartości powyżej kwoty wolnej od podatku dla grupy 1, czyli 9367 złotych. Kwota wolna od podatku dla grupy 2 wynosi 7276 PLN, a dla grupy 3 – 4902 PLN. Kwoty te uwzględniają sumę wszystkich darowizn od tej samej osoby przez okres 5 lat.
Niezgłoszenie nabycia majątku przez osobę objętą zwolnieniem skutkuje tym, że darowizna podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Oznacza to, że w takim wypadku darowizna w rodzinie powoduje konieczność złożenia deklaracji i zapłaty podatku. Obowiązek zgłoszenia nabycia majątku przez osoby zwolnione oraz złożenia deklaracji przez pozostałych podatników wyłączony jest w przypadku, gdy umowę darowizny sporządzał notariusz.
Ile wynosi podatek od darowizny?
W przypadku przekroczenia kwoty wolnej od podatku, darczyńca musi zapłacić podatek na zasadach określonych dla nabywców zaliczanych do danej grupy podatkowej.
Stawki w przypadku grupy 1 wynoszą:
- 3% dla kwoty od 9637 PLN do 10 278 PLN
- 308,30 PLN + 5% z nadwyżki kwoty od 10 278 PLN do 20 556 PLN
- 822,20 PLN + 7% z nadwyżki kwoty ponad 20 556 PLN
Natomiast dla grupy 2 wynoszą:
- 7% dla kwoty od 7276 PLN do 10 278 PLN
- 719,50 PLN + 9% nadwyżki kwoty od 10 278 PLN do 20 556 PLN
- 1644,50 PLN + 12% nadwyżki kwoty ponad 20 556 PLN
Z kolei dla grupy 3 stawki podatkowe wynoszą:
- 12% dla kwoty od 4902 do 10 278 PLN
- 1233,40 PLN + 16% nadwyżki kwoty od 10 278 PLN do 20 556 PLN
- 2977,90 PLN + 20% nadwyżki kwoty ponad 20 556 PLN
Powyższe stawki nie będą miały zastosowania, jeśli podatnik sam nie zgłosił faktu otrzymania darowizny, a powoła się na okoliczność jej otrzymania dopiero w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej. Wówczas będzie musiał rozliczyć się według stawki sankcyjnej, która wynosi 20 proc.
Dodatkowo warto pamiętać, iż przekazane darowizny mogą stanowić dla przedsiębiorcy opodatkowanego podatkiem progresywnym lub ryczałtem ewidencjonowanym odliczenie od dochodu. Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT dzieje się tak jednak jedynie w sytuacji, gdy darowizny przekazane zostały na cele organizacji pożytku publicznego, organizacji religijnych, na cele kształcenia zawodowego czy też krwiodawstwa, w wartości nieprzekraczającej 6% dochodu podatnika.
Należy także zwrócić uwagę, że istnieją także sytuacje, kiedy darowizna jest opodatkowana podatkiem VAT. Dzieje się tak w przypadku przekazywania przez przedsiębiorcę w formie darowizny towarów lub materiałów, od których miał on prawo odliczyć VAT. Należy bowiem wtedy uwzględnić art. 7 ust. 2 ustawy o VAT, który mówi, iż nieodpłatne przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa nazywa się inaczej dostawą towarów. Dostawę towarów stanowi choćby przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników czy udziałowców, a także wszelkie inne darowizny. Nieodpłatne przekazanie można nazwać dostawą towarów, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych. Zgodnie z ustawą każda dostawa towarów na terytorium kraju, w tym również darowizna w grupie podatkowej 0, podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Tak więc w sytuacji darowizny towarów podatnik powinien wykazać i odprowadzić do urzędu należny podatek VAT.
Zwolnienie z podatku od darowizny
Darowizna w najbliższej rodzinie przekraczająca kwotę 9367 złotych od tej samej osoby w ciągu pięciu lat powoduje konieczność zgłoszenia jej w odpowiednim Urzędzie Skarbowym na druku SD-Z2. Na zgłoszenie darowizny od osób z zerowej grupy podatkowej, podatnik ma pół roku od czasu otrzymania datku. Natomiast osoby zobowiązane do zapłaty podatku na złożenie deklaracji i zapłatę podatku mają tylko miesiąc, licząc od daty otrzymania darowizny lub przyjęcia spadku.
Zwolnienie z podatku w przypadku darowizny nie jest ograniczone w żaden sposób. Nie ma limitu kwotowego dla darowizny zwolnionej z podatku oraz żadnych warunków dotyczących używania bądź zbycia darowizny. Darowizna w najbliższej rodzinie dla podatnika może więc być korzystna ze względu na prawo do wykorzystania jej do prowadzenia działalności gospodarczej.
W przypadku otrzymania darowizny przez przedsiębiorcę od najbliższej rodziny, konieczne jest jedynie sporządzenie dokumentu włączającego środek trwały czy też inny składnik majątku do odpowiedniej ewidencji. Nie wykazuje on przychodu z tytułu otrzymania darowizny ani nie płaci podatku dochodowego, ponieważ świadczenia te podlegają podatkowi od spadków i darowizn, jednak, jeśli wartość darowizny przekracza kwotę wolną należy dokonać jej zgłoszenia.
Darowizna a spadek
Czym różni się darowizna od spadku? Podstawowo, chwilą otrzymania tych świadczeń. Darowiznę od darczyńcy otrzymuje się za życia a spadek po śmierci spadkodawcy. Umowa darowizny może być odwołana, zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jej wykonania. Spadku nie można przyjąć pod żadnymi warunkami ani go odwołać. Prawa do spadku można się zrzec za życia lub odrzucić po śmierci spadkodawcy.
W chwili przyjęcia darowizny lub objęcia spadku następuje przysporzenie majątkowe u osób, które nabyły te prawa. Z chwilą tą powstaje obowiązek podatkowy o czym należy pamiętać i zgłosić się do Urzędu Skarbowego w celu złożenia deklaracji podatkowej i rozliczenia z US.
Warto się tutaj zatrzymać i zwrócić przy okazji uwagę na kwestię darowizna a zachowek. Otóż darowizny przyjęte za życia wchodzą do masy spadkowej i są zaliczane do schedy w grupie osób mających prawo do zachowku. Jeżeli więc spadkodawca dokonał darowizny na rzecz osoby obcej lub spoza grupy zachowkowej wówczas okres zaliczania darowizny do masy spadkowej trwa 10 lat. Zaliczanie darowizn przy podziale spadku występuje przy dziedziczeniu ustawowym.
Natomiast do zaliczania darowizn i obliczania zachowku dochodzi przy dziedziczeniu testamentowym. Tak więc wyraźna wola darczyńcy lub spadkodawcy zawarta w umowie darowizny lub testamencie ma decydujące znaczenie przy zaliczaniu lub niezaliczenia darowizn do schedy spadkowej.
Czy można cofnąć darowiznę?
Okazuje się, że tak, darowiznę można cofnąć. Darczyńca ma taką możliwość, gdy obdarowany zachował się w stosunku do niego w sposób rażąco niewdzięczny, stosuje się wtedy przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Odwołanie darowizny musi być wyrażone na piśmie i jest niedopuszczalne, jeśli darczyńca przebaczył obdarowanemu. Nie można darowizny odwołać, gdy czyni ona zadość zasadom współżycia społecznego (np. podarowanie dziecku ubrań przez matkę).
