Bank centralny – kolejne pojęcie, z którym zetknął się chyba każdy, ale nie wszyscy wiedzą, czym dokładnie zajmuje się ta instytucja, jakie są jej korzenie i jak istotną rolę odgrywa we współczesnej gospodarce. Dziś więc postaramy się odpowiedzieć na wszelkie pytania dotyczące tej kwestii.
Bank centralny – czym jest we współczesnym świecie?
Analizując historię ludzkości można zauważyć pewne tendencje dot. rządzenia. O ile władza polityczna w pewnym sensie z biegiem wieków stała się bardziej zdecentralizowana (starożytne i średniowieczne państwa przypominały w większości zamordystyczne dyktatury, gdzie za nic ma się słowo i wolność jednostki), tak kontrola nad pieniądzem podlega zgoła innemu procesowi.
Historycy przyznają, że pierwsze monety, które bito na terenie Azji Mniejszej, miały postać zdecentralizowaną. Archeolodzy – na bazie wykopalisk z tych terenów – dochodzą nawet do wniosków, że w starożytności swoje własne waluty emitowali co zamożniejsi i sławniejsi kupcy (by zrozumieć, jak daleko odeszliśmy od tej wizji, wystarczy spojrzeć na to, jaką histerię wśród polityków wywołała Libra, cyfrowa waluta Facebooka). Z czasem jednak kontrolę nad pieniędzmi przejmowali lokalni królowie, aż do momentu, gdy wielcy imperatorzy odkryli, że jednym z filarów ich rządów jest niepodzielna władza nad kapitałem. Po części z tej myśli rodzi się idea banku centralnego.
Wybaczcie za ten przydługi, historyczny wstęp, ale warto uzmysłowić wam, że istnienie banku centralnego w takiej postaci, jaką znamy, nie jest czymś, co towarzyszyło nam od zarania dziejów. Nie, jest to wręcz nowy „wynalazek”.
Czym więc jest bank centralny? Zgodnie z książkową definicją jest to instytucja, której głównym celem jest dbanie o „funkcjonowanie systemu bankowego oraz prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.”
Funkcje banku centralnego
Lepiej charakter pracy bankierów centralnych odda wyszczególnienie zadań ich instytucji. Po pierwsze, co warto zaznaczyć, banki centralne dzielą się na dwie grupy: te niezależne od rządu i te, które oficjalnie podlegają władzy politycznej. W praktyce model pierwszy – choć inaczej może wynikać w prawa – może być w sporej części drugim. Jeśli np. na czele banku centralnego postawi się osobę, która wywodzi się z danego środowiska politycznego, może ona prowadzić taką politykę monetarną, która będzie odpowiadała opcji obecnie rządzącej.
Zgodnie z Wikipedią, bank centralny pełni określone funkcję:
- Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.
- Bank centralny jako bank banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz, reguluje rezerwy banków komercyjnych. Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.
- Bank centralny jest bankiem państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny. W wyjątkowych przypadkach bank centralny może udzielić państwu kredytu (w formie kredytu bezpośredniego lub zakupu skarbowych papierów wartościowych). Jednak z racji na zagrożenie inflacją, do której mogą doprowadzić tego typu transakcje, jest to obecnie bardzo rzadko stosowane rozwiązanie.
- Bank centralny pełni funkcje pożyczkodawcy ostatniej szansy (ostatniej instancji) – wspomaga pożyczkami banki i instytucje finansowe w sytuacji kryzysowej.
Do tego zestawu kompetencji dochodzą funkcje stabilizująco-kontrolne:
- Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.
- Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.
- Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych, dbając o bezpieczeństwo systemu bankowego.
- Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.
Narodowy Bank Polski
Przejdźmy na naszej krajowe poletko. Polskim bankiem centralnym jest dziś założony w 1945 r. Narodowy Bank Polski (NBP). Jego zadania szczegółowo określono w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie o prawie bankowym. Zgodnie z polskim prawem, NBP jest niezależny od innych organów państwa.
NBP pełni dziś trzy podstawowe funkcje:
- banku emisyjnego,
- banku banków,
- centralnego banku państwa.
Jego głównymi organami są:
- prezes NBP,
- Rada Polityki Pieniężnej,
- zarząd NBP.
Do głównych zadań NBP należą wszelkie działania związane z utrzymanie stabilnego poziomu cen. Jego politykę ustaliła Rada Polityki Pieniężnej w „Strategii Polityki Pieniężnej po 2003 roku”. Za optymalny poziom inflacji NBP uznaje 2,5 proc. „z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy”.
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
- prowadzenie polityki pieniężnej,
- działania na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego,
- działalność emisyjna,
- rozwój systemu płatniczego,
- zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,
- obsługa Skarbu Państwa,
- działalność edukacyjna i informacyjna.
Fed – amerykański bank centralny
Rezerwa Federalna, czyli Fed, nie jest może najstarszym bankiem centralnym świata (powstała dopiero w 1913 roku), ale dzisiaj z pewnością najbardziej wpływowym. Gdy Fed zmienia swoje stopy procentowe, cały świat może zadrżeć w posadach.
Podobnie jak w przypadku NBP, zadania Fedu mają charakter gospodarczy i dotyczą dążenia do wysokiego zatrudnienia w kraju oraz dbania zarówno o stabilność cen jak i stóp procentowych. Fed pełni też nadzór nad bankami.
System Rezerwy Federalnej to w istocie kilka podmiotów. Są nimi: Rady Gubernatorów 12 banków SRF (Federal Reserve Banks) i Federalny Komitet ds. Operacji Otwartego Rynku (FOMC).
Europejski Bank Centralny
Europejski Bank Centralny (EBC) jest kolejnym niezwykle ważnym bankiem centralnym na świecie. Odpowiada bowiem za strefę euro i tym samym nadzór bankowy państw członkowskich, z którymi współtworzy Europejski System Banków Centralnych (ESBC).
EBC jest bankiem emitującym walutę euro. Jest także odpowiedzialny za politykę monetarną tej strefy walutowej.
Pewne kontrowersje budzi niezależność banku, która teoretycznie wynika z różnych płaszczyzn jego działania. W praktyce owa niezależność jest nierzadko ograniczona przez naciski polityczne – zwłaszcza Niemiec i Francji.
Bank of England
Bank Anglii to z kolei jeden z najstarszych banków centralnych na świecie. Powstał w wyniku zaistniałej w kraju potrzeby uporządkowania finansów państwa i pożyczenia środków rządowi. W zamian za to ostatnie miano miał wypłacać udziałowcom ośmioprocentowe odsetki. Bank powstał jako spółka w roku 1694 r. i tym samym aż do 1946 r. działał jako „firma” prywatna.
Dziś instytucja ta pełni rolę doradcy w sprawach polityki pieniężnej i dba o stabilizację waluty. Jego klientelę stanowią banki komercyjne i banki centralne innych krajów. Sam budynek banku stanowi jedno z najbardziej strzeżonych miejsc na świecie, bowiem jest miejscem przechowywania złota innych banków centralnych, m.in. NBP.
Inne banki centralne
Dziś możecie spotkać się z opiniami, jakby banki centralne, niczym mityczny Atlas, utrzymywały nasz świat. Choć jest w tym lekka przesada, nie sposób lekceważyć ich znaczenia dla świata finansów.
Warto wyróżnić pierwszą tego typu instytucję świata. Był nią, założony aż w 1668 r., Szwedzki Bank Narodowy (Sveriges Riksbank). Zaczął on emitować banknoty w miejsce monet. Znamienne, że dziś Szwecja jest krajem, który chce także zostać pionierem w emisji cyfrowej waluty.
Po instytucjach w Szwecji i Wielkiej Brytanii powstały Banco de España (1782) i Banque de France (1800). Pierwsze eksperymenty Francji z bankowością centralną były jednak nad wyraz nieudane (miały miejsce jeszcze wcześniej, w XVIII w.), doprowadziły do hiperinflacji, zaś niektórzy sugerują wręcz, że w pośredni sposób do Rewolucji Francuskiej.
Dopiero w XIX w. powstał Bank Polski (1828), Reichsbank (1876), Bank Japonii (1882) czy Banca d’Italia (1893). Wiek XX stał już jednak pod znakiem bankowości centralnej.
Jak bank centralny wpływa na Twój portfel?
Jeśli uważnie przeczytaliście ten artykuł, zauważyliście, że banki centralne mają ogromny wpływ na nasze życie i finanse. Nieodpowiedzialna polityka monetarna może bowiem doprowadzić do inflacji, która – w ekstremalnych warunkach – może przejść w hiperinflację. Dlatego tak ważne jest uniezależnienie banku centralnego od polityków, którzy nierzadko mają w zwyczaju poprzez „dodruk” pieniędzy finansowanie np. różnych programów socjalnych.
Jeśli chcesz zadbać o swój portfel inwestycyjny, powinieneś więc śledzić politykę NBP. Ponadto warto sprawdzać dane dot. inflacji, za jakie odpowiedzialny jest w Polsce Główny Urząd Statystyczny (GUS). To naprawdę ważne! Pamiętaj, że polski złoty jest tylko jedną z wielu walut świata i możliwe, że w danym momencie warto np. zamienić ją np. na dolary czy euro. Zwłaszcza w sytuacji, gdy bank centralny nie radzi sobie najlepiej…
